Εζρα Πάουντ, τα θραύσματα της ψυχής του

Εζρα Πάουντ, τα θραύσματα της ψυχής του

4' 54" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Εζρα Πάουντ

Τα άσματα της Πίζας

Πρόλογος, μτφρ, ερμηνευτικές σημειώσεις: Αντώνης Ζέρβας

εκδ. Ινδικτος

«Ο,τι καλώς ηγάπησας δοικά και σώνει,/τ’ άλλα σκουριές/Ο,τι καλώς ηγάπησας ουκ από σου εξαρθήσεται/Ο,τι καλώς ηγάπησας είναι η αληθής κληρονομιά σου». Αυτοί οι στίχοι του Πάουντ μετρούν τη δική του κληρονομιά, ορίζουν «την εποχή Πάουντ» για την οποία κάνει λόγο ο Χιου Κένερ. Ζυγιάζουν την ποίησή του, παραμερίζοντας τις σκουριές του φασισμού που με συνέπεια υπηρέτησε – πεπεισμένος ότι το «να ‘χεις πράξει αντί να στέκεσαι άπρακτος/τούτο δεν είναι κενοδοξία», στρατευμένος στην πεποίθηση αυτή, όπως τόσοι άλλοι μεγάλοι στοχαστές και καλλιτέχνες που πλανήθηκαν και περιπλανήθηκαν στον δαιδαλώδη 20ό αιώνα. Αυτή την ποίηση, ο ίδιος ο Πάουντ την αρνήθηκε και αφέθηκε στο τέλος να τον κατακλύσει η σιωπή. Κι αυτή επέζησε και έγινε η λύτρωση και η σωτηρία του εις τους αιώνες.

Αμερικανός που νωρίς μετοίκησε στην Ευρώπη, il miglior fabbro, όπως τον ονόμαζε ο επιστήθιος φίλος του Τ.Σ. Ελιοτ (ο Οπόσσος στα Ασματα της Πίζας), υπήρξε διορατικός και γενναιόδωρος κριτικός. Στις «Επιστολές από το Παρίσι» που δημοσιεύονται στο αμερικανικό περιοδικό «The Dial» τη δεκαετία του ’20 εντοπίζει τη μεγαλοφυΐα του Τζόυς και του Προυστ, συνηγορεί υπέρ των ντανταϊστών, επαινεί τον Κοκτώ και τον Βαλερύ. Αφοσιωμένος φίλος του Ελιοτ, του Χέμινγουεϊ, του Γέητς, θα συνδράμει παντί τρόπω τον Τζόυς, που δεν θα καταλάβει τα Κάντος, θα στηρίξει ενεργά όλες τις φωνές που θεωρεί ότι αξίζουν. Σκαπανέας του μοντερνισμού και του ελεύθερου στίχου, μεταφραστής που διηύρυνε τα όρια της μετάφρασης, λάτρης της κινεζικής κουλτούρας, ιδιοφυής και οραματιστής ποιητής, θα επιζητήσει τη συναίρεση των πολιτισμών μέσα από τη γλώσσα και τον ρυθμό της.

Επί σαράντα χρόνια, από το 1904, στα είκοσί του, που είχε την πρώτη ιδέα των Κάντος, ο Πάουντ πάλευε να χωρέσει στο έπος του την Ιστορία του ανθρώπου, που γι’ αυτόν δεν νοούνταν εκτός οικονομίας. Τρουβαδούροι, Δάντης, Καβαλκάντι, κινεζική ποίηση και ιδεογράμματα, κλασική αρχαιότητα, μετάφραση, ο 19ος αιώνας ως η απόλυτη παρακμή, η δαμόκλειος σπάθη πάνω από την Ευρώπη και τον πολιτισμό της, αντιχριστιανισμός και αντικληρικαλισμός, πολυθεϊσμός, το ριζικό Κακό, η τοκογλυφία, που ταυτίζεται με τους ειδεχθείς Εβραίους -ο αντισημιτισμός του, «μια ανόητη, επαρχιώτικη προκατάληψη» θα πει στον Αλεν Γκίνσμπεργκ πολύ αργότερα- αντιαμερικανισμός: φιλοδοξία των Κάντος ήταν να γίνουν η ζώσα μνήμη της ανθρωπότητας, η μόνη ικανή να διασφαλίσει τη συνέχειά της. Η ποίησή του είναι δύσκολη, συχνά σκοτεινή, φτάνει τη διακειμενικότητα στα όριά της, επιδιώκει να απορροφήσει την πραγματικότητα και όχι απλώς να την αναπαραστήσει. Καλεί τον αναγνώστη να την προσεγγίσει με το δέος με το οποίο προσέρχεται στα αρχαία κείμενα.

Οριακή εμπειρία

Ενταγμένα στο γιγαντιαίο αυτό σχέδιο, τα Ασματα της Πίζας αποτελούν ένα ορόσημο στην ποιητική διαδρομή του Πάουντ. Γράφονται το 1945, μετά τη σύλληψή του ως προδότη από τους Συμμάχους. Σε όλο το προηγούμενο διάστημα, ο Πάουντ εξαπέλυε εναντίον τους μύδρους από τις ραδιοφωνικές εκπομπές του, εξυμνώντας παράλληλα τον φασισμό και, ειδικά, το ίνδαλμά του, τον Μουσολίνι – που δίνει το «παρών» στην πρώτη σελίδα των Ασμάτων, «σταυρωμένος δύο φορές»: «έτσι και ο Μπεν με τη la Clara a Μilano/από τους αστραγάλους στο Μιλάνο». Τον κλείνουν σε ένα σιδερένιο κλουβί με τσιμεντένια στέγη, όπου τον αφήνουν, επί είκοσι πέντε μέρες, να τον ψήνει ο ήλιος και να τον τυφλώνουν οι προβολείς, ανηλεείς, όλη τη νύχτα. Τα Ασματα της Πίζας είναι λοιπόν καρπός της οριακής αυτής εμπειρίας. Στις τσακισμένες γραμμές τους, καθρεφτίζεται το πρόσωπο της εποχής, διπλοτυπωμένο πάνω σ’ αυτό του ποιητή. Ο ασθματικός ρυθμός τους, όμως, καταλύοντας το περικείμενο, παρασύρει τον αναγνώστη στις δίνες της ψυχής που συνεχίζει να ψάχνει τον παράδεισο – πραγματικό, όχι τεχνητό, αλλά προ πολλού κομματιασμένο.

Στα Ασματα της Πίζας, ο Πάουντ βρίσκεται ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό του και το επικείμενο τέλος του. Την ατμόσφαιρα των ποιημάτων ορίζει η οίηση και η συντριβή, η θλίψη και η περιφρόνηση, η αμφιβολία και οι αθεράπευτες εμμονές, η διαρκής παλινδρόμηση ανάμεσα στην ιστορία τη δική του και της ανθρωπότητας. Ο σπασμωδικός στίχος αγκαλιάζει την καθημερινότητα του στρατοπέδου, με τους δεσμοφύλακες και τους κρατούμενους, τη διάψευση των προσδοκιών, τους φίλους, τα βιωμένα διαβάσματα, κοσμημένα με τα ιδεογράμματα που δεν συνδέουν δύο διαφορετικά πράγματα αλλά αποτυπώνουν την πραγμάτωση της μεταξύ τους σχέσης, τη μουσική, τον Οδυσσέα που επανέρχεται ως Ούτις, να συμβολίσει το απόν πρόσωπο του ποιητή, η φύση που προτάσσεται του πολιτισμού και της τεχνικής του. Θραύσματα μιας ζωής τιναγμένης στον αέρα, εικόνες συγκεκριμένες και μαζί αινιγματικές, λόγος απλός, ακριβής και ερμητικός, απεγνωσμένος μονόλογος – φανταστικός διάλογος με φίλους και εχθρούς, άλλους κοντινούς και άλλους χαμένους στους αιώνες.

Η μετάφραση των «Ασμάτων»

Τον «θρύλο του ανθρώπινου γένους», όπως ο ίδιος ο Πάουντ όριζε τα Κάντος, δεν είναι λίγοι οι Ελληνες ποιητές και λόγιοι που αγωνίστηκαν και τον μετέφεραν άξια στα ελληνικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Γιώργος Σεφέρης, Ζήσιμος Λορεντζάτος, Νίκος Σημηριώτης, Τάκης Μενδράκος, Τάσος Κόρφης, Στέφανος Ροζάνης, Γιώργος Βάρσος, Χάρης Βλαβιανός. Κι ο Αντώνης Ζέρβας, που μένει πιστός στον πυριφλεγή, αιμάσσοντα και περιδινούμενο λόγο των Ασμάτων της Πίζας, τον οποίο διαβάζει και μεταφράζει εδώ και μια εικοσαετία με αξιοσημείωτη προσήλωση. Από τις πρώτες μεταφράσεις των Ασμάτων στις σελίδες του Εκηβόλου το 1982-3, ώς την πρώτη, δίγλωσση έκδοση της μετάφρασής τους το 1994 και την αναθεωρημένη, σημερινή έκδοση, με το έξοχο τυπογραφικό στήσιμό της, ο Ζέρβας επανέρχεται διαρκώς στο κείμενο του Πάουντ, αναζητώντας νέα μονοπάτια προσέγγισής του. Η άρτια φιλολογική, ερμηνευτική δουλειά του, δεν συγκαλύπτει, ωστόσο, τον μέγα άθλο, το κείμενο καθαυτό: γλώσσα ακριβής και έντονα συνδηλωτική, που αρύεται τον πλούτο της από όλα τα στρώματα της ελληνικής και δημιουργεί τον δικό της παλίμψηστο, ελεύθερος στίχος που αγκαλιάζει την ελληνική προσωδία. Η μετάφραση των Ασμάτων καταργεί σχεδόν την απόσταση ανάμεσα στο πρωτότυπο και το μετάφρασμα, με τον ριζικό τρόπο του Χαίλντερλιν: η ποίηση ξεχύνεται ορμητική μέσα από ένα λόγο που επιδιώκει να είναι απόλυτα πιστός, μέχρις εσχάτων προσκολλημένος στη λέξη του πρωτοτύπου. Αν ο Πάουντ είναι μια αποτυχία καλύτερη από όλες τις επιτυχίες του αιώνα, όπως ο ίδιος έλεγε για τον Σιγισμούνδο Μαλατέστα, τα Ασματα της Πίζας αποτελούν μια εξαιρετικά ευτυχή και επιτυχή μεταφορά της αποτυχίας αυτής στη γλώσσας μας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή