Μαρί Ντελκούρ
Ο βίος του Ευριπίδη
μετ.: Λιλή Γιαννακοπούλου
εκδ. Ωκεανίδα, σελ. 278
H πρώτη έκδοση της βιογραφίας εμφανίζεται το 1930, σε μια σειρά των εκδόσεων Γκαλιμάρ, με τους βίους επιφανών ανδρών. H σειρά ξεκίνησε το 1926 και μέσα σε μια εξαετία συμπλήρωσε 63 εκλαΐκευτικές μονογραφίες, τις οποίες υπέγραφαν οι γνωστότεροι στον Μεσοπόλεμο γαλλόφωνοι μελετητές.
Για την Ντελκούρ, γέννημα-θρέμμα της Βαλλονίας, με σπουδές κλασικής φιλολογίας, ήταν το δεύτερο βιβλίο, ενώ ένα πρώτο, το 1925, γύρω από τις μεταφράσεις Ελλήνων και Λατίνων τραγικών στη Γαλλία, βραβεύεται από τη Βασιλική Ακαδημία του Βελγίου. H 39χρονη τότε φιλόλογος αφιέρωνε τη βιογραφία στην προστάτιδα και φίλη της, τη Μάιρις ντε Σεντ-Ουμπέρτ. Λουξεμβούργιοι μαικήνες το ζεύγος Μάιρις, ο πύργος τους στις Αλπεις φέρεται ως εστία συνάντησης και διαλόγου μεταξύ γαλλικής και γερμανικής διανόησης. Σ’ αυτόν τον κύκλο, η Ντελκούρ γνώρισε τον εμβριθή αναγνώστη του Ευριπίδη Αντρέ Ζιντ και τον φίλο του, τον συγγραφέα Ζαν Σλουμπερζέ, ο οποίος και προλόγισε το βιβλίο της. Στη σημερινή ελληνική έκδοση, αυτός ο πρώτος πρόλογος αντικαταστάθηκε από μια σύγχρονη ανάγνωση του Μισέλ Γκροντέν.
Παραστατικότητα
Η Βελγίδα συγγραφέας πλάθει τον βίο του Ευριπίδη, αντλώντας έμπνευση από τη διασωθείσα εικόνα του Ελληνα τραγικού, σύμφωνα με εκείνον τον πρώτο ορειχάλκινο ανδριάντα, που του έστησαν στο Θέατρο του Διονύσου, και τις διάσπαρτες μαρτυρίες. Προκύπτει, όμως, και μας συστήνει τον Ευριπίδη σαν έναν στοχαζόμενο ποιητή των πρόσφατων αιώνων, εγκεφαλικό και λιγομίλητο, με εξαιρετική παιδεία και μεγάλη βιβλιοθήκη. Πιθανώς στον συγχρωτισμό της με λογοτέχνες να οφείλονται κάποιες μυθιστορηματικές πινελιές, η ζωντάνια της αφήγησης και η παραστατικότητα των περιγραφών, χωρίς, ωστόσο, να λειτουργούν εις βάρος της φιλολογικής εικόνας. Λόγω της γενικότερης στρατηγικής της σειράς απουσιάζουν οι βιβλιογραφικές παραπομπές. Τη διήγηση, όμως, πλουτίζουν σκέψεις του Γκαίτε, παρατηρήσεις του Νίτσε και ακόμη, παραλληλισμοί με μεταγενέστερες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις.
Ως πρώιμη φεμινίστρια η Ντελκούρ, που αγωνίστηκε για μια θέση στο ανδροκρατικό Πανεπιστήμιο της Λιέγης, στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αποκαθιστά τις σχέσεις του Ευριπίδη με το γυναικείο φύλο. Κατά τη συγγραφέα ο Ευριπίδης, ίσως επηρεασμένος από τη μητέρα του, τη δραστήρια Κλειτώ, έδωσε ελευθερία στις συζύγους του και εκείνες το εκμεταλλεύτηκαν. Μπορεί να προβάλλει απογοητευμένος από τη στάση τους, αλλά ποτέ κατεχόμενος από μισογυνισμό, αν κρίνουμε από τις δυναμικές ηρωίδες του και τους δημιουργικούς όσο και καταστροφικούς έρωτές τους, που πρώτος ο Ευριπίδης δραματοποίησε. Εξάλλου, τα κύρια πρόσωπα στις τραγωδίες του είναι γυναίκες.
Ανανέωση της παράδοσης
Η βιογράφηση του Ευριπίδη απλώνεται σε δώδεκα κεφάλαια, με εκτενείς αναφορές στους συγκαιρινούς του, σε μια προσπάθεια ανασύστασης του πολιτικού και πνευματικού πεδίου της εποχής του. Εννενήντα δύο τα έργα του Ευριπίδη, έχουν διασωθεί 19, ενώ ένας μικρός αριθμός είναι γνωστός από αποσπάσματα και ένας άλλος μεγαλύτερος μόνο από τίτλους. H Ντελκούρ αφηγείται την υπόθεση των κατά τη γνώμη της σημαντικότερων, αναδεικνύοντας τον μύθο στον οποίο στηρίχτηκε ο ποιητής. Περιγράφει διεξοδικά τους χαρακτήρες των ηρώων και μέσα από τα λόγια και τις πράξεις τους προσπαθεί να ανιχνεύσει το πρόσωπο του δημιουργού.
Το 1930 η Ντελκούρ δίδασκε ιστορία του ουμανισμού, πιθανώς γι’ αυτό και να δίνει έμφαση στον ανθρωπιστή Ευριπίδη, που μαζί με τον Αισχύλο εισάγουν πρώτοι την έννοια της ατομικής ευθύνης. Σε αντίθεση με τον Σοφοκλή, αυτοί οι δύο χειρίζονται με μεγάλη ελευθερία τη μυθική παράδοση και εκτός από την ανανέωση, επιχείρησαν συγχρόνως να την ανανοηματοδοτήσουν, με βάση τις φιλοσοφικές αντιλήψεις και τις επιστημονικές ανησυχίες του καιρού τους.
Σε ιδιαίτερα κεφάλαια του βιβλίου παρουσιάζονται ο Αισχύλος, ο Αναξαγόρας, και ο Περικλής, καθώς οι τρεις αυτές φυσιογνωμίες εμφανίζουν αντιστοιχία, ή τουλάχιστον συγγένεια στοχασμού με τον Ευριπίδη. Κατά τη συγγραφέα, πολιτικά στρατευμένος ο δραματουργός, με τους μύθους των τραγωδιών και με τους μακρούς μονολόγους των ηρώων παρενέβαινε στη δημόσια ζωή, κρίνοντας και νουθετώντας τους πολιτικούς άνδρες.
Η έννοια του ιερού
Κάποτε στις ερμηνείες της η Ντελκούρ δείχνει να υπερβάλλει, όπως στην έννοια του ιερού και του μυστηρίου, όπου προσπαθεί να γεφυρώσει τον παγανισμό με τον χριστιανισμό. Σε κατοπινές μελέτες της θα επανέλθει διορθωτικά στο θέμα, ιδιαίτερα το 1962, οπότε παρουσίασε μεταφρασμένο και σχολιασμένο το θέατρο του Ευριπίδη.
Εν κατακλείδι, ή άγνωστη μέχρι σήμερα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό Βελγίδα φιλόλογος και την Ελλάδα επισκέφτηκε και τη γλώσσα μας γνώριζε, ήδη από το 1930, τόσο καλά που ο Ζιντ να ζητάει τη βοήθειά της σε μετάφραση Πλάτωνα. Οπως εύστοχα παρατηρεί επιλογικά ο Γκροντέν, η βιογραφία του Ευριπίδη είναι έμπλεη του θαυμασμού της για τον Ελληνα ποιητή «με τα γαλάζια μάτια και τη διάστικτη από καφετιές πινελιές ίριδα». Παρ’ ότι πρώιμος καρπός μιας φιλολογικής σχέσης που κράτησε περισσότερο από τρεις δεκαετίες, κάτι έχει να μας πει.