H Αθήνα από τον λόφο του Λυκαβηττού είναι μία συμπαγής λευκή μάζα με ελάχιστες εξάρσεις: τον Πύργο Αθηνών, το ψηλότερο κτίριο στο Λεκανοπέδιο (103 μ.), το Χίλτον και το President στη λεωφόρο Κηφισίας, τον Πύργο Απόλλων στην Πανόρμου και το εικοσαώροφο Atrina, πολύ βορειότερα, η πρώτη εμβληματική κατασκευή της μετέπειτα αυτοκρατορίας του Μπάμπη Βωβού.
Η Ακρόπολη υπήρξε πάντα ένας σοβαρός ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη ψηλών κτιρίων στην Αθήνα. Οι περισσότεροι αθηναϊκοί «ουρανοξύστες» χτίστηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας. Αλλά ακόμα και σε λιγότερο ταραγμένους καιρούς, η ανέγερση πολυώροφων οικοδομών ξεσήκωνε πάντα μεγάλες αντιδράσεις με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του ξενοδοχείου Χίλτον, ο στιβαρός όγκος του οποίου θεωρήθηκε αδιανόητα προσβλητικός για το σύμβολο της πόλης, τον Παρθενώνα.
Το θέμα «ουρανοξύστης στην Αθήνα» παραμένει ένα ιδεολογικό ταμπού για τους Ελληνες αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, ταμπού με το οποίο θέλησε να αναμετρηθεί ο Μανώλης Αναστασάκης. H πρότασή του σε διεθνές αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανέγερση δύο πύργων 150 – 200 μέτρων στον Ελαιώνα προκαλεί το ενδιαφέρον, γιατί ακριβώς αναμετράται μ’ ένα τόσο εχθρικό περιβάλλον. O ίδιος μας μεταφέρει μία πολύ διαφορετική εικόνα από την υπόλοιπη Ευρώπη. «Αν παρακολουθήσει κανείς τα τεκταινόμενα στις πόλεις της Ευρώπης θα διαπιστώσει ότι υπάρχει ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για το ψηλό κτίριο, γιατί σήμερα ο ουρανοξύστης μπορεί αφενός να είναι μία οικολογικά ενδεδειγμένη λύση και ταυτόχρονα να απελευθερώνει ή να διασώζει αστικό χώρο». O ουρανοξύστης έχει συνδεθεί ιδεολογικά και ψυχολογικά με μία ξεπερασμένη αρχιτεκτονική αλλά κι αυτό αλλάζει: «Οι νέοι ουρανοξύστες κατασκευάζονται με απόλυτα οικολογικές προδιαγραφές και είναι λιγότερο ενεργοβόρα κτίρια σε σχέση με τις συμβατικές πολυκατοικίες».
Οσο για τη χωροθέτηση στον Ελαιώνα, οι πύργοι χρησιμοποιούνται σαν εργαλεία αστικής αναγέννησης της περιοχής. «Θα εμπλουτίσουν τον ουρανό της πρωτεύουσας με μία μορφή που μεταφέρει τη σημασία του τόπου και θα αναδειχθούν σ’ ένα δυναμικό σύμβολο για τη μητροπολιτική Αθήνα».
Για τον κ. Αναστασάκη, το ζήτημα δεν είναι ούτε οικονομικό ούτε θεσμικό αλλά καθαρά ιδεολογικό. «Στην Ελλάδα έχουμε την τάση να τα κάνουμε όλα με μέτρο. Αυτό μας έχει βοηθήσει σε πολλές περιπτώσεις αλλά, ξέρετε, το όριο ανάμεσα στο μέτρο και τη μετριότητα είναι συχνά δυσδιάκριτο. Γενικά είμαστε πολύ διστακτικοί και άτολμοι, ως κοινωνία αντιμετωπίζουμε με μεγάλη καχυποψία κάτι που ξεχωρίζει, κάτι που ξεπερνάει το μέτρο».
Η πρόταση
Στη δική μας πρόταση κυριαρχεί ο προβληματισμός για το είδος της αστικότητας που ένας ουρανοξύστης μπορεί να αποκαλύψει καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο διαπραγματεύεται τη σχέση του με το έδαφος που τον φιλοξενεί. Αυτός ο προβληματισμός έχει προέκταση στη φυσική και πολιτιστική ιστορία του τόπου. Στον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο ένα project μεγάλης εμβέλειας θα μεταφράσει τις ιδιατερότητες του τόπου και θα προτείνει συνδέσεις με σημασία και νέες σχέσεις των σημερινών αναγκών και αντιλήψεων με την ιστορία του τόπου». Οι δύο πύργοι αναδύονται από το έδαφος ως φύλλα ελιάς· σαφή αναφορά στην περιοχή του αρχαίου Ελαιώνα, δυτικά της Ομόνοιας. «Οδηγούμαστε στη δημιουργία ενός σημαντικού ανοιχτού δημόσιου χώρου, ο οποίος αποτελεί λειτουργικό μέρος της πρότασης. Αντιμετωπίζουμε τα υψηλόκορμα στοιχεία της κατασκευής ως φυσικές αναδύσεις από το οικείο έδαφος. Ετσι το σχέδιο καλείται να δημιουργήσει έναν τόπο πυκνής αστικής ζωής σε άμεση, μάλιστα, συνδιαλλαγή με το φυσικό υπόστρωμα της πόλης, το φυσικό έδαφος». Ως προς τη σχεδιαστική αντίληψη, «αντιμετωπίσαμε το θέμα του ουρανοξύστη ως σύνθεση επιμέρους στοιχείων και όχι ως σχεδιασμό μιας μεγάλης μονολιθικής κτιριακής μονάδας. H πολλαπλότητα των στοιχείων απελευθερώνει δυνατότητες τόσο για τη δημιουργία ενός ανοιχτού δημόσιου χώρου όσο και για τη σύνδεσή τους με το φυσικό περιβάλλον. Αποκαλούμε αυτήν τη σύλληψη για τα ψηλά κτίρια «Multiscraper» για την ποικιλία των ενοτήτων και των λειτουργιών όσο και για την πολλαπλότητα των δυνατοτήτων που προσφέρει.
Κίνδυνος επαρχιωτισμού
Ο Ζήσης Κοτιώνης, αρχιτέκτονας και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, έθετε προ δεκαετίας από τις σελίδες της «Καθημερινής» το θέμα μιας νέας επέκτασης της Αθήνας με ψηλούς πύργους στα ανατολικά και δυτικά της Αττικής. «Προτείναμε σειρές πύργων στα Μέγαρα και στο παραλιακό μέτωπο, από το Ελληνικό έως το Λαύριο, στο πλαίσιο ενός συνολικότερου πολεοδομικού ανασχηματισμού εν όψει της λειτουργίας της Αττικής Οδού», θυμάται σήμερα. Συμφωνεί ότι η άρνηση να ανοίξει η συζήτηση για ουρανοξύστες στην Αθήνα υποδηλώνει προκατάληψη και συντηρητισμό. Σε κάθε περίπτωση υποστηρίζει ότι «μία ιδέα υψηλής δόμησης στην πρωτεύουσα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με στρατηγικό τρόπο» γιατί πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος του επαρχιωτισμού. «Οφείλει κανείς να σκεφτεί πως η ιδιομορφία της Αθήνας θα παραλάβει την ιδέα των ψηλών κτιρίων», συμπληρώνει. «Να αναζητήσουμε το γιατί και το πού, δεν πρέπει να προχωρήσουμε άνευ όρων. Προσωπικά είμαι πολύ σκεπτικός για το κέντρο, αλλά μπορούμε να εξετάσουμε τη νέα Αθήνα ως ένα οικιστικό σύνολο που πολύ σύντομα θα ταυτίζεται με τα όρια της Αττικής».
Μια συζήτηση στο Ιντερνετ
Ο διάλογος που ακολουθεί έγινε στο Διαδίκτυο με τη συμμετοχή πέντε φανατικών των ψηλών κτιρίων. Κουβεντιάζουν για την προοπτική κατασκευής ουρανοξύστη στην Αθήνα, λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς. Ανακαλύψαμε το απόσπασμα στον κατάλογο της συμμετοχής του Βαγγέλη Βλάχου στη Manifesta τoυ Σαν Σεμπαστιάν πριν από δύο χρόνια, όταν παρουσίαζε το έργο του «Buildings like texts are socially constracted» (Τα κτίρια, όπως και τα κείμενα, είναι κοινωνικές κατασκευές).
De Snor: «Εντυπωσιάζομαι πάντα από την πολεοδομική πυκνότητα της Αθήνας. Δεν θα σταματήσω όμως ποτέ να ελπίζω ότι θα υπάρξουν κάποτε ουρανοξύστες σ’ αυτή τη μεγάλη πόλη. Οι Ολυμπιακοί θα επιφέρουν τεράστιες επενδύσεις αμέσως μετά, δείτε τι έγινε στο Μόντρεαλ ή το Μόναχο τη δεκαετία του ’70…».
gm2263: «Συμφωνώ· πρώτα απ’ όλα οι επενδύσεις στα αναπτυξιακά έργα στην Αθήνα έχουν λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις και η πόλη τις χρειαζόταν. Δεν μπορείς να χτίσεις ουρανοξύστες χωρίς υποδομή…».
yoyoalan: «Νομίζω ότι η Ακρόπολη θα παραμείνει το ψηλότερο κτίριο…».
gm2263: «Ο Βράχος της Ακρόπολης είναι 150 μέτρα ψηλός, ένα ικανοποιητικό ύψος για ουρανοξύστες στην Αθήνα. Παρ’ όλα αυτά, αμφιβάλλω αν θα χτίσουν ποτέ κανένα ουρανοξύστη δίπλα της. Ολα τα ψηλά κτίρια της Αθήνας είναι τουλάχιστον 10 χιλ. μακριά…».
Κrez: «Μην ανησυχείς, υπάρχει μια τεράστια τρύπα στην προσφορά κτιρίων – γραφείων στην Αθήνα. Δεν θα μείνει απαρατήρητη για πολύ ακόμα, πίστεψέ με… Μεγάλες επενδύσεις έρχονται…».
gm2263: «Η κατασκευή ουρανοξυστών σχετίζεται με την οικονομία, αλλά ταυτόχρονα είναι και θέμα κουλτούρας των αρχιτεκτόνων και αποδοχής από το κοινό και τις αρχές…».