Χρυσόθεμις Σταματοπούλου – Βασιλάκου κ.ά.: «Αρχείο Ραλλούς Μάνου: H ζωή και το έργο της». Εκδόσεις «Εφεσος», Αθήνα 2005.
Θρυλική μορφή του μοντέρνου ελληνικού χορού, η Ραλλού Μάνου ήταν η ιδρύτρια και πρόεδρος του «Ελληνικού Χοροδράματος» (1951-1988), καθώς και της Σχολής «Ραλλούς Μάνου». Με σημαντικές σπουδές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η Μάνου ήταν επίσης η μαθήτρια της Martha Graham που εισήγαγε το σύστημα της Αμερικανίδας χορεύτριας στην Ελλάδα.
Εν τούτοις, όπως εξηγεί η Ελένη Φεσσά – Εμμανουήλ σε ένα από τα εισαγωγικά δοκίμια της παρούσας έκδοσης, αν και το ρεπερτόριο της Μάνου είναι σαφώς εμπνευσμένο από το ρεπερτόριο της Γκράχαμ (που αντλεί από την αμερικανική ζωή και την αρχαιοελληνική μυθολογία), η τελευταία αντιμετώπισε τα θέματά της από μια μάλλον ψυχοκινητική άποψη, ενώ η Μάνου τα προσέγγισε με έναν πιο λόγιο και ηθογραφικό τρόπο. Στόχος της ήταν η διαμόρφωση ενός γνήσια μοντέρνου ελληνικού χορού, που όμως δεν θα περιοριζόταν σε αποκλειστικά ελληνικά θέματα και δεν θα αναπαρήγαγε απλώς αρχαία ελληνικά, βυζαντινά ή λαϊκά στοιχεία. Οπως άλλωστε η ίδια σημείωσε σε ένα από τα δοκίμιά της, η ελληνικότητα δεν αποτελούσε για εκείνη ούτε ένα «εξωτερικό γνώρισμα ούτε θέμα υπηκοότητας. Είναι κάτι που έχεις στο αίμα σου» (που ανακαλεί τη γνωστή φράση της Γκράχαμ: «Το αίμα μου θυμάται»).
Οι πιο γνωστές χορογραφίες της Μάνου για το «Ελληνικό Χορόδραμα» είναι «Το καταραμένο φίδι», εμπνευσμένο από το Θέατρο Σκιών του Καραγκιόζη και οι «Εξι λαϊκές ζωγραφιές», που βασίζεται στη λαϊκή μουσική του Τσιτσάνη και του Μητσάκη. Επίσης τα έργα «Πανδώρα», «Ορφέας και Ευρυδίκη», «Ερημιά», «Το τραγούδι του νεκρού αδερφού», «Ερωφίλη» (το τελευταίο σε συνεργασία με την Ντόρα Τσάτσου), καθώς και μπαλέτα βασισμένα σε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, όπως η «Μήδεια», που ήταν ένας από τους σημαντικότερους ρόλους της. Τα «Πιθοπρακτά» βασίστηκαν στη μουσική του Ιάννη Ξενάκη, ενώ και το τελευταίο έργο της, η «Τριλογία του ήλιου» ήταν εμπνευσμένο από την αρχαία ελληνική τραγωδία.
Η έρευνα
Ο επιβλητικός τόμος που μπορεί να θεωρηθεί πως συμπληρώνει τα δύο βιβλία της Μάνου «Το Ελληνικό Χορόδραμα: 1950-1960» (1961) και «Χορός ου των ραδίων ούσαν την τέχνην» (1987), καθώς και τον τιμητικό μεταθανάτιο τόμο «Ραλλού Μάνου: 1915-1988» (1990), συγκεντρώνει τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήγαγε στο αρχείο της Ραλλούς Μάνου ομάδα θεατρολόγων του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την εποπτεία της Χρυσοθέμιδος Σταματοπούλου – Βασιλάκου. Σύμφωνα με την επιμελήτρια του τόμου, πρόκειται για ένα ιδιωτικό ιστορικό αρχείο που παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τη δραστηριότητα της Μάνου, καθώς και για τη μεταπολεμική Ελλάδα. Επομένως, παρουσιάζει ενδιαφέρον, όχι μόνο για τον ιστορικό του μοντέρνου ελληνικού χοροδράματος, αλλά και για κάθε μελετητή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού.
Ο τόμος χωρίζεται σε έξι μέρη, με μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή από την επιμελήτρια, τον «Πρόλογο» του Βάλτερ Πούχνερ και τα δοκίμια των Ελένης Φεσσά-Εμμανουήλ και της Σοφίας Μυλωνά (σημερινής προέδρου του «Ελληνικού Χοροδράματος»). Το εισαγωγικό μέρος, επίσης, περιλαμβάνει λεπτομερές «Χρονολόγιο» για τη ζωή τής Μάνου, όπως και πληροφορίες για την κατάσταση του αρχείου και τις αρχές που ακολούθησε η ίδια για την ταξινόμησή του. Το εκτενέστερο είναι το δεύτερο μέρος του τόμου, με πλήρη παραστασιογραφία. Στο τρίτο μέρος δίνονται οι πληροφορίες για όλες τις χορογραφίες, τα χοροδράματα και τα μπαλέτα, τους χορευτές και τους χορογράφους που συνεργάστηκαν με τη Μάνου, για τις σπουδές στη σχολή της, τους διαγωνισμούς χορού, τη μουσική και τους συνθέτες των χοροδραμάτων. Το τέταρτο μέρος παρουσιάζει το πολύτιμο οπτικοακουστικό υλικό που περιλαμβάνεται στο αρχείο και το πέμπτο μέρος το σκηνογραφικό υλικό (σχέδια και μακέτες).
Συναρπαστική διαδρομή
Τέλος, στο έκτο μέρος του τόμου συγκεντρώνονται πληροφορίες για την υπόλοιπη δραστηριότητα της Μάνου (τα δοκίμιά της, τις διαλέξεις, τις συμμετοχές της σε συνέδρια, τις εμμφανίσεις της στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση) και έγγραφα για τη «Σχολή Ραλλούς Μάνου» και το «Ελληνικό Χορόδραμα». O τόμος συνοδεύεται από σπάνιες φωτογραφίες του αρχείου και πλήρη βιβλιογραφία.
Οπως παρατηρεί ο Βάλτερ Πούχνερ στον «Πρόλογο», ο αναγνώστης ακολουθεί εδώ τη συναρπαστική διαδρομή μιας καλλιτέχνιδος που, εργαζόμενη με ανεξάντλητη επιμονή, κατόρθωσε να αφήσει το προσωπικό της στίγμα σε μιαν εξαιρετικά δύσκολη εποχή για την Ελλάδα. Επίσης, την εξίσου συναρπαστική ιστορία ενός ομαδικού επιτεύγματος, το αποτέλεσμα της συνεργασίας της με επιφανείς καλλιτέχνες και ανθρώπους του πνεύματος (τους Μάνο Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Ιάννη Ξενάκη, Θεόδωρο Αντωνίου, Γιώργο Μαρκόπουλο, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Σπύρο Βασιλείου, Γιάννη Μόραλη, Νίκο Νικολάου, Νίκο Εγγονόπουλο, Δημήτρη Μυταρά, Μίνω Αργυράκη, Οδυσσέα Ελύτη, Βασίλη Ρώτα, Μιχάλη Κακογιάννη, Αλέξη Σολωμό και πολλούς άλλους), σε μια προσπάθεια να διαμορφώσουν καλλιτεχνικά μια νέα σύλληψη της ελληνικής παράδοσης, πέρα από την αρχαιολατρεία και τον εύκολο φολκλορισμό, με τη γόνιμη εκμετάλλευση των σύγχρονων εξελίξεων στον μοντέρνο χορό και το μπαλέτο.
Το αρχείο της δείχνει πως η ίδια η Μάνου είχε επίγνωση της σημασίας της προσπάθειας αυτής. Ομως, μέχρι σήμερα η βιβλιογραφία για το ελληνικό χορόδραμα είναι πενιχρή και η αξιόπιστη παραστασιογραφία σχεδόν ανύπαρκτη. O παρών τόμος είναι ο πρώτος που συγκεντρώνει σε ένα σώμα όλες τις παραστάσεις του χοροδράματος για μια περίοδο πενήντα ετών (1938-1988). Θα αποτελέσει βασικό σημείο αναφοράς για τους φοιτητές και τους ειδικούς, όπως και για κάθε φιλότεχνο αναγνώστη που θα ενδιαφερθεί να περιδιαβάσει σε αυτές τις ένδοξες σελίδες της ιστορίας της σύγχρονης ελληνικής τέχνης.
