Μοιάζει απίστευτο, αλλά φέτος συντελέστηκε διαμιάς αυτό που ήταν ζητούμενο δεκαετίες τώρα και φάνταζε πια απραγματοποίητο: η ανανέωση, το ξανάνιωμα των μεγάλων ελληνικών φεστιβάλ, Αθηνών και Επιδαύρου. Πριν ακόμα τελειώσουν οι φετινές εκδηλώσεις, την προηγούμενη εβδομάδα, ήταν ήδη φανερό ότι δημιουργήθηκε μια νέα δυναμική. Οτι κάτι αλλάζει στους ιστορικούς αυτούς καλλιτεχνικούς θεσμούς, τους κουρασμένους, τους εξουθενωμένους από τον χρόνο, την κακοδιαχείριση, την εκμετάλλευσή τους από επιτήδειους της πιάτσας, την υπαλληλοποίηση των ηγεσιών τους και -κυρίως- από τους συνεχόμενους βιασμούς τους από πολιτικούς και πάσης φύσεως «ισχυρούς», που επέμεναν (και επιμένουν) να θεωρούν φέουδο κι αμπέλι τους τα φεστιβάλ, επιβάλλοντας «προτιμήσεις» και «ευνοούμενους» ή απαιτώντας εκατοντάδες προσκλήσεις και ποικίλες «εξυπηρετήσεις». Δεν μιλάμε για αψεγάδιαστες, ως εκ θαύματος, καταστάσεις. Αντιθέτως και ελλείψεις και λάθη διαπιστώθηκαν, και πολλά πρέπει να βελτιωθούν ή να ενταθούν ως επιδιώξεις – η Επίδαυρος, ιδίως, απαιτεί τώρα εξαιρετικά προσεκτικές κινήσεις για να έχει καλή συνέχεια η, μετά μωλώπων, ρήξη που επιχειρήθηκε φέτος. Αλλά το γεγονός είναι ένα και, κατά γενική ομολογία, αναμφισβήτητο: τα φεστιβάλ άλλαξαν. Το διαβεβαιώνουν η προσέλευση του κοινού στις εκδηλώσεις -και δεν μιλάμε για εκδηλώσεις «ελαφρολαϊκού» χαρακτήρα-, ανεβάζοντας στο εξαιρετικά υψηλό ποσοστό του 90% την πληρότητα των θεάτρων, και το ερεθισμένο ενδιαφέρον, ο ενθουσιασμός θα λέγαμε, που προκάλεσαν οι περισσότερες από τις εκδηλώσεις αυτές τόσο στο κοινό όσο και στον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας. Ολοι πια μιλούν για «νέο πρόσωπο», «άλλη νοοτροπία» (ποιος πίστευε, λ.χ., ότι ο Ελληνας θα προσερχόταν σε κλειστές αίθουσες κατακαλόκαιρο;) και όλα μαρτυρούν μια νέα ευεξία στα φεστιβάλ.
Η προσωπικότητα του ανθρώπου που είναι υπεύθυνος για την αναγέννηση των φεστιβάλ, του Γιώργου Λούκου, αποδείχτηκε όχι ψευδώς πειστική και αφοπλιστική: Μπορούμε τώρα να αξιολογήσουμε το αποτέλεσμα των επιλογών του, το οποίο, καθαρό και άμεσο όπως ο λόγος του, πείθει ότι οι θεσμοί που του εμπιστεύθηκε η Πολιτεία -και προσωπικά ο πρωθυπουργός, εν αντιθέσει με την αχαρακτήριστη στάση ορισμένων υφισταμένων του- οδεύουν προς το επί τόσα χρόνια προσδοκώμενο.
Ας δούμε όμως, συνοπτικά, τα χαρακτηριστικά των φετινών διοργανώσεων, που, άλλα εμφαντικώς και άλλα ενδεικτικώς εκδηλωμένα, οδήγησαν στην ανανέωση και διαβεβαιώνουν για μια ακόμη καλύτερη συνέχεια:
– Η επέκταση του Φεστιβάλ Αθηνών σε παλιούς βιομηχανικούς χώρους της οδού Πειραιώς, όπου δημιουργήθηκαν το μεγάλο θέατρο «Πειραιώς 260» και το μικρό «Σχολείον».
– Η επιλογή εκδηλώσεων πιο σύγχρονου και πιο ερεθιστικού περιεχομένου, ιδίως στους τομείς χορού και θεάτρου, και καλλιτεχνών που βρίσκονται σε επαφή με το πραγματικά σημερινό ελληνικό και παγκόσμιο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, πράγμα που αποσκοράκισε έναν καλλιτεχνικό επαρχιωτισμό που έμοιαζε ανεξίτηλος πια.
– Η προσέλκυση νέου και ιδίως νεανικού κοινού, το οποίο κατέκλυζε τους νέους χώρους στην Πειραιώς, αλλά και πολλές από τις εκδηλώσεις σε Ηρώδειο, Μέγαρο, Ρεξ κ.λπ. Το άνοιγμα στους νέους είναι όμως τομέας στον οποίο πολλά ακόμα θα γίνουν, καθώς ιδέες όπως η συνεργασία με καλλιτεχνικά ή άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν εφαρμόστηκαν ευρέως φέτος.
– Η αισθητή μείωση της τιμής των εισιτηρίων ώστε να είναι προσιτές οι εκδηλώσεις από κάθε ενδιαφερόμενο – μείωση που οφείλεται και στην απευθείας συνεννόηση του φεστιβάλ με τα καλλιτεχνικά συγκροτήματα, χωρίς μεσάζοντες και επιβαρύνσεις.
– Ο περιορισμός της διαλυτικής κάθε έννοιας «φεστιβάλ» διάρκειας των εκδηλώσεων.
– Η έγνοια για την καλλιτεχνική εκπαίδευση, που δηλώθηκε με την οργάνωση μαθημάτων και εργαστηρίων, καθώς με τη μετάκληση της Σχολής της Οπερας του Πεκίνου, πρώτη στη σχεδιαζόμενη σειρά μετακλήσεων σημαντικών ανά τον κόσμο καλλιτεχνικών εκπαιδευτικών κέντρων.
– Η εκδήλωση κοινωνικής ευαισθησίας, όχι μόνο με την καθιέρωση φθηνών εισιτηρίων και διανομή προσκλήσεων σε σχολεία αλλά και με την παρουσίαση παραστάσεων σε φυλακές, την προσέλκυση μεταναστών σε εκδηλώσεις από τις χώρες καταγωγής τους, την παραγγελία παραστάσεων για παιδιά κ.ά.
Το ενδιαφέρον για τις αλλαγές στα φεστιβάλ πιστοποιείται και από το γεγονός ότι προκάλεσαν πλήθος ελληνικά και ξένα δημοσιεύματα, ζωηρές συζητήσεις για επιμέρους ζητήματα, ακόμα και συγκρούσεις. Υπάρχει χρεία άλλων πειστηρίων όταν αυτό που αντιμετωπιζόταν ως τυμπανιαίο πτώμα τα προηγούμενα χρόνια έχει γεμίσει ζωή και ενέργεια; Οταν αποκτά ύφος και «πρόσωπο» ο χυλός που αργοκυλούσε εν μέσω γενικής αδιαφορίας από Μάιο έως Οκτώβριο; Οταν ενεργοποιείται επιτέλους το σημερινό, το άξιο καλλιτεχνικό δυναμικό της χώρας;
Η νέα φυσιογνωμία του Φεστιβάλ Αθηνών και η επιχειρούμενη αλλαγή στην Επίδαυρο είναι γεγονότα αναμφισβήτητα. Και μάλιστα, γεγονότα που έρχονται σε κραυγαλέα αντίθεση με ό,τι αποκαρδιωτικό συμβαίνει γύρω στους χειμαζόμενους από αδιαφορία και εγκατάλειψη καλλιτεχνικούς και πνευματικούς θεσμούς της χώρας.
Το πώς και γιατί συνέβη αυτή η ελπιδοφόρα εξαίρεση, ας ελπίσουμε ότι θα απασχολήσει σοβαρά την πολιτική ηγεσία -κυβέρνηση και κόμματα-, η οποία, ως κατ’ εξοχήν υπαίτια της θλιβερής γύρω κατάστασης, μπορεί να αποκομίσει χρήσιμα συμπεράσματα. Οπως: Διαλέξτε έναν κατάλληλο άνθρωπο κι αφήστε τον να κάνει τη δουλειά του. Κάτω επιτέλους τα χέρια σας.
Κατά ποσόν… και κατά ποιόν
– Το Φεστιβάλ Αθηνών διήρκεσε δύο μήνες και απλώθηκε σε άλλες 8 σκηνές εκτός του Ηρωδείου.
-Περιλάμβανε 61 παραγωγές σε 104 παραστάσεις.
-Προϋπολογισμός περίπου 10 εκατ. ευρώ, μαζί με τα έργα διαμόρφωσης των νέων θεάτρων κ.λπ.
-Πληρότητα θεατών γύρω στο 90%, συνολικά για όλους τους χώρους.
– Εσοδα από εισιτήρια κοντά στα 4 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή 35-40% του προϋπολογισμού.
– Από τις 61 παραγωγές οι 21 (ποικίλου περιεχομένου) παρουσιάστηκαν στο Ηρώδειο σε 29 παραστάσεις, οι 11 στον νέο χώρο «Πειραιώς 260» (σε 28 παραστάσεις, σύγχρονου ξένου θεάτρου και χορού κυρίως), οι 12 στον επίσης νέο χώρο «Σχολείον» (σε 25 παραστάσεις, ελληνικές θεατρικές για μικρό χώρο, κυρίως), οι 8 στον Λυκαβηττό (σε 10 παραστάσεις, ελληνικό τραγούδι «εναλλακτικής σκηνής» κυρίως) και οι υπόλοιπες 9 (σε 32 παραστάσεις) σε διάφορους άλλους χώρους (Μέγαρο, Ρεξ, Πόρτα, Ολυμπιακό Γυμναστήριο Φαλήρου, Μουσείο Μπενάκη).
– Από τις 61 εκδηλώσεις οι 27 ήταν μουσικές (εκ των οποίων 6 κλασικής μουσικής και 4 όπερας), οι 24 θέατρο (15 ελληνικές και 9 ξένες) και οι 10 χορού (7 ξένες και 3 ελληνικές).
«Σολντ άουτ»
– Θέατρο Ηλιου της Αριάν Μνουσκίν (12 παραστάσεις).
– «Αντιγόνη» Λ. Βογιατζή στην Επίδαυρο.
– Αφιέρωμα Σοφία Βέμπο.
– Σαουμπίνε Βερολίνου.
– Πίνα Μπάους.
– Λάιζα Μινέλι.
– Σόλομον Μπερκ.
– Θανάσης Παπακωνσταντίνου στον Λυκαβηττό.
– Γέμισαν επίσης τα θέατρα: Σάσα Βαλτς και «Παλαδίνοι» του Ραμό στο Μέγαρο, Σιλβί Γκιλέμ, Νταϊάνα Κραλ, «Σφήκες» Ευαγγελάτου και «Οθέλλος» Θεοδωρόπουλου στο Ηρώδειο και αρκετές από τις παραστάσεις που παίχτηκαν στις άλλες, μικρότερης χωρητικότητας, αίθουσες.
Ηigh Lights
– Το συγκλονιστικό «Τελευταίο καραβανσεράι» της Αριάν Μνουσκίν.
– Οι γοητευτικοί «Παλαδίνοι» των Μονταλβό – Κρίστι.
– Η Πίνα Μπάους με το «Καφέ Μίλερ».
– Τα καθηλωτικά «Σώματα» της Σάσα Βαλτς.
– Ο χορός της Σιλβί Γκιλέμ με τον Ράσελ Μάλιφαντ.
– Η «Αντιγόνη» του Βογιατζή με τη Μουτούση.
– Η Λάιζα Μινέλι.
– Το αφιέρωμα Βέμπο.
– Η ιψενική «Νόρα» της Σαουμπίνε.
Αναψαν φωτιές…
– Το κατά Σαουμπίνε «Ονειρο θερινής νυκτός».
– Η μεταμοντέρνα εκδοχή της «Φαίδρας» του Ρακίνα από το νεοϋορκέζικο Wooster Group.
– Οι ελληνοολλανδικές «Ικέτιδες» των Κουκ – Μαρμαρινού στην Επίδαυρο.
– Οι ελληνοτουρκικοί «Πέρσες» του Τερζόπουλου, στην Επίδαυρο επίσης.
– Οι έτεροι επιδαυριακοί «Πέρσες», αλλιώς τολμηροί και φιλόδοξοι, της Κονιόρδου με το Εθνικό.
– Η απροσδόκητη «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Γκέτε από τον Βασίλη Παπαβασιλείου.
Αγαπήθηκαν
– Η Αφγανή Μαουάς και οι άλλοι ξένοι παραδοσιακοί μουσικοί στο «Σχολείον», παρουσία συγκινημένων μεταναστών ομοεθνών τους.
– Η εξαιρετική παράσταση των Fura dels Baus από τη Βαρκελώνη επάνω στη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα στον Λυκαβηττό.
– Το θλιμμένο, αλλά και πολύ κωμικό, σαιξπηρικό «Ονειρο» του Θεάτρου Τέχνης, σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη στη Μικρή Επίδαυρο.
– Τα εκπληκτικά νεαρούδια της Σχολής της Οπερας του Πεκίνου.
– Ο Σόλομον Μπερκ και η Νταϊάνα Κραλ στο Ηρώδειο.
– Η Ελευθερία Αρβανιτάκη σε κινηματογραφικά τραγούδια Χατζιδάκι, υπό τον Λουκά Καρυτινό.
– Οι σπαρακτικοί χοροθεατρικοί «Διακριτικοί θάνατοι» του Ρασίντ Ουραμντάν.
– Η Ρούλα Πατεράκη καθηλωτική στον «Φιλόσοφο» του Γιάννη Πάνου.
– Ο Μαριβό (Τέλεια Στρατηγική) του Νίκου Χατζόπουλου με εκλεκτούς ηθοποιούς στο «Σχολείον».
– Τα παιδικά «Η κοιμωμένη ξύπνησε» των Καλογεροπούλου – Μοσχόπουλου και «Η βασίλισσα του χιονιού» από το ιταλικό θέατρο «Κισμέτ».
Ατύχησαν
– Εισπρακτικά, όλες οι συναυλίες σοβαρής μουσικής, ακόμα και των περίφημων Ορχηστρών της Βιέννης, ακόμη και των δύο προικισμένων νεαρών Ελλήνων αρχιμουσικών (Κωνσταντίνου Καρύδη και Βασίλη Χριστόπουλου) που διακρίνονται και ανέρχονται ταχύτατα στην… άλλη Ευρώπη! Προς γνώση, εξονυχιστική εξέταση λόγων και αιτίων, και συμμόρφωση…
– Καλλιτεχνικά, αρκετές από τις ελληνικές θεατρικές παραστάσεις παρ’ ότι συγκέντρωναν στο δυναμικό τους αξιόλογους καλλιτέχνες…
Κατάργησε τα «διόδια», άνοιξε μονοπάτια
Μαρια Κατσουνακη
Μια «άλλη» πόλη αναδύθηκε μέσα από το φετινό φεστιβάλ. Μια πόλη ζωντανή, ανήσυχη, πρόθυμη να συναντηθεί με το καινούργιο. Μια πόλη που διψούσε για νέες προτάσεις, άλλες «γλώσσες», πρωτοποριακά θεάματα. Μια πόλη που απορροφούσε, όπως η άνυδρη γη, τις «σταγόνες» παραδοξότητας ή μεταμοντέρνας ματιάς πάνω στις ανθρώπινες επιθυμίες, φαντασιώσεις και αναστολές. Με απορία παρακολουθούσαμε τα εισιτήρια στην Πειραιώς 260 και στο Σχολείο να εξαντλούνται μέσα σε λίγες ώρες, το Ηρώδειο να υπερχειλίζει με τη Σιλβί Γκιλέμ, αλλά και τον «Οθέλλο».
Πού ήταν όλος αυτός ο κόσμος, χρόνια τώρα, αναρωτηθήκαμε. Σαν ο Γ. Λούκος να άνοιξε μια στρόφιγγα κλειστή, λησμονημένη. Αλλαξε η ανθρωπογεωγραφία της πρωτεύουσας μέσα στους δύο αυτούς μήνες. Αναμείχθηκε το σύνηθες κοσμικό κοινό του Μεγάρου και του Ηρωδείου με ένα κόσμο νεανικό, αντισυμβατικό, απροσδιόριστο. Ανακατεύτηκε ο πληθυσμός. Καλλιτέχνες που έρχονταν για ενημέρωση, μια νέα ιντελιγκέντσια πιο ποπ, πιο «χαλαρή», ανοιχτή στο καινούργιο και απροσδιόριστο. Οι ξένοι προσκεκλημένοι, που συμμετείχαν με παραστάσεις τους στο Φεστιβάλ, κυκλοφορούσαν και έβλεπαν και αυτοί δουλειές συναδέλφων τους. Η Αθήνα της Ακρόπολης, της Πλάκας και του Θησείου έγινε και η Αθήνα της Πειραιώς 260, του Σχολείου, του Κλειστού Γυμναστηρίου Φαλήρου.
Αλλά και η Αθήνα των μεταναστών. Κανείς δεν αποκλείστηκε από αυτή τη διοργάνωση. Ανθρωποι που ούτε θα διανοούνταν τα προηγούμενα χρόνια να δρασκελίσουν το κατώφλι του Φεστιβάλ, είχαν τη θέση τους. Προσιτές τιμές στα εισιτήρια, προσκλήσεις σε 126 σχολεία της Αττικής, σε μετανάστες, σε ομάδες πληθυσμού που ζουν στις παρυφές της πολιτιστικής ζωής της πόλης.
Ο Γ. Λούκος κατάργησε τα «διόδια», άνοιξε μονοπάτια, όχι μόνο με τις καλλιτεχνικές επιλογές του, αλλά και με την κοινωνική πολιτική του. Η πόλη ξεδίπλωσε και μαζί της και εμείς.