Ο Κόλιν Θέμπρον (Thubron) είναι ο γνώστης τού τόσο γρήγορα εναλλασσόμενου τοπίου της Ευρασίας, όπου εδώ και 4 δεκαετίες επιστρέφει ξανά και ξανά. Ο Δρόμος του Μεταξιού είναι ο δικός του δρόμος που τις χώρες του γνωρίζει τόσο καλά, αλλά τώρα για πρώτη φορά διασχίζει από τη μια άκρη στην άλλη. Ετσι επιθυμούσε τουλάχιστον, εάν η άτυπη πνευμονία στην Κίνα και οι πολέμαρχοι στο Αφγανιστάν δεν είχαν διαταράξει το έπος του. Και έτσι χρειάστηκαν δύο χρόνια για να ολοκληρώσει την περιήγηση, αν και η αφήγησή του δεν αφήνει να φανούν τα κενά.
Επιλεκτική αλήθεια
Το ταξιδιωτικό του βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο Shadow of the Silk Road (εκδ. Chatto, 384 σελ., 20 στερλίνες) αρχίζει στην Κίνα, που ο συγγραφέας προσπαθεί σε βάθος να καταλάβει με τον τρόπο του. Για τις χώρες που απλώνονται κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού, λέει ότι ζουν σε έναν κόσμο επιλεκτικής αλήθειας. Στον ίδιο κόσμο, όπως γράφει η Σούζαν Γουίτφιλντ στην «Γκάρντιαν», ζει και η Κίνα με τις πολλαπλές της εθνότητες και την ιστορία τους, πράγματα όμως για τα οποία ο συγγραφέας δεν δείχνει την ίδια ευαισθησία και δεκτικότητα, όπως και για τις Χώρες του Μεταξιού.
Στην αφήγησή του μπλέκονται πολλές όμορφες ή παράξενες ιστορίες, ρεαλιστικές και ταυτόχρονα εξωτικές, του τύπου που ανέκαθεν γοήτευε τους Δυτικούς αναγνώστες. Κινεζικό μετάξι που βρέθηκε σε αιγυπτιακούς τάφους, μια χριστιανική εκκλησία στην Κίνα, απόγονοι μιας ρωμαϊκής λεγεώνας σε ένα χωριό της ερήμου, μούμιες ντυμένες με ανατολίτικες φορεσιές – άλλα αληθινά, άλλα μυθικά και ορισμένα γεννήματα μιας επιλεκτικής φαντασίας. «Τρελαίνεσαι αν ψάξεις να βρεις την αλήθεια», γράφει ο συγγραφέας απηχώντας τη μυθολογία που καλύπτει την περιοχή αυτή του κόσμου και η οποία εξακολουθεί, τόσους αιώνες μετά τον Μάρκο Πόλο να σαγηνεύει τους Δυτικούς αναγνώστες. Είναι μια σαγήνη αυτή την οποία δημιουργούν οι ταξιδιωτικοί συγγραφείς που ταξιδεύουν γυρεύοντας το ξένο, ανοιχτοί στην πραγματικότητα και στους μύθους. Τούτο σημαίνει ότι αυτά που περιγράφουν στις αφηγήσεις τους είναι εκείνα τα οποία γεννούν τη σαγήνη στη φαντασία του αναγνώστη, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά καθισμένου στην ηρεμία και κοινοτοπία του σπιτιού του. Είναι δηλαδή μια επιλεκτική αλήθεια, όπως επιλεκτική είναι και η ιστορία του Δρόμου του Μεταξιού.
Επιλεκτική φαντασία έχει ο Κινέζος εκείνος που ονειρεύεται να θησαυρίσει στη Βραζιλία και ο Ιρανός φοιτητής που αποστρέφεται και γοητεύεται από τις πλούσιες καμπύλες της Τζένιφερ Λόπεζ. Και επιλεκτική είναι η τέχνη και η τεχνική του συγγραφέα, όταν επιλέξει από όσα συναντά, βλέπει και ακούει, εκείνα που θα δημιουργήσουν τη γοητεία στο μυαλό του αναγνώστη. Ισως τούτο να προκύπτει από τη σχέση του με την Κίνα, που δεν είναι κατασταλαγμένη και στοχαστική, πάντως, το ύφος του αλλάζει όταν αλλάζει τόπο και μπαίνει στις ρωσόφωνες περιοχές. Διασχίζει το Κιργιζιστάν και το Ουζμπεκιστάν, που τη γέννηση της ανεξαρτησίας τους έχει ήδη αφηγηθεί σε προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο «Η χαμένη καρδιά της Ασίας». Και περιγράφει χώρες που ακόμη αγωνίζονται να αποκτήσουν μια ταυτότητα, στη μετασοβιετική εποχή, ριζωμένη στην παράδοσή τους ή τόπων του Δρόμου του Μεταξιού.
Οι ταξιδιωτικοί συγγραφείς χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Αυτοί που ο εαυτός τους είναι ο ήρωας της αφήγησης και σε εκείνους όπου ήρωας είναι ο τόπος που περιγράφουν. Ο Κόλιν Θέμπρον ανήκει στο πρώτο είδος. Τον τραβούν οι κίνδυνοι. Σαν ήρωας παραμυθιού μιλάει για ξωτικά που συνάντησε σε κάποια γέφυρα, τα οποία τόσο συναρπαστικότερα είναι (για τον αναγνώστη) όσο πιο επικίνδυνα ήταν (για τον συγγραφέα). Και σε μια στιγμή, σχεδόν σκοτώνεται όταν ο μεθυσμένος οδηγός του αμαξιού, όπου επιβαίνει, το ρίχνει πάνω σε ένα φορτηγό. Σαν σε θαύμα ξεφεύγουν από τον θάνατο.
Ο θάνατος, άλλωστε, είναι διαρκώς παρών στους διαλόγους που έχει με ένα (φανταστικό) έμπορο από τη Σογδιανή, στοχασμοί οι οποίοι λειτουργούν σαν αργά «αντάντε» ανάμεσα στα δυναμικά «αλέγκρο» της αφήγησης, εάν αυτή παρθεί σαν μια μουσική σύνθεση.
Τα χαρίεντα μέρη, τα «σκέρτσι», είναι όταν περιγράφει παραβολικά μερικά από αυτά που συναντά στο οδοιπορικό του, όπως τις καμήλες της Βακτριανής τις οποίες παρομοιάζει με «λιωμένους όγκους και φαγωμένα αυτιά» ή, όταν λέει, μιλώντας για τους βουδιστές μοναχούς στις σπηλιές των λόφων του Ντουνχουάνγκ, ότι «έβαψαν τη σκοτεινιά τους με την πίστη τους».
Πιο ήρεμη από τις εισβολές του μύθου και της ιστορίας, ή της μυθικής ιστορίας, μοιάζει όταν διασχίζει το Ιράν και τον κόσμο του. Εκεί η ιστορία φαίνεται πιο απομακρυσμένη και ο Σογδιανός έμπορος με τις μνήμες του θανάτου σχεδόν εξαφανίζεται από την αφήγηση. Ισως γιατί ο κόσμος εκείνος είναι κοντινότερος στη γνώση και στη λογική του.
Μέρη και σύνολο
Η ωριμότητα την οποία τώρα διανύει ο συγγραφέας, δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στη σοφή ενατένιση. Μερικές φορές αφήνει μια πικρή μεταγεύση η οποία χρειάζεται προσπάθεια να κατανοηθεί στη συνθετότητα και στα συνθετικά της.
Αφηγούμενος το ταξίδι του στον Δρόμο του Μεταξιού, ο συγγραφέας προσφέρει μερικά εξαιρετικά κομμάτια αλλά σαν σύνολο η διήγησή του προκαλεί την εντύπωση ότι θα ήταν καλύτερο γι’ αυτόν και τους αναγνώστες, εάν είχε επισκεφθεί χώρες που πριν αγνοούσε, από τόπους γνωστούς και χρωματισμένους με τις παρελθούσες εμπειρίες του.