Νίκος Δαββέτας
Λευκή πετσέτα στο ρινγκ
εκδ. Κέδρος
Στο μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα, τη λευκή πετσέτα στο ρινγκ δεν την πετάει μόνο ο ήρωας, ένας δημοσιογράφος που προσπαθεί να εξιχνιάσει τη δολοφονία δύο αριστερών από αριστερούς στον Εμφύλιο και καταλήγει, μέσα από παράξενα μονοπάτια, στον ίδιο του τον εαυτό. Την πετάει εξυπαρχής και ο συγγραφέας, με την προμετωπίδα από το «Κιβώτιο» του Αρη Αλεξάνδρου, αποδεχόμενος ότι και το δικό του έργο, για την αναπόδραστη ένταξη του ανθρώπου στην Ιστορία, δεν θα είναι παρά «μια περίληψη του τελικού κειμένου».
Αυτό το τελικό κείμενο γράφεται και θα γράφεται, όπως φαίνεται, εις τους αιώνες, μιας και το ανέφικτο του κειμένου, ως αναπαράστασης, αντανακλά απλώς τη ρευστότητα του πραγματικού. Το επίτευγμα του Δαββέτα όμως έγκειται στο γεγονός ότι καταφέρνει και μετατρέπει την προκαταρκτική, αξιωματική του ήττα σε νίκη του λόγου και του μυθιστορήματος, που δεν τρομάζει μπροστά στον μοιραίο καταθρυμματισμό της αναπαραστατικότητας και της αντιτάσσει την πολυπλοκότητα της μπαχτινικής διαλογικής.
Ο φιλέρευνος σαραντάρης δημοσιογράφος ζει μια ζωή γκρίζα. Ο γάμος του πνέει τα λοίσθια, υποφέρει από προστάτη και φοβάται ότι έχει καρκίνο, από τη δουλειά του αντλεί ελάχιστη ευχαρίστηση, οι σχέσεις του μετρημένες, μάλλον παρατηρεί παρά συμμετέχει, ακόμα και στη ζωή του την ίδια. Ως τη στιγμή που ένα αφιέρωμα στο Δεκέμβρη του ’44 τον βυθίζει σ’ έναν κόσμο χωρίς σταθερές και όρια, στον Εμφύλιο των πολλαπλών συγκρούσεων μέσα στην κεντρική αντιπαράθεση Αριστεράς – Δεξιάς. Ενας τροτσκιστής Μικρασιάτης, λόγιος και αγωνιστής δολοφονείται μέρα μεσημέρι από την επίσημη Αριστερά ως συνεργάτης των Γερμανών και η Δεξιά καταλήγει να τον προσμετρά στους δικούς της νεκρούς. Ενας πονετικός, φιλάνθρωπος και προοδευτικός γιατρός δολοφονείται και αυτός από μια γυναίκα.
Αυτή την περιπέτεια των άλλων, που του κεντρίζει το ενδιαφέρον, ο ήρωας την αντιμετωπίζει και ως μια ευκαιρία απεγκλωβισμού από το προσωπικό του αδιέξοδο. Επιστρέφει στο θέατρο των εχθροπραξιών που είναι η παλιά του γειτονιά, επιζητεί το κύρος της αυτοψίας, ξετρυπώνει τους αυτουργούς, τους αυτόπτες μάρτυρες και τους απογόνους τους. Η πραγματικότητα, όμως, του ξεφεύγει σαν χέλι μέσα από τις διαφορετικές, αντικρουόμενες εκδοχές της. Μπροστά του ανοίγεται απειλητική η άβυσσος των ιδεολογικών διαφορών που απαξιώνουν την ανθρώπινη ζωή και των ιδιοτελών κινήτρων που βαφτίζονται πολιτική, το βάραθρο της ανθρώπινης αντιφατικότητας και ατέλειας.
Η δολοφονία των προσώπων δεν παρουσιάζεται τελικά ως τετελεσμένη, ως ένα γεγονός κλειστό και ολοκληρωμένο, αλλά ως ένα ανοιχτό σύστημα που εξακολουθητικά ανατροφοδοτείται από την πραγματικότητα και αναδρά σ’ αυτήν. Και στην αφήγησή της δεν μετακυλίονται μόνο οι ευθύνες και δεν μεταλλάσσονται απλώς τα αίτια, αλλάζουν και οι θεατές, ο τόπος, ο χρόνος, οι ίδιοι οι αυτουργοί. Και οι συνέπειές της διαχέονται, διαφορετικές και ανεξέλεγκτες, στα άτομα, τις συσσωματώσεις και στα κείμενα που τις ιστορούν.
Παρελθόν και παρόν
Εκπρόσωπος μιας νεότερης γενιάς συγγραφέων που δεν υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των ιστορικών δρώμενων, αλλά τα έζησαν μέσα από αφηγήσεις άλλων, γραπτές και προφορικές, ο Δαββέτας εστιάζει ακριβώς στην πρόσληψη του γεγονότος που γίνεται αφήγηση. Χωρίζοντας τα πρόσωπα του μυθιστορήματος σε συγκαιρινά του γεγονότος και σύγχρονα, εναλλάσσοντας το παρελθόν με το παρόν, που είναι και τα δύο με διαφορετικό τρόπο κανιβαλιστικά, απεικονίζει ρεαλιστικά στιγμιότυπα ζωής, σαν φέτες πραγματικότητας, που χωρίς να είναι το όλον, το εμπεριέχουν σε σμίκρυνση. Και αυτά τα θραύσματα ζωής δίνουν τη στάση και την κίνηση, τη βάση και την εξέλιξη των χαρακτήρων. Ενώ η γλώσσα του κειμένου, ευέλικτη, εύπλαστη, με βαθιές ρίζες στη μυθιστορηματική και την ποιητική παράδοση, αδιαπραγμάτευτα ιστορική, αποτελεί τον πυρήνα του κειμένου, τον κατ’ εξοχήν τόπο της διακύβευσης, της πολυπλοκότητας.
Το αποτέλεσμα είναι ένα κείμενο φωκνερικά πολυφωνικό, με τις διαφορετικές φωνές, τις διαφορετικές συνειδήσεις και τον εκάστοτε κόσμο τους να αυτοπροσδιορίζονται σε σχέση με τον Αλλον. Καταλυτική, η ασθένεια, η δυσλειτουργία του οργανισμού, εμφανίζεται αφενός ως αλληγορία της αποξένωσης του ανθρώπου από τον κόσμο και τον εαυτό, αλλά και ως ευφάνταστο καρναβαλικό στοιχείο που δυναμιτίζει την κοινωνικοπολιτική, ιστορική αλλά και αφηγηματική σύμβαση και λυτρώνει με τον υποδόριο σαρκασμό της τα πρόσωπα, τον αναγνώστη και τον συγγραφέα. Ο οποίος, με την τρίτη αυτή πεζογραφική του κατάθεση, επιβεβαιώνεται ως άξιος τεχνίτης του λόγου και μια από τις σημαντικότερες φωνές της γενιάς του.