Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής
Ο Κυπριακός Ελληνισμός της Διασποράς και οι σχέσεις Κύπρου – Βατικανού (1571-1878)
εκδ. Αντ. Σταμούλη, σελ. 488
Δεν είναι δυνατόν να μη νιώσεις ιδιαίτερη συγκίνηση, όταν καλείσαι να ξεναγηθείς στη μακραίωνη και συχνότατα τραγική ιστορία του Κυπριακού Ελληνισμού. Και όταν μάλιστα αυτή η ξενάγηση αφορά την ανά τους αιώνες περιπετειώδη περιπλάνηση αυτού του πληθυσμιακού στοιχείου, του Κυπριακού δηλαδή Ελληνισμού της διασποράς, και τις όποιες συμπεριφορές απέναντί του των τόπων υποδοχής στην ευρωπαϊκή ακμάζουσα Δύση. Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Ζαχαρίας Τσιρπανλής, χαλκέντερος ερευνητής των Ιστορικών Αρχείων της Δύσης, και εύστοχος παρατηρητής των ιστορικών – δογματικών δρώμενων του Βατικανού, με την πρόσφατη πολυσέλιδη μονογραφία του, με πολλή γνώση και βεβαιωμένο ερευνητικό πάθος, αναδεικνύει από τους αρχειακούς θύλακες της Ιταλίας και από πολύτιμες εκδεδομένες πηγές τη ζωή και τις ποικίλες δραστηριότητες -οικονομικές και πολιτισμικές- των Κυπρίων της διασποράς.
Η ομαδική φυγή
Παρακολουθεί την ομαδική φυγή τους και τις μετέπειτα σταδιακές μετακινήσεις τους, μετά την άλωση από τους Τούρκους της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου (1570 και 1571 αντίστοιχα), σε πόλεις – θύρες παιδείας, όπου, από τις αρχειακές μαρτυρίες οργανωμένων κοινοτήτων των αποδήμων, με καταπληκτική ερευνητική νηφαλιότητα και ιδιαίτερη εμμονή στην αναζήτηση πρωτογενών στοιχείων κατά τις «ανασκαφές» του, συνθέτει συγκινητικές ενότητες της ιστορίας του Γένους.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, «Οι εκτός Κύπρου Κύπριοι», η ξενάγηση, ήρεμη και γοητευτική, και με υπεύθυνη ιστορική ακριβολογία εντοπίζεται στις ανατολικές ακτές της Αδριατικής, στη δύσκολη περιοχή της Ιστρίας, όπου το νοσηρό κλίμα και η «λυσσαλέα αντίδραση», όπως υπογραμμίζει ο συγγραφέας, των τοπικών παραγόντων της παπικής Εκκλησίας καθιστούν προβληματικές τις πρώτες εγκαταστάσεις των προσφύγων· στη Βενετία ύστερα, στη βασιλεύουσα τότε της Δύσης, στην απέναντι ακτή της Αδριατικής, όπου, στο πλαίσιο της λαμπρής ελληνικής κοινότητας, οι Κύπριοι θα μεγαλουργήσουν. Μεγάλες οικογένειες της Κυπριακής διασποράς, που δεσπόζουν στις ελληνορθόδοξες παροικίες της Δύσης, παίρνουν ζωή και παρελαύνουν δραστηριοποιούμενες και μεγαλουργούσες στο κείμενο του Ζαχαρία Τσιρπανλή. Στην Πάδοβα ο κ. Τσιρπανλής με ιδιαίτερο σεβασμό και προσεκτικά βήματα, σύμφωνα με τη δεοντολογία της ερευνητικής διαδικασίας, θα ξεναγήσει τον αναγνώστη για μια γνωριμία Κυπριακών προσωπικοτήτων στον χώρο της επιστήμης. Στη Ρώμη, η ξενάγηση εισδύει στα απόρρητα αρχεία του Βατικανού και ο συγγραφέας, οξυδερκής και έμπειρος παρατηρητής του χώρου, θα υπογραμμίσει με ιδιαίτερη βεβαιότητα την ευμενή υποδοχή των Κυπρίων από την Αγία Εδρα και θα ερμηνεύσει τους λόγους της ευμένειας.
Το Βατικανό
Στο δεύτερο μέρος «Κύπρος και Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία», μικρότερο κατά πολύ σε έκταση (συμπληρωματικό το θεωρεί ο συγγραφέας), ο Ζαχαρίας Τσιρπανλής παραπέμπει σε πληρέστερα τεκμήρια της εν λόγω ευμενούς συμπεριφοράς της Αγίας Εδρας προς τους Κυπρίους πρόσφυγες και διασφαλίζει τη δέουσα κατανόηση αυτής της συμπεριφοράς του ποντίφικα, αλλά και ολόκληρης της χριστιανικής Δύσης.
Μπορούμε, λοιπόν, χωρίς επιφύλαξη, να σημειώσουμε εδώ ότι η πλουσιότατη αυτή και με τη δέουσα ακριβολογία τεκμηριωμένη μονογραφία του καθηγητή Ζαχαρία Τσιρπανλή αναβαπτίζει τον αναγνώστη στα κύρια γνωρίσματα της φυλής: στις μεγάλες αξίες ενός ανέσπερου και διαχρονικά αγωνιζόμενου Ελληνισμού.
* Ο Γ. Ν. Μοσχόπουλος είναι καθηγητής Πανεπιστημίου στη Νεότερη Ιστορία.