O εβραϊκός όρος «Ντιμπούκ» σημαίνει «γαντζώνομαι» και αναφέρεται σε μια ψυχή που δεν έχει ησυχάσει ή ένα πονηρό πνεύμα που κυριεύει έναν άνθρωπο προκαλώντας ψυχικές διαταραχές. Αυτή είναι, άλλωστε, η κεντρική ιδέα του θεατρικού έργου «Ντιμπούκ»: η ψυχή του νεκρού πλην όμως σφόδρα ερωτευμένου νέου, μαθητή του εβραϊκού μυστικισμού, δεν μπορεί να ησυχάσει γι’ αυτό και «γαντζώνεται» από το κορμί της αγαπημένης του. O θάνατός του εξάλλου προήλθε από το γεγονός ότι ο πατέρας της αποφάσισε να τη δώσει σε κάποιον πλούσιο.
Το «Ντιμπούκ» παίζεται με επιτυχία για δεύτερη συνεχή χρονιά στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Χατζάκη. Τους δύο χαρακτήρες του έργου ερμηνεύουν οι Δημήτρης Παπανικολάου και Δέσποινα Κούρτη και το έργο υπογράφει ο εβραϊκής καταγωγής Αγγλος συγγραφέας Μπρους Μάγιερς. Για την ακρίβεια, το έργο γράφτηκε μεταξύ 1912 και 1919 από τον Σαλόμ Ανσκι, επικεφαλής τότε εβραϊκής εθνογραφικής αποστολής στις κοινότητες της Ανατολικής Ευρώπης. Τότε, ο Ανσκι ήρθε σε επαφή με τη συνηθισμένη πρακτική εξορκισμού των Ντιμπούκ. Το έργο ακολούθησε το δικό του δρόμο, μεταγράφηκε και διασκευάστηκε, μεταφέρθηκε και στην όπερα, ενώ πιο πρόσφατα ο Μπρους Μάγιερς έδωσε τη δική του εκδοχή – διατηρώντας όμως ορισμένες φράσεις του ίδιου του Ανσκι.
Ρωμαίος και Ιουλιέτα
Συναντήσαμε τον Μπρους Μάγιερς χθες το μεσημέρι, στο λόμπι κεντρικού ξενοδοχείου της Αθήνας, όπου και διαμένει. O M. Μάγιερς βρίσκεται στη χώρα μας για τριήμερο θεατρικό εργαστήρι πάνω στο συγκεκριμένο έργο και την Παρασκευή θα παρευρεθεί στην παράσταση. Του αναφέρουμε το σχόλιο ότι η ιστορία του «Ντιμπούκ» είναι η εβραϊκή βερσιόν του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας και δείχνει να ξαφνιάζεται ευχάριστα. «Πράγματι, έτσι είναι. H δύναμη της αγάπης, που δεν γνωρίζει όρια, είτε στη γη είτε στον ουρανό».
Ενας άντρας και μια γυναίκα είναι οι πρωταγωνιστές του έργου, μέσα σε ένα γυμνό, λιτό σκηνικό. Διότι το κυρίαρχο στοιχείο είναι ο λόγος. O λόγος που, σε αντίθεση με την εικόνα ή τη μουσική, κυριαρχεί στην εβραϊκή θρησκεία. Πάνω απ’ όλα όμως, το έργο αποθεώνει την ένωση ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου που το έργο διαδραματίζεται βράδυ Παρασκευής, ημέρα που το ζευγάρι οφείλει να κάνει έρωτα. «Διότι το Σάββατο εκδηλώνεται η θηλυκή πλευρά του Θεού», λέει ο συγγραφέας. «Γι’ αυτό και στο τελετουργικό του Σάμπαθ πρωτοστατεί η γυναίκα του σπιτιού, η μητέρα. Ετσι η ένωση ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα αποκτά μια ιερότητα, το σεξ γίνεται ιερό». Οπως τονίζει ο M. Μάγιερς, «στην εβραϊκή παράδοση και θρησκεία ο άνδρας αναλαμβάνει να αποκτήσει γνώση και κατανόηση των γραφών, καλύπτει δηλαδή την πλευρά του πνεύματος. H γυναίκα όμως καλείται να συνδέσει αυτή την πνευματικότητα με την πρακτική ζωή, αλλά και με τη σεξουαλικότητα, τον έρωτα, την αγάπη. Ξέρετε, όταν πρωτοπαίχτηκε το έργο η ρωσική μπουρζουαζία κατατρόμαξε. Οι κριτικοί έγραψαν για τον τρόμο που αναδίνει το έργο, ο συνδυασμός του ερωτικού στοιχείου και του υπερφυσικού, το ότι οι νεκροί επιστρέφουν και καταλαμβάνουν το σώμα των ζωντανών. Ωστόσο, είχε τόση επιτυχία που συνέχισε να παίζεται για πολλά χρόνια. H αρχική ηθοποιός συνέχισε να το παίζει μέχρι και τα 80 τηςu0387 με πολύ μέικ απ».
Ο Ντοστογιέφσκι
Μια τέτοια συζήτηση γύρω από τη θρησκεία, αναπόφευκτα μας οδηγεί στην κρίση που έχει οδηγήσει ο θρησκευτικός φανατισμός. «Νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο, είναι σαν να βιώνουμε σήμερα το τέλος των θρησκειών», αποφαίνεται ο M. Μάγιερς. «Δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον, αλλά αυτό το αίσθημα έχω διαρκώς». O M. Μάγιερς υπογραμμίζει το παράλογο του φανατισμού. «Μερικοί ορθόδοξοι Εβραίοι είναι τόσο φανατικοί που πιστεύουν ότι εφόσον δεν έχει έρθει ακόμα ο Μεσσίας, δεν πρέπει το Ισραήλ ως κράτος να υφίσταται». Σύμφωνα με τον M. Μάγιερς, αυτός που αντιλήφθηκε καλύτερα απ’ όλους, και πρώτος απ’ όλους, το βαθύτερο νόημα του φονταμενταλισμού είναι ο Ντοστογιέφσκι. «Αυτός ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας μάς λέει ότι αν ο Χριστός είχε υποκύψει στους πειρασμούς του Διαβόλου στην έρημο, θα υπήρχε παντού ειρήνη, για πάντα. Αν δεχόταν τα παλάτια, τα πλούτη και τις ηδονές που υποσχόταν ότι θα του προσέφερε με ένα μαγικό τρόπο ο Διάβολος. Αυτό ακριβώς είναι ο φονταμενταλισμός: η απόκτηση της απόλυτης ευτυχίας με έναν άλογο, ανεξήγητο τρόπο, με ένα θαύμα. Χώρος για τον ορθό λόγο, για συζήτηση δεν υπάρχει παρά μόνο απόλυτα σχήματα. Και ο Ντοστογιέφσκι το κατάλαβε αυτό εκατό χρόνια πριν».