Κώστας Καλφόπουλος
ΤΙLΤ! Δοκίμιο για το φλίππερ
εκδ. Futura
Με τον τίτλο ήδη του δοκιμίου του, ο Κώστας Καλφόπουλος κλείνει το μάτι σε δύο τουλάχιστον κατηγορίες αναγνωστών: Σε όσους αγαπούν τον Πέτερ Χάντκε και έχουν διαβάσει το δοκίμιό του για το τζουκ-μποξ, από το οποίο δηλώνει ότι εκκινεί το «Δοκίμιο για το φλίππερ»· και στους απανταχού λάτρεις του φλίππερ, που εδώ και καιρό έχει μετακομίσει στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή μας. Το φλίππερ, όμως, υπαρκτό και κυρίαρχο στην αφήγηση, είναι επίσης ένα πρόσχημα, όπως και ο έρωτας, ο άλλος άξονας του κειμένου, προκειμένου να εκδιπλωθεί ένα δοκίμιο για το τετριμμένο και το κοινότοπο στο μεταίχμιο της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας, για τη διαλεκτική σύνθεση του προσωπικού με το κοινωνικοπολιτικό και την αναπαράστασή της.
Πυκνό υπερκείμενο
Ξεκινώντας ως μια νοσταλγική, μπωντλερική περιπλάνηση σε πόλεις και τοπία, ταινίες και βιβλία, πρόσωπα και γεγονότα των δεκαετιών του ’70 και του ’80, εστιάζοντας σε έναν φλιππερικό έρωτα, για «εκείνη που την είδε να παίζει εκεί», το δοκίμιο για το φλίππερ γίνεται ένας στοχασμός για τους δαίδαλους της ανάμνησης και της αφήγησής της. Ο Καλφόπουλος δεν ταξιδεύει, όπως ο Χάντκε, για να συναντήσει ξανά τα πραγματικά αντικείμενα ή τους τόπους που τα φιλοξένησαν και τους έχει σφραγίσει εξίσου η παρουσία και η απουσία τους. Η δική του περιπλάνηση είναι εσωτερική, με άξονα την ανάμνηση, τη συνειδητή, στοχαστική ανάπλαση της παρελθούσας εμπειρίας. Η ανάμνηση αυτή δομείται με τρόπο συνειρμικό και καταγράφεται με τρόπο υπερκειμενικό. Με μακροπερίοδο λόγο, που αγκαλιάζει τη διαδρομή της σκέψης-ανάμνησης, ο συγγραφέας υφαίνει ένα πυκνό υπερκείμενο, όπου τα κείμενα παραπέμπουν σε ταινίες, οι ταινίες σε εξεγέρσεις και οι εξεγέρσεις σε μεγάλα φλιππερικά σκορ. Και κυρίως, ο έρωτας για εκείνη «που την είδε να παίζει εκεί» και ήταν περήφανος για τις επιδόσεις της, η μορφή της αγαπημένης γυναίκας, αναπλασμένη μυθικά μέσα από την αχλύ του τετελεσμένου, λειτουργούν εν προκειμένω ως αφηγηματολογική αρχή του παντός.
Οπως ακριβώς ο έρωτας είναι πρόσχημα, όμως, έτσι πρόσχημα είναι ο Χάντκε. Το πραγματικό ισχυρό πρότυπο του Καλφόπουλου είναι ο Μπένγιαμιν στο «PassagenWerk», τη δική του μέθοδο του κολάζ και του μοντάζ επιλέγει, σαν αυτόν αναζητά τη διαλεκτική εικόνα που συμπυκνώνει στον ακαριαίο χρόνο της την ουσία της παρελθούσας εμπειρίας στο πεδίο της γλώσσας. Σε τρίτο πρόσωπο, που συγκαλύπτει τον υποκειμενισμό της κατ’ ουσίαν πρωτοπρόσωπης αφήγησης, ο Καλφόπουλος επιχειρεί λοιπόν να συνοψίσει, ξανά και ξανά, μέσα από τη γυάλινη επιφάνεια του φλίππερ, τη μετανεωτερική εποχή, υπογραμμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν δομεί το παρόν και το μέλλον.
Μικρογραφία διαδρομής
Οσο για το φλιππεράκι, δεν αποτελεί καθόλου τυχαία επιλογή. Προϋποθέτοντας την ίδια ακριβώς στιγμή τη στάση και την κίνηση, την ομοιότητα και τη διαφορά, στη σταθερή δομή και τα εναλλασσόμενα παιχνίδια του, την επανάληψη και τη νέα αρχή, το φλιππεράκι είναι μια μικρογραφία της διαδρομής που κάνει το ίδιο το δοκίμιο που φιλοδοξεί να το αναλύσει. Το κείμενο του Καλφόπουλου είναι και το ίδιο ένα φλιππεράκι, που έχει χτυπήσει τιλτ και ξαναρχίζει συνέχεια από την αρχή, αιχμαλωτίζοντας στην κίνησή του τον αναγνώστη.