Την περασμένη εβδομάδα, το κυρίαρχο γεγονός στον σοβαρό διεθνή Τύπο ήταν η επίσκεψη του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στην Κωνσταντινούπολη και η Κοινή Διακήρυξή του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο (http:// www.patriarchate.org/press/articles.php?id=99&lang=9). Η αίσθησή μου απ’ όσα είδα και διάβασα ήταν ότι βρισκόμασταν ενώπιον μιας ιστορικής στιγμής· τα μήντια αναμετέδιδαν ιστορία εν τω γεννάσθαι. Εσπευσα εν θερμώ να σχολιάσω ακροθιγώς (Καθημερινή, 01.12.2006) ορισμένα σημεία της Κοινής Διακήρυξης, σε αυτή την προοπτική: αισθανόμουν ότι ήταν ένα πολύσημο πολιτικό κείμενο, με ιστορικό βάρος, άξιο να αναγνωσθεί και να ερμηνευθεί υπό πρίσμα αναλόγως πολιτικό, να ανιχνευθούν οι πνευματικές συνδηλώσεις, οι υπόδηλες μετατοπίσεις, οι υποφώσκοντες εκσυγχρονισμοί αυτών των αρχαίων και τέραστιων οργανισμών
Η ατελής προσπάθεια πρώτης ανάγνωσης προκάλεσε αντιδράσεις από φίλους και γνωστούς. Φιλελεύθεροι και άθεοι οι φίλοι, διέγνωσαν στο σχόλιό μου θαυμασμό, έπαινο και αποδοχή των θέσεων Πάπα και Πατριάρχη. Πράγματι, στο σχόλιό μου περιέγραψα επαινετικά την εκφραστική πυκνότητα του κειμένου και την επόπτευση της σύγχρονης γεωπολιτικής και πνευματικής πραγματικότητας. Αλλά όλη η υπόλοιπη ανάγνωση, όσο αδέξια και βιαστική, ήταν καθ’ όλα πολιτική. Επιμένω και ρισκάρω να συνοψίσω ένα-δυο σημεία.
Οι Προκαθήμενοι των μεγαλύτερων Εκκλησιών του χριστιανισμού διακηρύσσουν τη βούλησή τους για εκσυγχρονισμό, ψαύουν τον ταραγμένο κόσμο, διαπιστώνουν πολέμους, φονταμενταλισμούς, φόνους και εκμετάλλευση, καταστροφή του περιβάλλοντος. Κληρονόμοι μιας δισχιλιετούς παραδόσεως ισχύος, πνευματικής και πολιτικής, οι χριστιανοί ηγέτες υπενθυμίζουν τον ρόλο του χριστιανισμού, μάλιστα «προσαρμοσμένου» και «επίκαιρου συνεχώς». Ο χριστιανισμός βρίσκεται στις ρίζες της ανεκτικής Ευρώπης, υπενθυμίζεται, και προέκυψε από τη συνάντηση των ιουδαϊκών Γραφών και της μεταϊδουαϊκής Καινής Διαθήκης με την ελληνική σκέψη, δηλαδή τον Λόγο. Σε αυτό το σημείο η Διακήρυξη, με τις σαφείς αναφορές στον Απόστολο των Εθνών και την ελληνολατινική κληρονομιά των πατέρων, συναντά την ομιλία του Πάπα Βενέδικτου στο Ρέγκενσμπουργκ, τον περασμένο Σεπτέμβριο (http://www.cathecclesia.gr/gr/fr-general.htm), όταν επικαλέστηκε τον διάλογο του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου με τον ισλαμιστή Πέρση λόγιο, στην Αγκυρα το 1391, για να ξαναβάλει τον Λόγο πλάι στην πίστη. Την «συν λόγω» συμπεριφορά επεκαλείτο ο Μανουήλ, μαθητής του επιφανούς Δημητρίου Κυδώνη, μεταφραστή του Θωμά Ακινάτη στην ελληνική· αυτή την «συν λόγω» συμπεριφορά και τη «λογική λατρεία» του Παύλου (Ρωμ. 12,1) επικαλούνται σήμερα και οι Προκαθήμενοι, προβάλλοντας έναν έλλογο και «ανθρωπιστικό» χριστιανισμό, με αξίωση καθολικότητας, σε έναν κερματισμένο πλανήτη που σπαράσσεται από πολέμους, φονταμενταλισμούς και φονική εκμετάλλευση ανθρώπων και Φύσης. [Περιγράφω, διαβάζω· δεν αποφαίνομαι.]
Παρένθεση πρώτη. Εγραψα για κοσμικό φονταμενταλισμό· και είπαν ότι τέτοιος δεν υπάρχει. Θυμίζω μόνο τον εκκοσμικευμένο 20ό αιώνα: το Ολοκαύτωμα – Shoah σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από άθεους Ναζί, από γκρίζους πειθήνιους γραφειοκράτες, ως κοινότοπο κακό· παρομοίως εκκοσμικευμένες και άθεες ήσαν οι γενοκτονίες του Στάλιν και του Πολ Ποτ. Ασφαλώς δεν τίθεται θέμα συμψηφισμού με τις γενοκτονίες του Κορτέζ και τους χριστιανικούς-αποικιοκρατικούς πολέμους, αλλά καλό είναι να απορούμε για τη βαθύτερη φύση του ολοκληρωτισμού και όχι να διατρέχουμε την Ιστορία με αυτοκόλλητα.
Παρένθεση δεύτερη. Ο φονταμενταλισμός σήμερα ανθεί στα τεράστια πλήθη των εξαθλιωμένων των παραγκομητροπόλεων, στις φαβέλες και στα slums. Οι κυρίαρχες σέχτες εκεί είναι οι Πεντηκοστιανοί και το λαϊκιστικό Ισλάμ, στη Λατ. Αμερική, στην Ασία, στην Αφρική, στην Ινδία· είναι οι θρησκείες των πιο φτωχών από τους φτωχούς. Η αναδυόμενη μαζική λατρεία των απόκληρων στρέφεται προς τις σέχτες που οδηγούν στο τζιχάντ και το μίσος. Ενώ η χορτάτη Δύση στρέφεται στο ποικιλώνυμο New Age και σε σικ σαϊεντολογίες.
Συμπέρασμα. Με πολιτικούς όρους: Οπως ακούμε προσεκτικά τον Πούτιν, τον Μπους και τον Χου Ζιντάο, αναλόγως προσεκτικά πρέπει να ακούμε τον Πάπα και τον Πατριάρχη.
Με ιστορικούς όρους. Η Ανατολική και Δυτική Εκκλησία είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μοναστηριακών βιβλιοθηκών και των αρχαίων κολεγίων (που ήδη είναι λογαριασμός)· είναι επίσης βασικό συστατικό της Ευρώπης, πέραν των τυπικών συνόρων της Ε.Ε., και αναγκαία συνθήκη του δυτικού πολιτισμού, με όλα τα σκότη και τα φώτα του.
Κι έτσι, με τέτοια απορητική διάθεση, με ανασκαφή και βάσανο, αξίζει να διαβάζουμε τα κείμενα.