Ολες οι ευρωπαϊκές πόλεις αναζητούν λίγη παρηγοριά στα Χριστούγεννα. Οπτική παρηγοριά κυρίως: Ελατα, ακόμη ψηλότερα έλατα, ακόμη πιο άχρηστα δώρα – όλοι έχουν απ’ όλα, εκτός ίσως από την κλειδαριά ασφαλείας που πουλάει μια γνωστή φίρμα αμερικάνικων παγωτών στην ηλεκτρονική της διεύθυνση απαλλάσσοντας τους κατόχους της από το άγχος της κλοπής παγωτού(!). Στο βάθος πάντως καιροφυλακτεί η ευχάριστη υποψία της αγάπης και της καλοσύνης. Ή τουλάχιστον η ανάγκη να πιστέψουμε ότι πίσω από κάθε ακριβό, φτηνό, ανόητο, συγκινητικό, αναπάντεχο δώρο κρύβεται μια εκδοχή ανθρωπιάς. Φυσικά οι καλές προθέσεις χάνονται στην πορεία, όταν με άδειο βλέμμα διαλέγουμε δώρα κι άλλα δώρα κι άλλα δώρα χωρίς να σκεφτόμαστε πια σε ποιον προσφέρουμε και γιατί. Και τότε αρχίζει μια αγχωτική κούρσα στα λογής λογής mall. Πλησιάζει η στιγμή που θα αναθεωρήσουμε την άποψή μας για τα μεγάλα, απρόσωπα εμπορικά κέντρα. Εκεί τουλάχιστον μπορείς να προσηλωθείς στον στόχο: στην άγρια, αχαλίνωτη κατανάλωση.
Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με όλο και μεγαλύτερη εμπορική έμφαση σε όλη την Ευρώπη και ασφαλώς στην Αμερική που μπήκε στη γιορταστική τροχιά από την πρώτη Δεκεμβρίου. Αμέσως μετά το BBC κατηγορήθηκε από τους πιστούς θεατές της πρωινής του ζώνης ότι άργησε να στολίσει τα τηλεοπτικά πλατό κι ως εκ τούτου επιστράτευσε έλατα και στολίδια στις 11 Δεκεμβρίου (όπως η πλατεία Συντάγματος) αντί για τις 18 που ήταν προγραμματισμένο. Η Μεγάλη Βρετανία, όπως ξέρουμε, είναι η χώρα των αντιφάσεων: για όσους ήθελαν πρόωρα Χριστούγεννα υπήρχαν άλλοι τόσοι που βλέπουν στον παράφορο εορτασμό της χριστουγεννιάτικης ευφορίας την πολιτιστική θριαμβολογία του δυτικού χριστιανικού κόσμου. Ακραία άποψη, αλλά η βρετανική ζωή διέπεται πλέον σε όλες της τις εκφάνσεις από πολιτική ορθότητα. Μετά την απαγόρευση του σταυρού (σε μορφή κοσμήματος) σε επαγγελματικούς χώρους, το επόμενο βήμα θα ήταν σαφώς η ανησυχία γύρω από την ενορχηστρωμένη εκδήλωση χριστιανικού αισθήματος.
Δεν έχουν λόγους ν’ ανησυχούν: αυτό που ονομάζουν θρησκευτικό αίσθημα οι πολιτικά ορθοί Εγγλέζοι είναι απλώς καταναλωτική έξαρση. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια, αρκεί μια βόλτα στους εμπορικούς δρόμους. Ωστόσο, το γεγονός ότι τα Χριστούγεννα αναφέρονται σε ένα βασικό δόγμα της χριστιανικής ζωής δίνει επιχειρήματα σε όσους υπεραπλουστεύουν τις θεωρίες περί τρομοκρατίας. Δεν είναι λίγοι προφανώς εκείνοι που πιστεύουν ότι αν τα Χριστούγεννα δεν γιορτάζονται «με θόρυβο» μπορεί να ατονήσουν οι θρησκευτικοί πόλεμοι και μαζί τους το ανηλεές αιματοκύλισμα στο οποίο αρχίσαμε να συνηθίζουμε μετά την 11η Σεπτεμβρίου… Ο ίδιος παραλογισμός οδήγησε σε ματαίωση παραστάσεων με θέματα θρησκευτικού περιεχομένου, κατέβασε έργα από εκθέσεις, άλλαξε το νόημα της πολιτικής γελοιογραφίας και γενικώς εκτόπισε από τη ζωή μας το χιούμορ και την πάλη των ιδεών.
Για να μην πάμε πολύ μακριά, ας σκεφτούμε πόσο πολύ έχει αλλάξει ένα χριστουγεννιάτικο ταξίδι: παλιότερα ήταν (για τους Ελληνες) ρομαντική διαφυγή στις χώρες του Βορρά, στα χιόνια ή στις όπερες της Κεντρικής Ευρώπης. Σήμερα το ταξίδι είναι κυρίως αυτό που περιγράφει ο Ιαν Μακ Γιούαν στο μυθιστόρημά του «Σάββατο»: ο φόβος της επικείμενης καταστροφής, της έκρηξης, της τρομοκρατικής ενέργειας, της «ολομέτωπης επίθεσης στον τρόπο ζωής μας». Για να αποφύγουμε αυτή την επίθεση επαναλαμβάνουμε αστείες και ανόητες πράξεις. Βγάζουμε τα παπούτσια μας για να περάσουμε από ανιχνευτές μετάλλων, απαντάμε ξανά και ξανά στην παιδαριώδη ερώτηση αν συσκευάσαμε μόνοι μας τα προσωπικά μας αντικείμενα.
Παραδόξως αυτή η παιδιάστικη πίστη στην ειλικρίνεια των απαντήσεων, των προθέσεων είναι και ο ορισμός των Χριστουγέννων. Η πίστη και η ελπίδα είναι το αληθινό ζητούμενο – τόσο στις ουρές του τσεκ ιν, όσο και στη χριστουγεννιάτικη υστερία. Κατά βάθος πρόκειται για την αφοπλιστική μας ανάγκη να πιστέψουμε ότι υπάρχει ένα είδος πρωταρχικής καλοσύνης: έλλειψη υστεροβουλίας, αποδοχή του Αλλου, ειλικρίνεια. Ολα όσα δεν έχουμε τα αναγορεύουμε σε κανόνες σύγχρονης συμπεριφοράς ή τα γιορτάζουμε. Κι ευχόμαστε ολόψυχα να τα συναντήσουμε κάποια μέρα στον δρόμο μας προς το αεροδρόμιο ή το mall.