Τζακ Λόντον
Πριν τον Αδάμ
μετ. Ασπασία Αλευρά
εκδ. του Εικοστού Πρώτου
Οταν ο Ιούλιος Βερν, το 1864, την περίοδο δηλαδή κατά την οποία αρχίζει να γίνεται συστηματικά λόγος για τον «προϊστορικό άνθρωπο» και τον «άνθρωπο των σπηλαίων», περιέγραφε στο «Ταξίδι στο κέντρο της Γης» έναν χθόνιο προϊστορικό κόσμο, δεν φανταζόταν προφανώς ότι άνοιγε το δρόμο σε ένα νέο είδος μυθιστορήματος, το προϊστορικό μυθιστόρημα. Οπως και πολύ λίγοι από τους φανατικούς οπαδούς των «Φλίντστοουνς», των προϊστορικών καρτούν της δεκαετίας του ’60 ήδη που επανήλθαν δριμύτερα στη δεκαετία του ’90, φαντάζονται ότι οι προϊστορικές αφηγήσεις φτάνουν τόσο πίσω στο χρόνο. Σήμερα, έχουμε στα χέρια μας, ωραία μεταφρασμένο στα ελληνικά, ένα από τα πρώτα δείγματα του προϊστορικού αυτού μυθιστορήματος, που άνθισε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα και ξαναέγινε μόδα μετά το 1980.
Το «Πριν τον Αδάμ», του Τζακ Λόντον, δημοσιευμένο σε συνέχειες σε περιοδικό, το 1906-1907, είναι όχι μόνο ένα από πιο πρώιμα δείγματα του είδους, οι απαρχές του οποίου τοποθετούνται στα πρώτα έργα των θεμελιωτών του είδους, των Βέλγων αδελφών Ρονί (η «Ευρυμάχη» εκδίδεται το 1892, στα ελληνικά εκδ. Ζαχαρόπουλου, όπως και άλλα των ιδίων)· αλλά και ένα από τα καλύτερα, σύμφωνα ακόμα και με τους πιο απαιτητικούς ειδικούς, που ειρωνεύονται, για την αντιεπιστημονικότητα και την απλοϊκότητά τους, πολλές ανάλογες προσπάθειες, όπως του δημιουργού του «Ταρζάν», Εντγκαρ Ράις Μπάρους για παράδειγμα.
Ο ήρωας του Τζακ Λόντον, ο οποίος το 1907 ζούσε ήδη από τα γραπτά του, είναι ένας σύγχρονος άνθρωπος που ονειρεύεται τον εαυτό του στην Μέση Πλειστόκαινο. Και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι έχει έναν δεύτερο εαυτό που έζησε στην περίοδο αυτή. Η ανάμνηση της προγενέστερης ζωής του έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα στα κύτταρά του και βρίσκει διέξοδο στα όνειρά του. Ετσι, εξιστορεί με εξαιρετική γλαφυρότητα αλλά και άκρα επιστημονικότητα αυτές τις μνήμες, τις περιπέτειες δηλαδή του δεύτερου εαυτού του, του Μεγαλοδόντη, της αγαπημένης του Γοργοπόδαρης, του καλύτερού του φίλου, του Κλεισάφτη, του τρομερού Κοκκινομάτη: τον πόλεμό τους με τις δυνάμεις της φύσεως και τα σαρκοβόρα θηρία, την απόλυτη γυμνότητά τους, την έλλειψη της γλώσσας, της στοιχειώδους κοινωνικής οργάνωσης, την καταστροφική επέλαση των πιο εξελιγμένων Ανθρώπων της Φωτιάς που θα τους εξοντώσουν.
Σ’ αυτόν τον Πρώιμο Κόσμο, όπου κανείς δεν προλαβαίνει να γεράσει αλλά οι περισσότεροι πεθαίνουν από βίαιο θάνατο (το τόξο των Ανθρώπων της Φωτιάς αποτελεί ίσως το μοναδικό αναχρονισμό), ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα εμφανιστεί, είναι η περίοδος της ανθρωποποίησης. Ο δεύτερος εαυτός του αφηγητή είναι ακόμα πολύ κοντά στον πίθηκο όσο και μακριά του. Και ανακαλύπτει τον κόσμο μέσα από οδυνηρές εμπειρίες. Με τη γνωστή του αμεσότητα, ο Λόντον περιγράφει, μέσα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το τυχαίο, την παρ’ όλίγον εξημέρωση του σκύλου, την παρ’ ολίγον εφεύρεση της σχεδίας, την παρ’ ολίγον ανακάλυψη της φωτιάς που καταλήγει σε τεράστια πυρκαγιά, την ανάδυση του αισθήματος της αλληλεγγύης.
Αταβιστική ερμηνεία
Ταξίδια, συγκρούσεις, φιλίες και έρωτες, αισθήματα και ιδέες που δεν μπορούν ακόμα να υπάρξουν και να εκφραστούν, όλα ερμηνεύονται υπό την οπτική του αφηγητή που προτιμά να ερμηνεύει τα όνειρά του με όρους αταβιστικούς παρά ψυχαναλυτικούς. Ο Λόντον, πάντως, γνωστός για τις σοσιαλιστικές του ιδέες, βρίσκει επίσης την ευκαιρία να μιλήσει για τις κοινωνικές σχέσεις και το δίκαιο του ισχυροτέρου, την κοινωνική εξέλιξη από μια σκοπιά μάλλον κοινωνικού δαρβινισμού.
Μαζί και με άλλα έργα του επιστημονικής φαντασίας, μιας και ως γνωστόν ο Λόντον υπηρέτησε με συνέπεια το είδος, το «Πριν τον Αδάμ» επηρέασε κατοπινούς μεγάλους συγγραφείς, όπως ο Τζορτζ Οργουελ. Το σημαντικότερο όλων είναι πάντως ότι, ενώ διαβάζεται απνευστί, θέτει κάποια ζητήματα για τη φύση του ανθρώπου πολύ επίκαιρα σήμερα, που η έννοια της ανθρωπινότητας βρίσκεται στο επίκεντρο των επιστημονικών/φιλοσοφικών συζητήσεων – με δεδομένες τις προόδους της γενετικής, παραδείγματος χάρη, της βιοεπιστήμης, τη δομική ενότητα του εμβίου και την αναβάθμιση του ζώου, θεωρητική και πρακτική, στις προηγμένες κοινωνίες της Δύσης.