Π. Δ. Μαστροδημήτρης
Επτανησιακά Μελετήματα για την επτανησιακή λογοτεχνία και κριτική (1960 – 2005)
εκδ. Πορεία, σελ. 527
Η Επτάνησος, διαχρονική γέφυρα πρόσβασης της Αναγέννησης και του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στο δουλωμένο Γένος από τα μέσα της προηγούμενης χιλιετίας, είχε την ευκαιρία να διαμορφώσει μια εντελώς ιδιόμορφη προσωπικότητα στο γνωστικό αντικείμενο της λογοτεχνίας, που οριοθετούμενη, όπως είναι γνωστό, στον χωροχρόνο από την ειδική βιβλιογραφία προσδιορίζεται με την ιδιαίτερη επωνυμία «Επτανησιακή Σχολή». Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Παναγιώτης Δ. Μαστροδημήτρης, γνωστότατος στον ειδικό χώρο της Φιλολογίας, με την πολυετή αυστηρή επιστημονική του παρουσία, με την παρούσα πολυσέλιδη μονογραφία του, συνολική παρουσία μισού περίπου αιώνα, παλαιότερων και πρόσφατων μελετημάτων του για την επτανησιακή γραμματεία, κατευθύνει τον αναγνώστη σε βαθύτερη γνωριμία των πλέον αξιόλογων επτανησιακών προσωπικοτήτων του εκρηκτικού 19ου αιώνα.
Επιστημονική ανάλυση
Ο Διονύσιος Σολωμός, που συνιστά κατά τον συγγραφέα «ακόμη και σήμερα την κορωνίδα της ελληνικής λογοτεχνίας», ο Ανδρέας Κάλβος, ο ιδιόμορφος ποιητής των Ωδών, ο οξυδερκής κριτικός Ιάκωβος Πολυλάς, ο Γεράσιμος Μαρκοράς, ο ηφαιστειώδης Ανδρέας Λασκαράτος, οι Λευκάδιοι Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Αγγελος Σικελιανός, ο ένθερμος δημοτικιστής Νικόλαος Κονεμένος κι άλλοι ακόμη ταγοί του επτανησιακού έντεχνου λόγου αναδεικνύονται, σε ακριβέστερο επίπεδο, μέσα στην εν λόγω σύνθεση του Παναγιώτη Μαστροδημήτρη. Ο γνώριμος -και εύστοχος πάντοτε- κριτικός λόγος του συγγραφέα των «Επτανησιακών Μελετημάτων…», σε συνδυασμό με συχνότατες αναφορές σε παλαιότερες κριτικές θεωρήσεις, όπως λ.χ. των Λίνου Πολίτη, Νικολάου Τωμαδάκη, Π. Λορεντζάτου κ.ά., και κυρίως των ποιητών Γιώργου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, υποτάσσει τις λογοτεχνικές συνθέσεις των μεγάλων εκπροσώπων της επτανησιακής λογοτεχνίας σε μια αναλυτική επιστημονική διαδικασία, μέσω της οποίας ο συγγραφέας αναζητεί και αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της εν λόγω εργογραφίας.
Στην παρούσα έκδοση, ο Παναγιώτης Μαστροδημήτρης, έπειτα από ένα σύντομο διάγραμμα της επτανησιακής λογοτεχνίας, πολύ χρήσιμο για μια γρήγορη γνωριμία του έντεχνου επτανησιακού λόγου, παραθέτει πέντε μελετήματα, όπου κυριαρχεί η προσωπικότητα του Ανδρέα Κάλβου: βιογραφικά του αρχαιολάτρη ποιητή, η γραμματική των Ωδών του, η γλώσσα του, μια σύγκριση της κριτικής του Σεφέρη και του Ελύτη γι’ αυτόν. Ακολουθούν εννέα κειμενικές συνθέσεις με κεντρικό πυρήνα τον εθνικό μας ποιητή: η προδρομικότητα της ποιητικής του Σολωμού, το χρέος, η αλληλογραφία του ποιητή, η γλώσσα μας και η λογοτεχνική παράδοσή μας στον Σολωμό κ.ά.
Στις επόμενες ενότητες, ο Ιάκωβος Πολυλάς και οι σχέσεις του Κερκυραίου ποιητή με τον Ροΐδη και τον Μαβίλη, κι αμέσως ο Γεράσιμος Μαρκοράς, οι απόψεις του Λασκαράτου για τη σάτιρα, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, οι γλωσσικές θέσεις του Ν. Κονεμένου και το τελευταίο στη σειρά κείμενο του συγγραφέα για το παράδειγμα της Κεφαλονιάς σχετικά με την τοπική παράδοση και την πολιτική ενοποίηση· παράδειγμα που παραπέμπει στη δυνατότητα αντοχής της καθ’ όλου πολιτισμικής παράδοσης του έθνους στο πλαίσιο ένταξης της χώρας στη διαμορφούμενη πολιτική και πολιτισμική κοινότητα.
Εθνικό μήνυμα
Τούτο ακριβώς το προκύπτον εθνικό μήνυμα υπογραμμίζει και ο συγγραφέας: «Η εποχή της παγκοσμιοποίησης επιφύλαξε […] μια πρόσθετη διάσταση επικαιρότητας στην επτανησιακή λογοτεχνία: το αυτόνομο αποτέλεσμα της γόνιμης και όχι παθητικής επικοινωνίας της με την ιταλική και γενικά με τη δυτική παιδεία […] την αναδεικνύει ως πρότυπο διαλεκτικής πολιτισμικής σχέσης ανάμεσα σε μιαν ελάσσονα εθνική κοινότητα και σε ένα ισχυρό και προηγμένο διεθνές γίγνεσθαι, σε αντίθεση με το αυταρχικά επιβαλλόμενο […] που διέπει σήμερα την παγκόσμια ιστορική συγκυρία».
*Ο κ. Γεώργιος Ν. Μοσχόπουλος είναι καθηγητής Πανεπιστημίου.