Η πολτοποίηση βιβλίων είναι ένα θέμα που ραγίζει την καρδιά των συγγραφέων. Οχι όλων των συγγραφέων: Προσωπικά νιώθω σχετικά ψύχραιμη απέναντι στο ενδεχόμενο της ανακύκλωσης. H πολτοποίηση είναι μια ακόμη υπενθύμιση της καταστροφής των υλικών, άρα και του θανάτου και ως εκ τούτου μια ακόμη άσκηση. Ωστόσο, ένας εκδότης μού έλεγε τις προάλλες ότι μερικοί συγγραφείς τον απειλούν με δίκες επειδή δεν μπορούν να συλλάβουν αυτή τη μεγάλη «αδικία»: το μη ευπώλητο. Και την «τιμωρητική» πολιτική της πολτοποίησης. Τη μεταμόρφωση της γραμμένης σελίδας σε κομφετί. Εφόσον δεν συμβεί όσο ζούμε μπορούμε κάλλιστα να ζήσουμε με την ψευδαίσθηση ότι τα βιβλία μας θα διακηρύσσουν την αθανασία μας.
Υπάρχει όμως και η πρακτική πλευρά του επαγγέλματος: Τα ενοίκια των αποθηκών, η φορολογία, αναγκάζουν τους εκδότες να πολτοποιούν τα βιβλία χωρίς μεγάλη αγοραστική κίνηση. Το γράφουν και τα συμβόλαιά μας. Ωστόσο, η πολτοποίηση ενέχει το στοιχείο του άχρηστου. Και η ανακύκλωση, εκτός από περιβαλλοντική πολιτική, είναι και εκδήλωση της πληκτικής ζωής του καταναλωτή που παράγει περισσότερα απ’ όσα καταναλώνει. Ολες αυτές οι σκέψεις δεν είναι ευχάριστες. «Δεν μπορείτε να διοχετεύσετε αλλού μερικά απούλητα βιβλία;» αντέτεινα στον εκδότη, που μου περιέγραφε τα υπέρ και τα κατά της πολτοποίησης. Απάντησε ότι το έκανε μέχρι πρόσφατα, πληρώνοντας ακόμη και τα μεταφορικά έξοδα ώστε να σταλούν σε αναμορφωτήρια ή φυλακές ή ελληνικά σχολεία του εξωτερικού ορισμένα από τα βιβλία που σκονίζονταν στις αποθήκες. Στον τελευταίο έλεγχο της εφορίας οι ελεγκτές αρνήθηκαν να εγκρίνουν τα δωρεάν διανεμηθέντα αντίτυπα. Τα θεώρησαν πωληθέντα – και το σπουδαιότερο, τα φορολόγησαν ως πωληθέντα. Στη διαμαρτυρία του εκδότη για τη φορολόγηση αντιτύπων που στάλθηκαν σε ελληνικά γυμνάσια της Στουτγάρδης, ο εφοριακός απάντησε: «Δεν μ’ ενδιαφέρει, κύριε, η αγαθοεργία. Ας την πληρώσει το υπουργείο».
Ωστόσο το υπουργείο (Πολιτισμού) είναι αυτή τη στιγμή απασχολημένο με πολύ σοβαρά θέματα, μεταξύ των οποίων και η διοργάνωση Διεθνούς Εκθεσης Παιδικού Βιβλίου. Μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον και ενδεικτικό ότι έχουμε γεμίσει διεθνείς εκθέσεις, μπιενάλε και παραμπιενάλε χωρίς να έχουμε ακόμη καταφέρει να λύσουμε στοιχειώδη προβλήματα που ταλανίζουν τον χώρο του βιβλίου και των τεχνών γενικώς. H λύση που προκρίθηκε, το άνοιγμα προς τα έξω, οι ακριβές διοργανώσεις στο μοντέλο (και υπό τη φαντασίωση) των Ολυμπιακών Αγώνων έφεραν στην Ελλάδα μια νέα τάξη επαγγελματιών που σπούδαζαν στο εξωτερικό την περασμένη δεκαετία και πρέπει τώρα να απορροφηθούν στην ελληνική αγορά εργασίας. Είναι οι κάθε λογής σύμβουλοι: Μεταμορφώνουν τα υπουργεία (όπως και τα κόμματα, ή τις εταιρείες παλιότερα) σε οργανισμούς αυτοδιαφήμισης που αγοράζουν και πουλάνε αέρα κοπανιστό. Φτιάχνουν ωραία λογότυπα, διοργανώνουν συνέδρια, εκθέσεις. Συνήθως έχουν την τύχη της Πάτρας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Αν -αντί να ασχολούνταν ναρκισσιστικά με την αυτοεικόνα τους- τα υπουργεία Πολιτισμού, Οικονομικών και Παιδείας συνεργάζονταν για να ψηφίσουν μια εγκύκλιο που θα αντικαθιστούσε τη μερική πολτοποίηση με δωρεάν διανομή χάριν ελευθεριότητας (liberalitas), όπως ονομάζεται, κι αν τα εν λόγω αντίτυπα σφραγίζονταν για να μη γίνει αμπέλι ξέφραγο η τάση ελευθεριότητας (ωραία λέξη) μερικών αβρών εκδοτών, ίσως η πολτοποίηση να μην ήταν τόσο σκληρή και άκαμπτη τακτική. Δεν θα ήταν πάντως η μόνη λύση. Ισως πάλι είναι ουτοπικό να προτείνουμε αντικειμενικά κριτήρια στον φορολογικό έλεγχο, σε μια κοινωνία που ζει από το «φακελάκι».
Κι οι εκδότες, από τη μεριά τους, έχουν κάθε λόγο να φοβούνται τη δωρεάν διανομή αντιτύπων: Ακόμη κι όταν προβαίνουν σε διανομή από ρομαντισμό, ενδιαφέρον για τους ομογενείς ή τους φυλακισμένους, υποπτεύονται ότι οι σχολικές βιβλιοθήκες θα επαναπαυθούν και δεν θ’ αγοράζουν βιβλία, αλλά θα περιμένουν τα δωρεάν αντίτυπα της πολτοποίησης. Το ελληνικό σχολείο έχει καλοσυνηθίσει να θεωρεί το σχολικό βιβλίο δωρεάν αγαθό και την ανάγνωση επιδοτούμενη ασχολία. Αλλά το θέμα του πολλαπλού βιβλίου είναι κρίσιμο – θα επανέλθουμε την επόμενη Κυριακή.