Τα Μουσεία του Καπιτωλίου στην ομώνυμη πλατεία της Ρώμης συνδέονται στενά με τη μακρά ιστορία της Αιώνιας Πόλης. O πρόδρομος του σημερινού μουσειακού συμπλέγματος ανοίγει επίσημα τις πύλες του το 1745. Σήμερα, εκτός από την πολυτιμότητα των εκθεμάτων, ιδίως σε γλυπτά, διατηρεί, επιπλέον, το αδιαφιλονίκητο προνόμιο του πρώτου στη σειρά δημόσιου μουσείου στον κόσμο. Ακολουθεί εξαρχής διδακτικό προσανατολισμό, εκδίδοντας παράλληλα κατάλογο έργων και ορίζοντας ακριβείς ώρες επίσκεψης.
Τα εν λόγω κριτήρια λειτουργίας και μουσειακής πρακτικής ήταν πρωτοφανή. Βρήκαν άμεση απήχηση στην υπόλοιπη Ευρώπη και τα Μουσεία του Καπιτωλίου λειτούργησαν ως πρότυπο. Βεβαίως, η αφετηρία συγκρότησης των συλλογών εντοπίζεται πολύ πιο πίσω. Αρχίζει με παπική δωρεά το 1471. Τότε, μια ομάδα διάσημων αγαλμάτων, που βρισκόταν στο Λατερανό, με εντολή του Πάπα Σίξτου Δ΄ μεταφέρθηκε στο Καπιτώλιο ως δωρεά στον ρωμαϊκό λαό. H χειρονομία αυτή σηματοδοτεί την αφετηρία των συλλογών. Ετσι, σχηματίζεται ο πρώτος πυρήνας. Ετσι, όμως, δίνεται και το έναυσμα στην αρχιτεκτονική διευθέτηση του πολεοδομικού συμπλέγματος. H διάσημη πλατεία, ομφαλός κάποτε της αυτοκρατορίας, αποκτά σταδιακά τον γνωστό σήμερα μνημειακό της χαρακτήρα.
Συνεχής εμπλουτισμός
Αφού έγινε η πρώτη δωρεά του Σίξτου Δ΄ στην πόλη -σημειώνει o Claudio Camba, που καταγράφει το παρελθόν των Μουσείων- άρχισαν να συρρέουν στο Καπιτώλιο πολυάριθμα αγάλματα. Συγχρόνως μεταφέρθηκαν και αρχαιότητες που βρίσκονταν ήδη στον λόφο του Λατερανού. Το 1566, ο Πίος E΄ διέταξε να μεταφερθούν από το Βατικανό 150 αγάλματα, προκειμένου να απομακρυνθούν από τα ιερά κτίρια οι παγανιστικές θεότητες. Ωστόσο, η πράξη που επικύρωσε τη γέννηση του πρώτου αληθινά δημόσιου σύγχρονου μουσείου, με κατάλογο και ώρες λειτουργίας, ήταν η απόκτηση, το 1733, από τον Κλήμη IB΄ των γλυπτών του καρδινάλιου Albani, με έσοδα από το παιχνίδι του λότο.
Στα μέσα του 18ου αιώνα, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΔ΄ αγόρασε δύο σημαντικές συλλογές πινάκων, δημιουργώντας την Πινακοθήκη του Καπιτωλίου και ενισχύοντας, έτσι, τον μορφωτικό ρόλο των έργων τέχνης. Το 1838, ο Πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ΄ παραχώρησε τα μουσεία στις δημοτικές αρχές, αλλά διέταξε να μεταφερθούν στο Αιγυπτιακό Γρηγοριανό Μουσείο τα αιγυπτιακά έργα που φυλάσσονταν εκεί. Παρά τις απώλειες αυτές, τα Μουσεία του Καπιτωλίου εξακολούθησαν να εμπλουτίζουν τις συλλογές τους.
Ταχύτατη αύξηση των συλλογών παρατηρήθηκε με τις εκχωματώσεις και τις διανοίξεις που έγιναν μετα το 1870, όταν η Ρώμη έγινε πρωτεύουσα της Ιταλίας. Εξάλλου, επί Μουσολίνι, στα Μουσεία του Καπιτωλίου «διοχετεύονταν» αναρίθμητα αρχαία ευρήματα που έρχονταν στο φως κατά τις ανασκαφές. Στον Μεσοπόλεμο ανάγεται και η κατασκευή του Μουσείου Μουσολίνι, το οποίο μετά ονομάστηκε Νέο Μουσείο. Τα νέα τμήματα εμπλουτίστηκαν περαιτέρω με τη μετακίνηση των προτομών το 1950 και δημιουργήθηκε (1952) η λεγόμενη Νέα Πτέρυγα, ενώ το 1957 εγκαινιάστηκε η Επιγραφική Αίθουσα, στον υπόγειο διάδρομο που συνδέει μεταξύ τους τα τρία Μέγαρα του Καπιτωλίου.
Μυθικός τόπος
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η ιστορία των συλλογών του Καπιτωλίου -συνεχίζει ο Camba- που άρχισε με τη δωρεά του 1471. Ωστόσο, η ιστορική και καλλιτεχνική σημασία του λόφου υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη των συλλογών. Κατεξοχήν μυθικός τόπος, το Καπιτώλιο συνδέεται άρρηκτα με τη γέννηση, την επέκταση και την παρακμή της αυτοκρατορίας. Μια πρώτη «αναγέννηση» ξεκινάει με την ίδρυση του Δήμου το 1145 και με τους μετασχηματισμούς του 14ου και 15ου αιώνα, για να συνεχιστεί με την πλήρη πολεοδομική ανανέωση, που ξεκίνησε με τον Μιχαήλ Αγγελο και ολοκληρώθηκε μόνο δύο αιώνες μετά. Ωστόσο, το σχέδιο του Μιχαήλ Αγγελου μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώθηκε μόνο το 1940, όταν προστέθηκε το αστεροειδές μορφότυπο με τις αλληλοδιαπλεκόμενες λωρίδες, μετατρέποντας το Καπιτώλιο σε μια από τις ωραιότερες πλατείες της Ρώμης.
Τα τελευταία χρόνια -σημειώνει ο Camba- χαρακτηρίζονται από αλλαγές που οδήγησαν στη διεύρυνση και τον εκσυγχρονισμό. O εκσυγχρονισμός των δομών δεν έθιξε, όμως, το χαρακτηριστικό που καθιστά μοναδικά τα Μουσεία του Καπιτωλίου. O επισκέπτης που διασχίζει τις αίθουσες δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά τη συσσώρευση συλλογικής ιστορίας και ατομικών ιστοριών στους τόπους αυτούς. Αλλωστε, τα Μουσεία του Καπιτωλίου είναι η δική μας ιστορία, η ιστορία του δυτικού πολιτισμού – δεν ήταν τυχαίο ότι στο εσωτερικό τους έγιναν οι τελετές για την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης (που ίδρυσε τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση), το 1957, και το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, το 2004.
O 11ος τόμος της σειράς «Μουσεία του Κόσμου» της «K» είναι αφιερωμένος στα Μουσεία του Καπιτωλίου της Ρώμης και κυκλοφορεί στα περίπτερα και πρακτορεία Τύπου το Σάββατο 24 Μαρτίου, στην τιμή των 6,90 ευρώ.