Την Κυριακή του Πάσχα, μεσημεράκι, κατά τις δύο, μια στιγμή ενόρασης: τσίκνα και ζέστη, αποκαθήλωση των αρνιών, οι δρόμοι άδειοι, η Αττική Οδός άδεια, ο υπάλληλος των διοδίων μνησίκακος – και με το δίκιο του. Τέτοια ώρα ποιος κυκλοφορεί και γιατί; Ο δρόμος προς το αεροδρόμιο γεμάτος με τα δικά του γιατί και με τα δικά μας. Για να προλάβουμε την πτήση μας έπρεπε να βρεθούμε εκτός γιορτής, τη στιγμή της γιορτής. Τα φτηνά εισιτήρια απαιτούν αυτό ακριβώς το είδος θυσίας. Υπάρχει ωστόσο στην ατμόσφαιρα ένα διάχυτο νόημα προς αποκωδικοποίηση. Αφήνουμε τα πάντα στη θέση τους, όμορφα, γιορταστικά, ειρηνικά. Παρατηρούμε την ευτυχία των άλλων.
Την επόμενη μέρα, μια ώρα από το Βερολίνο, στο Βέρμπελιν, η ευτυχία είναι σκοτεινή, συννεφιασμένη. Γερμανική ευτυχία. Εδώ οι γονείς κρύβουν σοκολατένια αυγά στις ρίζες των δέντρων. Εδώ τα αυγά τα φέρνει ο λαγός, όχι ο νονός. Κανένα παιδάκι δεν έχει καινούργια ρούχα με δαντέλες, κυλιούνται στις λάσπες της μαύρης λίμνης και ψαρεύουν σάπια πλατανόφυλλα απ’ το νερό. Βρίσκομαι ακόμη στην Ελλάδα νοερά, στο κλίμα επιτήρησης και πανικού. Η πιο χαρακτηριστική ελληνική λέξη βγαίνει από μέσα μου αυθόρμητα και δυνατά – «πρόσεχε». Είμαι η μοναδική μητέρα που κρατάει το παιδί της από την κουκούλα για να μην πέσει στο νερό. Μήνες, χρόνια γερμανικής ανατροφής πάνε περίπατο ύστερα από λίγες μέρες ελληνικής θητείας, ατόφιας ελληνικής ζωής με ειδήσεις της ιδιωτικής τηλεόρασης όπου όλα είναι πιο ζοφερά από τον πάτο της γερμανικής λίμνης. Οι κροτίδες σκοτώνουν, οι οπαδοί αλληλοσκοτώνονται, τα κρουαζιερόπλοια ναυαγούν. Κι έπειτα, αν αρχίσεις να φοβάσαι, φοβάσαι σε όλες τις γλώσσες, γεννάς αναφορές. Πώς λένε την Αγγλίδα συγγραφέα που περιέγραψε τον θάνατο ενός παιδιού σε μια παγωμένη λίμνη; Κέιτ Ατκινσον.
Η ευτυχία εκεί κι εδώ. Παρά τις τόσες διαφορές στο ταμπεραμέντο, την τελετουργία, την καταναλωτική αγωγή, υπάρχει κάτι κοινό και αναγνωρίσιμο. Οι στιγμές σιωπής και κατάφασης. Στον εξοχικό δρόμο με τις σούβλες, τις πασχαλιές και τα κοκορέτσια. Στο μοναστήρι Κορίν, με το κατεστραμμένο πέτρινο τέμενος, στον γερμανικό Βορρά. Ολοι διεκδικούν ένα κομμάτι από τη συλλογική ευτυχία – και χωρίς να το ξέρουν ακόμη, κάτι από την υποτονικότητα που θ’ ακολουθήσει τη γιορτή.
Η μανία με την ευτυχία έχει οδηγήσει ακόμη και σε σπουδές ευτυχίας, ένα νέο ακαδημαικό αντικείμενο που ερευνά τις ποσοστώσεις και τις επιπτώσεις της ευτυχίας με όρους αισθητικούς, πολιτικούς και οικονομικούς. Ερευνητές όπως ο Ρίτσαρντ Λέιαρντ μιλούν για την «ακαθάριστη εθνική ευτυχία», όπως μιλούσαν οι προκάτοχοί τους για το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα. Πριν από τρεις αιώνες μόλις η ευτυχία άρχισε να γίνεται κοινωνική υποχρέωση. Με την περίφημη ρήση του Τζον Λοκ, σύμφωνα με την οποία σκοπός του ανθρώπου είναι η ευτυχία σε αυτό τον κόσμο (μεταφράζω ελεύθερα, επειδή ο Λοκ ονομάζει business τον σκοπό, προβλέποντας άθελά του ότι θα δημιουργηθεί αγορά ευτυχίας στις μέρες μας). Η επιμονή του επίσης με «αυτό τον κόσμο» στερεί από την ευτυχία τον παραμυθητικό χαρακτήρα των υποσχέσεων για μια άλλη ζωή με πιο απτούς παραδείσους και πιο τρομακτική κόλαση.
Ολα συμβαίνουν εδώ, ίσως ακόμη κι οι πιο πιστοί από τους πιστούς να το ξέρουν κατά βάθος. Κι ίσως η μεθεόρτια θλίψη μας να οφείλεται σε αυτή την επίγνωση που τρυπάει τον μανδύα της πίστης του καθένα μας. Είτε θρησκείας, είτε ατέρμονης κατανάλωσης, είτε της μαρξιστικής «αληθινής ευτυχίας».
Η μεγάλη επανάσταση στις ανθρώπινες προσδοκίες στον δυτικό κόσμο (μέσος όρος ζωής, επιτευγμάτων, ευμάρειας) δημιούργησε πιθανότατα αντίστοιχη ανάγκη για μεγιστοποίηση της ευτυχίας. Είναι πέρα από τις δυνάμεις της επιστήμης, της πολιτικής, ακόμη και των σπουδών ευτυχίας να εγγυηθούν κοσμοϊστορικές αλλαγές σε αυτόν τον τομέα. Μας διαλύει ακόμη ένα τοπίο, η ομορφιά του, το φως και το σκοτάδι του – ακριβώς επειδή δεν είναι αθώο, αλλά γεμάτο από συνδηλώσεις, διαφημιστικές προτροπές, νευρωτικές ασκήσεις διάψευσης. Ισως να είχε δίκιο τελικά ο Οργουελ: μόνο αν πάψουμε να θεωρούμε την ευτυχία σκοπό της ζωής θα ζήσουμε ευτυχισμένοι.