Χρήστος Αστερίου: «Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη. Μια αληθινή ιστορία». Εκδόσεις Πατάκη, 2006, σελ. 258.
Χρήστος Αστερίου: «Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη. Μια αληθινή ιστορία». Εκδόσεις Πατάκη, 2006, σελ. 258.
Να έχει κανείς πλήρη εικόνα της εκδοτικής παραγωγής δεν είναι το ευκολότερο των πραγμάτων· αν λοιπόν μετράω σωστά, το μυθιστόρημα του Χρήστου Αστερίου «Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη» είναι το τρίτο τους τελευταίους μήνες που αυτοχαρακτηρίζεται διά του υποτίτλου του «αληθινή ιστορία». Τα άλλα δύο είναι «Η καλοσύνη των ξένων» του Πέτρου Τατσόπουλου («Μεταίχμιο», 2006) και «Θα γίνω ντιζέζ» του Σάκη Σερέφα («Μεταίχμιο», 2006).
«Αληθής ιστορία»
Η «Αληθής ιστορία», ως γνωστόν, ήταν ένα τερπνό αφήγημα του Λουκιανού (2ος αιώνας μ.Χ.), αποκύημα της γονιμότατης φαντασίας του, η οποία στο συγκεκριμένο έργο ετοίμασε και διεκπεραίωσε επιτυχώς ολόκληρο ταξίδι στη Σελήνη. Αλλες σκέψεις είχαν κινήσει βέβαια τον Λουκιανό να χαρακτηρίσει αληθινή μια καταφανώς πλαστή, επινοημένη ιστορία, και άλλες οδηγούν τους συγγραφείς των ημερών μας να υιοθετήσουν το τέχνασμά του. Κι ωστόσο, ο σκοπός φαίνεται πως είναι πάνω-κάτω ο ίδιος: με την εκ προοιμίου παρουσίαση των ιστορουμένων ως αληθών να υποδηλωθεί, ακριβώς, ο μυθοπλαστικός χαρακτήρας τους, ή μάλλον να επισημανθεί πως ακόμα και όταν η λογοτεχνία αφορμάται από μαρτυρημένα, αληθινά περιστατικά, τον τελευταίο, τον κρίσιμο λόγο τον έχει η τέχνη, τέχνη της επινόησης, της ανάπλασης των πραγματικών στοιχείων ή της υπέρβασής τους· η δική της αλήθεια είναι εντέλει η ισχυρότερη.
Η «αληθινή ιστορία», πάντως, του Χρήστου Αστερίου (γεν. το 1971) δείχνει να υπονομεύει την αληθοφάνειά της ήδη διά του τίτλου, «Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη»: το ονοματεπώνυμο «Ιάσων Ρέμβης», έτσι όπως κραυγάζει ότι είναι κατασκευασμένο, μοιάζει να παίζει εις βάρος του ίδιου του υποτίτλου του βιβλίου. Ηρωας του μυθιστορήματος είναι ένας Ελληνοαυστραλός ζωγράφος 47 ετών που, έπειτα από ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα, εισέρχεται σε περίοδο δεινής κρίσης και δριμείας αυτοκριτικής: «Ο Ρέμβης συνειδητοποιούσε ότι δεν είχε κομίσει στην τέχνη παρά κάποια αποσπασματικά, σπασμωδικά έργα, που φάνταζαν τώρα στα μάτια του σαν απλά προσχέδια, σαν δοκιμές για μιαν εικόνα που δεν ευτύχησε ποτέ να ολοκληρωθεί. Σε μια στιγμή μονάχα, όλοι του οι πίνακες, κόποι και προσπάθειες μιας ολόκληρης ζωής, παραδόθηκαν ανενδοίαστα στην πυρά και κάηκαν αργά στον κλίβανο του μυαλού του».
Ζωγράφος, θυμίζω, ο οποίος επίσης περνάει από κρίση σε κρίση ώσπου καταστρέφει τους περισσότερους πίνακές του, είναι και ο Αλέξης Ραζής, ο ήρωας του μυθιστορήματος «Επικράνθη – διά χειρός Αλέξη Ραζή» της Νίκης Αναστασέα («Κέδρος», 2006). Και ζωγράφος, μια δεκαπενταετία νωρίτερα, ήταν ο Γιώργος Γαλανός, ο ήρωας του μυθιστορήματος «Το αδιανόητο τοπίο» του Τάκη Θεοδωρόπουλου («Εστία, 1991)· ο Γαλανός στα τριάντα πέντε του εγκαταλείπει την πρωτεύουσα και τις γκαλερί για να αναζητήσει νέο καλλιτεχνικό όραμα στην ορεινή Αρκαδία.
Το μυθιστόρημα του Αστερίου ανήκει στη διευρυνόμενη χορεία των πεζογραφημάτων που επιλέγουν ως θέμα τους την ίδια την τέχνη (τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική κ.τ.λ.), τις αγωνίες που τη συνοδεύουν, τα όνειρα που απειλούνται διαρκώς από τη ματαίωση, την αίσθηση του αλυσιτελούς. Ο ολονέν ισχυρότερος αυτοσχολιαστικός χαρακτήρας της ποίησης επεκτείνεται και στο πεδίο της πεζογραφίας.
Δημιουργική αναπηρία
Ο ζωγράφος Ιάσονας Ρέμβης, λοιπόν, μετά το ατύχημά του, επιστρέφει στην Αθήνα, απ’ όπου έχει φύγει πενταετής, για να αναζητήσει το γονικό του σπίτι και τον τάφο της μάνας του. Βρίσκει το σπίτι του, που παραδόξως έχει μείνει επί δεκαετίες ανοίκιαστο. Συγκάτοικός του στην πολυκατοικία είναι μια «μυστηριώδης» υπερήλικη σοπράνο, η Μαρίκα Ναβάρου, η οποία και του διδάσκει ότι «η τέχνη δεν είναι θρίαμβος, δεν είναι λάμψη, δεν είναι πλεόνασμα, είναι μια συνεχής πορεία προς την ήττα, μια συνεχής αναμέτρηση με τα όριά σου, με τις αναπηρίες σου. Είναι, μάλλον, μια δημιουργική αναπηρία η ίδια».
Αλλά επιστρέφει πράγματι στην Αθήνα ο Ιάσονας Ρέμβης, συναντιέται όντως με τη σοπράνο στην πολυκατοικία όπου ζούσε κάποτε η οικογένειά του, πιάνει στ’ αλήθεια φωτιά το κτίριο και κινδυνεύει σοβαρότατα ο ίδιος, προσπαθώντας να σώσει τα έργα των χειρών του; Τίποτε δεν είναι βέβαιο. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση (που εμπλουτίζεται από πρωτοπρόσωπες ημερολογιακές εγγραφές του ζωγράφου) κλείνει με τις ίδιες φράσεις με τις οποίες ξεκίνησε: «Οταν ο Ιάσονας Ρέμβης κατάφερε να ανοίξει και πάλι τα μάτια του, πίστεψε πως είχαν περάσει αρκετές ημέρες από το ατύχημα»· απλώς το αρχικό «ατύχημα» δίνει τη θέση του στην τελική «πτώση». Επιπλέον, μια τυπικά εξωμυθιστορηματική επιστολή της συζύγου του Ρέμβη, στο τέλος του βιβλίου, πληροφορεί αφενός ότι ο ζωγράφος πέθανε χειρουργούμενος στη Μελβούρνη, μετά το τροχαίο, κατά συνέπεια ουδέποτε ταξίδεψε στην Αθήνα, αφετέρου ότι η μητέρα του δεν είχε πεθάνει αλλά είχε κλεφτεί μ’ έναν Γάλλο. Αρα, λοιπόν, η μοναδική «αληθινή ιστορία» είναι η αφήγηση ως γεγονός αυτό καθεαυτό και όχι το περιεχόμενό της.
Στον κόσμο του ονείρου
Ηδη με το πρώτο βιβλίο του Χρήστου Αστερίου, τη συλλογή διηγημάτων «Το γυμνό της σώμα και άλλες παράξενες ιστορίες» (εκδ. Πατάκη, 2003) είχε φανεί η οικειότητα του συγγραφέα με τη λογοτεχνία του φανταστικού. Μια «παράξενη ιστορία» είναι και το «Ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη», γραμμένη με τον ίδιο τρόπο: τα πάντα εκτυλίσσονται σε πλαίσιο ρεαλιστικό, με την αφήγηση χωρίς κραδασμούς, ώσπου απότομα το σκηνικό ανατρέπεται για να εισβάλει ένας άλλος κόσμος, του ονείρου, του εφιάλτη, της φαντασίας. Αν πάντως τα διηγήματα του Αστερίου, με την έκταση και τη συνθετική τους λογική, υπηρετούσαν αποτελεσματικά το μυστικό τους και το καθιστούσαν φυσικό, το βοηθούσαν δηλαδή να μη φαντάζει σαν τέχνασμα, στο μυθιστόρημα «Το ταξίδι του Ιάσονα Ρέμβη» η κατασκευή (οι συσσωρευόμενες ανατροπές τού τέλους) μοιάζει κάπως εκβιασμένη και εκβιαστική, εμποδίζοντας έτσι το κείμενο να λειτουργήσει υποβλητικά· εδώ η αποφασισμένη αντίθεση ανάμεσα στην ψυχρή εξιστόρηση και τη θερμή φαντασία απειλείται να μετατραπεί σε αλληλοεξουδετέρωση.