Η φύση των αρχαιοελληνικών έργων

Η φύση των αρχαιοελληνικών έργων

3' 22" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

G. S. Kirk: «Η φύση των ελληνικών μύθων». Μετάφραση: Γεωργία Κατσαλάκη και Κωστής Ψυχογιός, Βικελαία Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο Κρήτης, 2006, σελ. 316.

Κανένας ίσως τομέας του «εποικοδομήματος της κοινωνίας», δηλαδή του πολιτισμού, δεν είναι τόσο αποκαλυπτικός της πολυστρωματικότητας, αντιφατικότητας, πλούτου και ποιητικής φαντασίας της ελληνικής ψυχής, όσο η μυθολογία του γένους των Ελλήνων. Συναιρούν τη μυκηναϊκή θρησκεία, τροφοδοτούν την ελληνική λογοτεχνία, αλλά και προοδοποιούν το «Χρυσό κλαδί» του Frazer (και δεν φαίνεται να είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Frazer μετέφρασε στη Locb τη «Βιβλιοθήκη» του Απολλοδώρου), την ψυχανάλυση του Freud και τα «Αρχέτυπα» του Yung εξακολουθούν να εμπνέουν τη σύγχρονη λογοτεχνία ξένων και δικών, με κορυφές τα θεατρικά «σκύλα» του Eliot και το ασύγκριτο δοκιμιογραφικό «λάφυρο», «Ο μύθος του Σισύφου» του Καμί, εκτός από τα «δάνεια» του Goethe, του Mann, της Βιρτζίνια Γουλφ, της Αϊρις Μέρντοχ, του Καζαντζάκη, του Μπερλίν, της Αννα Αχμάτοβα κ. ά.

Ο διάσημος Βρετανός ελληνιστής G. S. Kirk (1921-2003) είναι γνωστός όχι μόνο στους Ελληνες «παροικούντες εν Ιερουσαλήμ», ειδικούς αρχαιογνώστες, αλλά και στο ευρύτερο κοινό, για τα πολλά και σπουδαία έργα του για: τον Ηράκλειτο (1954), τους προσωκρατικούς φιλοσόφους (σε συνεργασία με τον J. E. Raven, 1957), τον Ομηρο (1962) και την Προφορική παράδοση (1977), τις «Βάκχες» του Ευριπίδη (1970) και πάνω από όλα για τα εξάτομα Σχόλια στην «Ιλιάδα», όπου στα δύο πρώτα πρωταγωνίστηκε (1985, 1990) και στα υπόλοιπα τέσσερα επόπτευσε (1991-1993). Πιο γνωστά και εξίσου γόνιμα είναι τα έργα του για την Ελληνική Μυθολογία: «Myth. Its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures» (1970) και το παρόν σε 1η έκδοση, 1974. Από ανατύπωσή του το 1990 έγινε η παρούσα μετάφραση για τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, που υπηρέτησε και λάμπρυνε ο αλησμόνητος έφορός της Νίκος Γιανναδάκης, στον οποίο και αφιερώνεται η θαυμάσια ελληνική μετάφραση.

Κατά δήλωση του ίδιου του συγγραφέα, το αγγλικό πρωτότυπο, αφιερωμένο στον μεγάλο Hugh Lloyd Jones («The Justice of Zeus», 1971), σε μερικά σημεία, ιδιαίτερα στο 1ο μέρος («Η φύση των μύθων», σε τέσσερα κεφάλαια), αναπόφευκτα ακολουθεί τις αυτές γενικές γραμμές του βιβλίου του τού 1970, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του πρωτοτυπεί, αντιδηλωτικά κυρίως, προς άλλους γνωστούς ερευνητές του θέματος. Το έργο στην ελληνική έκδοση είναι σαφώς ανώτερο του αγγλικού πρωτοτύπου, γιατί οι μεταφραστές και ιδιαίτερα ο επιμελητής Κωστής Ψυχογιός πρότειναν βελτιώσεις σε πολλές περιπτώσεις.

Προηγούνται: ένα σύντομο αλλά πολύ σφριγηλό προλογικό σημείωμα των μεταφραστών και ένας διευκρινιστικός Πρόλογος του ίδιου του συγγραφέα στην έκδοση του 1974 και ακολουθούν τρία μέρη: Μέρος 1ο: «Η φύση των μύθων γενικά» («Προβλήματα ορισμού», «Η σχέση των μύθων με τα λαϊκά παραμύθια», «Πέντε μονολιθικές -με την έννοια του «μονομερούς» – θεωρίες» και «Οι μύθοι ως παράγωγα της ψυχής»). Μέρος 2ο: «Οι ελληνικοί μύθοι ειδικά», σε πέντε κεφάλαια («Ελληνικοί μύθοι στη λογοτεχνία», «Μύθοι για τη Θεογονία και την πρώιμη ιστορία του ανθρώπου», τους ήρωες, τη μυθική ζωή του Ηρακλή και την ανάπτυξη του ηρωικού μύθου). Μέρος 3ο: (σε τρία κεφάλαια) «Επιδράσεις και μετασχηματισμοί» («Μύθοι και τελετουργίες», «Μικρασιατικές επιδράσεις στους ελληνικούς μύθους» και «Από τους μύθους στη φιλοσοφία»). Το έργο ολοκληρώνεται με προτάσεις για περαιτέρω μελέτη (εξαιρετικά επιλεκτική βιβλιογραφία), συντομογραφίες, παραπομπές και ευρετήρια.

Υπάρχουν -και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; – πολλά αμφιλεγόμενα σημεία του έργου, κυρίως σχετικά με τις ξένες επιδράσεις, την καταγωγή των ελευσινίων μυστηρίων και τη σχέση μυθολογίας και θρησκείας. Η άποψη π. χ. ότι «προηγούμενοι μελετητές έσφαλαν προτείνοντας μια διχοτόμηση μεταξύ μύθου και λόγου, εφόσον οι μύθοι δεν ήταν παράλογοι» (σελ. ιγ΄) δεν είναι λογικά δεσμευτική. Επίσης, από την επιχειρηματολογία του Kirk φαίνεται ότι, και αν ακόμη διάβασε (ή δεν αγνοούσε, όταν έγραφε το βιβλίο του) την άποψη των Kurtz και Bordman («Ελληνικά ταφικά έθιμα», 1971), «λατρεία του νεκρού δεν υφίσταται στους μυκηναϊκούς χρόνους» (σελ. 22), πάλι θα άρχιζε το 3ο Μέρος με τη μυκηναϊκή λατρεία του νεκρού, γιατί, απλούστατα, αυτό πίστευε.

Γενικώς ειπείν, αυτό είναι ένα πολύτιμο έργο πάνω σε ένα επίζηλο θέμα, με πολλά άλυτα προβλήματα. Κατόρθωμα η μετάφραση και η επιμέλεια. Αψογο το πολυτονικό σύστημα και η διόρθωση των κειμένων, χάρμα οφθαλμών και χειρών η έκδοση. Εύγε στη Βικελαία, συνεχίζει επάξια.

* Ο Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή