Δεν είναι εύκολη η παρουσίαση του πολιτισμού ενός τόπου που οι αιώνες με το πέρασμά τους άφησαν σε συντρίμμια. Ο, τι απέμεινε είναι κυρίως θρησκευτική τέχνη, τα άλλα δείγματα όντας θραύσματα που ανασύρθηκαν από τα ερείπια. Γι’ αυτό και ο τίτλος της έκθεσης της Αρμενικής τέχνης, που πραγματοποιείται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι, είναι Armenia Sacra – Ιερή Αρμενία.
Είναι μια θρησκευτική τέχνη όπου όμως, καθώς γράφει ο Σουρίν Μελικιάν στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», η ιστορία είναι βαθιά εντυπωμένη. Μυστήριο καλύπτει τις απαρχές της Αρμενίας. Αγνωστο παραμένει πώς, τον 7ο αιώνα π. Χ. οι Αρμένιοι με την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, αντικατέστησαν τους μη Ινδοευρωπαίους κατοίκους του προηγούμενου βασιλείου Ουράρτου. Εάν επισυνέβη σύμμειξη των δύο, η Ιστορία δεν το γνωρίζει. Η Αρμενία έγινε μέρος της περσικής αυτοκρατορίας που ίδρυσε η δυναστεία των Αχαιμενιδών τον 6ο π. Χ. και διατήρησε στενούς δεσμούς με τον ιρανικό πολιτισμό, κρατώντας όμως την ιδιαιτερότητά της. Εάν το ένα άκρο ήταν η Περσία, το άλλο εντός των οποίων αναπτύχθηκε η Αρμενία, ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που στην Ανατολή την αντικατέστησε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η παρουσία και των δύο, Ανατολής – Δύσης, είναι ορατή σε ολόκληρη την ιστορία της Αρμενίας. Και στην τέχνη της. Τα πρώτα καλλιτεχνήματα μετά την άφιξη του Χριστιανισμού, δεν χρονολογούνται πολύ πριν τον 5ο αιώνα μ. Χ. και παρά τα διαφορετικά στυλ συμμερίζονται μια μνημειακότητα και μια λιτή σοβαρότητα ακόμη κι όταν εμφιλοχωρούν κάποια εύθυμα στοιχεία. Πρόκειται για έργα παραστατικής Τέχνης, οσοδήποτε αδρής, η οποία σφύζει από ζωντάνια.
Ενα από τα αριστουργήματα της έκθεσης είναι οι ξύλινες θύρες και το πλαίσιό τους από το μοναστήρι του Μους (1134 μ. Χ.) που αποκαλύπτουν την αδιάκοπη επιρροή της Περσικής Τέχνης στην Αρμενική. Αλλά και τη δεξιοτεχνία των Αρμενίων καλλιτεχνών, καθώς μεταμορφώνουν σε κάτι δικό τους τα περσικά μοτίβα. Ενδεικτική είναι η ενσωμάτωση τυπικών ισλαμικών μοτίβων στη χριστιανική τέχνη. Η σύνθεση τούτη εμφανίζεται ακόμη πιο πρωτότυπη στα εικονογραφημένα χειρόγραφα της Κιλικίας, στις ακτές της Μεσογείου. Εκεί αναδύθηκε ένα γαλλο-αρμενικό βασίλειο, με τον γάμο τον 11ο αιώνα, ενός Γάλλου ευγενούς με μια Αρμένια πριγκίπισσα. Για ενάμιση αιώνα η Κιλικία ήταν μια δεύτερη Αρμενία από την οποία έχουν απομείνει κάστρα και μια τέχνη βιβλίου, η οποία συγχώνευε τη βυζαντινή εικονογραφία, τη χρωματική κλίμακα των γαλλικών μεσαιωνικών χειρογράφων και διακοσμητικά στοιχεία από το ισλαμικό Ιράν.
Εκείνη η εμπειρία τότε, ίσως προλείανε το έδαφος ψυχολογικά και πρακτικά για την άνετη μετάβαση ορισμένων Αρμενίων στη Δύση, όπου σε τόπους όπως την Περούτζα της Ιταλίας, δημιούργησαν μια αξιόλογη τέχνη του βιβλίου.