Αύγουστος Στρίντμπεργκ
Ο χορός του θανάτου
Σκην.: Χανς Πέτερ Κλόος
Φ. Ντοστογιέφσκι
Ο μεγάλος ιεροεξεταστής
Σκην.: Πίτερ Μπρουκ
Ουίλιαμ Σαίξπηρ
Ριχάρδος ο 3ος
Σκην.: Σουλεϊμάν Αλ-Μπασάμ
Θέατρο: Παλλάς
Ενα από τα αναμφισβήτητα καλά του θεάτρου είναι το γεγονός ότι δεν έχει προκαθορισμένα όρια. Οπως άλλωστε και η τέχνη δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει εν γένει όρια. Τώρα ένα μάλλον ετερόκλητο πρόγραμμα θεατρικών μετακλήσεων που οργανώνει μία δαιμόνια θεατρική επιχειρηματίας, η Ελένη Μουστάϊρα, φέρει έναν πολλά υποσχόμενα τίτλο: Θέατρο Πέρα από τα Ορια. Ποια όρια; Μυστήριο!
Συγχρόνως το πρόγραμμα αυτό φέρνει και μερικές άνισες μεταξύ τους λαμπερές «ευρωπαϊκές» παραστάσεις με ακριβά εισιτήρια και με πασίγνωστους κινηματογραφο-θεατρικούς σταρ (Σαρλότ Ράμπλινγκ, Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Πίτερ Μπρουκ, Μπομπ Ουίλσον κι έναν «Ριχάρδο της Βαγδάτης») στην Αθήνα. Περισσότερο παραστάσεις προς εντυπωσιασμό, παρά εντυπωσιακές παραστάσεις.
Εχοντας δει μόλις τον περασμένο χειμώνα στην Αθήνα το «Χορό του Θανάτου» του Αυγούστου Στρίντμπεργκ στην -ευτυχώς συντομευμένη έκδοσή του – το κοινό έκανε μοιραίες φωναχτές συγκρίσεις βγαίνοντας από την παρισινή βερσιόν που παρουσιάστηκε στο «Παλλάς» σε σκηνοθεσία του Γερμανού Χανς Πέτερ Κλόος, ο οποίος προσέγγισε το έργο «σαν μαύρη κωμωδία» όπως αποκάλυψε. Σίγουρα ο Στρίντμπεργκ έχει ένα σκοτεινό χιούμορ και επίσης κι άφθονο σαρκασμό, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση – στην ρεαλιστική παράσταση – τα στοιχεία αυτά παρέμειναν στο παρασκήνιο.
Σαρλότ Ράμπλινγκ…
Εννοείται πως όλο το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν κι εδώ στην 61χρονη Σαρλότ Ράμπλινγκ (της οποίας το όνομα ακόμα και στη διανομή που παρουσιάζει η ιστοσελίδα του Theatre de la Madeleine είναι διπλάσιο σε μέγεθος από των άλλων ηθοποιών) η οποία κι επιστράτευσε ακόμα μια φορά την παγερή εκφραστική οικονομία του κινηματογράφου. Δίχως αμφιβολία η Αγγλίδα ηθοποιός με τα άψογα γαλλικά, ήταν καλή.
Ομως, «εμένα μου άρεσε περισσότερο η Μπέττυ Αρβανίτη!» άκουγες συχνά από τους απερχόμενους, οι οποίοι προφανώς προτιμούσαν τα μεσογειακά θεατρικά ξεσπάσματα. Το γεγονός ότι στο έργο είχε τώρα προστεθεί και μια νεότερη γενιά, με τους γόνους των ηρώων, έτσι όπως την είχε πρωτογράψει πριν από εκατόν τόσα χρόνια ο Ιψεν, έδειξε τι σωστά πράττουν όσοι κόβουν αυτές τις σκηνές που δεν κάνουν τίποτα παρά να φλυαρούν επαναλαμβάνοντας το κεντρικό θέμα του πολέμου των δύο φύλων. Στην πλήρη μορφή του το έργο κουράζει δίχως να προσφέρει πρόσθετο νόημα.
…και Πίτερ Μπρουκ
Αν στην περίπτωση του «Χορού του Θανάτου» σταρ ήταν η Σαρλότ Ράμπλινγκ στον μονόλογο του «Μεγάλου Ιεροεξεταστή» το όνομα με τον τραβηχτικό μαγνήτη πάνω του ήταν του σκηνοθέτη Πίτερ Μπρουκ. Η σκηνή διαδραματίζεται στη Σεβίλλη την εποχή της Ιεράς Εξέτασης. Ο Χριστός κατεβαίνει στη γη και περιφέρεται στην πόλη όπου την προηγουμένη μέρα ο μεγάλος ιεροεξεταστής είχε στείλει κάποιες εκατοντάδες αιρετικών στην πυρά. Ο Χριστός φυλακίζεται. Σε μία άδεια σκηνή, με μαύρα παραπετάσματα και κανένα αντικείμενο εκτός από το σκαμνί όπου κάθεται ο Χριστός, ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής του αναλύει γιατί – όπως λέει στο τέλος «Αν κάποιος πραγματικά αξίζει τις φωτιές μας είσαι Εσύ. Κι αύριο θα οδηγηθείς στην πυρά».
Το -επεξεργασμένο- κείμενο είναι από τους «Αδελφούς Καραμαζόφ» του Ντοστογιέφσκι. Το διηγείται ο δεύτερος αδελφός Ιβάν στον τρίτο, τον μικρότερο και δόκιμο μοναχό, τον Αλισα. Πρόκειται για ένα φιλοσοφικο-υπαρξιακό δοκίμιο επάνω στο δίδυμο εξουσία-ελευθερία. Με δυο λόγια ένα πέρα για πέρα αντιθεατρικό κείμενο, δίχως το παραμικρό μπιχλιμπίδι πάνω του, το οποίο όμως με τ’ όνομα του Πίτερ Μπρουκ στη σημαία της 50λεπτης παράστασης ήταν μια μεγάλη επιτυχία (ασφαλώς για λίγους) όταν πέρσι απαγγέλθηκε από ένα εξαιρετικά υποβλητικό Μπρους Μάγιερς και για λίγες παραστάσεις στο Λονδίνο. Ολως περιέργως ήταν και σ’ εμάς εδώ ένας προσυζητημένος μονόλογος, ο οποίος όλως περιέργως είχε ξεπουληθεί και στην Αθήνα. Χρειάστηκε να προσθέσουν μία πρόσθετη -απογευματινή- παράσταση.
Μα τόσο πια εγκεφαλικό και γλωσσομαθές κοινό είμαστε;…. Μάλιστα. Είμαστε άξιοι κάθε θαυμασμού! Τόσο καλό κι ευγενικό κοινό, που χειροκρότησε -ευγενικά και αρκετά συγκρατημένα είναι η αλήθεια- ακόμα και την αραβική απλοϊκή εκδοχή του Ριχάρδου του 3ου όπου παραφράζοντας τις αγγλικές βασιλικές μηχανορραφίες για την εξουσία, διάφοροι σεΐχηδες με συνοδεία μικρής ορχήστρας παραδοσιακών οργάνων, στέκονταν μόνιμα όρθιοι και απήγγελλαν μεταποιημένα σαιξπηρικά κείμενα.
Μάλλον εξίσου απλοϊκά παραφρασμένα στα καθ’ ημάς κρίνοντας τουλάχιστον από τους ελληνικούς υπερτίτλους, οι οποίοι έδιναν μια κάποια γεύση απλοϊκότροπης μετατροπής. Πιστεύω πως το χειρότερο που μπορεί να κάνει ένας παρατηρητής και πολύ περισσότερο ένας κριτικός σε τέτοιες περιπτώσεις είναι να παραμείνει φιλεύσπλαχνος συμπονετικός και γενναιόδωρος. Υπάρχουν μέτρα που ισχύουν παντού και πάντα. Κι ό,τι είναι εμφανέστατα κακό είναι κακό. Τόσο στην Αραβική χερσόνησο όσο και στο Λονδίνο.
Κατά διασκευή Σουλεϊμάν
Εχοντας προηγουμένως γνωρίσει κάποια επιτυχία (!) στη Δύση μ’ έναν «Αμλετ Κορυφής» όπως έλεγαν τότε το «μοντερνοποιημένο» σαιξπηρικό έργο, ο θίασος Σουλεϊμάν Αλ-Μπασάμ παρουσίασε πρόσφατα στην Αγγλία κι αυτόν τον Ριχάρδο τον Τρίτο, παραγγελία του Ρόγιαλ Σαίξπηρ Κόμπανι.
Αρχικά – εκεί στη δεκαετία του ’80- ήθελαν λέει να τον βαφτίσουν «Ριχάρδο της Βαγδάτης» και να τον συνδέσουν με τον Σαντάμ Χουσεΐν αλλά πρόλαβαν τα γεγονότα και οι αναφορές έγιναν αναγκαστικά περισσότερο γενικές και νεφελώδεις. Πάντως, κράτησαν τις κελεμπίες και το αραβικό φολκλόρ. Σίγουρα «τα κοστούμια δεν έχουν σημασία» όπως σημειώνει ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του Σαίξπηρ, ο Πολωνός Γιαν Κοτ. Ο οποίος και ορθά συμπληρώνει: «Ενα μόνο πράγμα έχει σημασία: μέσα από το κείμενο του Σαίξπηρ να φτάσουμε στην εμπειρία της εποχής μας. Στην αγωνία μας και στην ευαισθησία μας» όπως αναφέρει στο «Σαίξπηρ ο Σύγχρονός μας».
Ο Σουλεϊμάν Αλ-Μπασάμ δεν είναι ο μόνος μουσουλμάνος σκηνοθέτης που χρησιμοποιεί την ιστορία μιας άλλης χώρας, της Αγγλίας, προκειμένου «να εξερευνήσω τις σύγχρονες πολιτικές αναταραχές στον Κόλπο και στην Αραβική περιοχή» κατά δήλωσή του. (Κάτι το οποίο και δεν πετυχαίνει έτσι όπως δεν επιθυμεί να δυσαρεστήσει κανέναν).