Οπως και στα προηγούμενα έργα, ο καινούργιος ήρωας του Νίκου Θέμελη είναι ένας ανήσυχος ευαίσθητος άνθρωπος που παλεύει να χαράξει μιαν ατομική πορεία μέσα σε έναν προβληματικό κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς. Ο ήρωας του νέου μυθιστορήματος «Μια ζωή δυο ζωές» (Κέδρος, σελ. 429) δεν είναι ωστόσο όπως στα παλαιότερα «Αναζήτηση» και «Αναλαμπή», ένας άνθρωπος του 19ου αιώνα ή των αρχών του 20ού, αλλά ένας σύγχρονος Ελληνας του εμβληματικού έτους 2000. Ο συμβολικής ονομασίας Οδυσσέας Πολίτης είναι ένας πανεπιστημιακός καθηγητής που στο μέσον της ζωής του έρχεται αντιμέτωπος με το οξύ πρόβλημα της ποιότητας των προσωπικών του σχέσεων και το επιθυμητό είδος συμμετοχής στη σύγχρονη κοινή ζωή. Μακριά από τους νεοελληνικούς μέσους όρους, αποτελεί έναν αναγνωρίσιμο τύπο Αθηναίου με έντονες υπαρξιακές ανησυχίες και ισχυρά κοινωνικά διλήμματα. Στα προηγούμενα κείμενα ο Θέμελης είχε κατορθώσει να φιλοτεχνήσει έναν απλόχωρο δημόσιο χώρο και ένα θερμό ιδιωτικό σύμπαν με ζωηρούς ανθρώπους μέσα σε μια ευδιάκριτη ατμόσφαιρα εποχής. Εικονοποιητικός και αισθητηριακός, ο λόγος του συνέθετε ένα δυνατό ενοποιητικό ρυθμό ο οποίος εμψύχωνε τους ήρωες και τις περιπέτειές τους. Στο «Μια ζωή δυο ζωές» παρόμοιες αρετές δεν διακρίνονται. Η μετάβαση από το παρελθόν στο παρόν μοιάζει να στέρησε από τον συγγραφέα ανεκτίμητα εργαλεία όπως η επινοητική φαντασία και η αναπαραστατική υποβολή.
Ποια είναι η υφή της νεοελληνικής κοινωνίας; Τι επιπτώσεις έχει για τον προσανατολισμό της η κρίσιμη θέση της ανάμεσα στην Δύση και την Ανατολή; Ποια είναι η σχέση της σημερινής δημοκρατικής καταναλωτικής Ελλάδας με την μετεμφυλιακή αυταρχική Ελλάδα της δεκαετίας του ’50; Πώς η σύγχρονη πραγματικότητα των αποδυναμωμένων συνόρων και της άμβλυνσης των παραδοσιακών χαρακτηριστικών επηρεάζει το άτομο και την ανεπανάληπτη μοναδικότητά του; Οι ήρωες του Θέμελη κατατρύχονται από παρόμοια ερωτήματα, από διλήμματα που σχετίζονται με την εθνική συνείδηση και την ατομική ταυτότητα, με τις συλλογικές αξίες και την προσωπική ηθική ευθύνη. Στα παλαιά του μυθιστορήματα, τα ιδεολογικά οράματα συμπλέκονταν φυσιολογικά με τις ανθρώπινες στιγμές – ο Θωμάς, η Ελένη, ο Νικολής εφέντης, ο Στέφανος είχαν κοινωνικές ανησυχίες και ταυτόχρονα ερωτεύονταν, λαχταρούσαν, θύμωναν, παθιάζονταν. Στο «Μια ζωή δυο ζωές» οι άνθρωποι με σάρκα και οστά, οι πολυδύναμοι δεσμοί τους και οι ιδεολογικές τους αναζητήσεις εξαφανίζονται για να κυριαρχήσουν οι προβληματισμοί του συγγραφέα γύρω από τον άνθρωπο, τις σχέσεις και το περιεχόμενο των απόψεών του. Τι φταίει; Ας αποπειραθώ μιαν υπόθεση.
Στο συναρπαστικό δεύτερο κεφάλαιο ο Οδυσσέας θυμάται νοσταλγικά τα παιδικά του καλοκαίρια στο νησί, και οι σελίδες αυτές αποκαλύπτουν την ιδιαίτερη στόφα, τις δυνατότητες και τα όρια που χαρακτηρίζουν το ταλέντο του συγγραφέα. Ο Θέμελης είναι ένας φυσικός παραμυθάς που γνωρίζει πώς να χειριστεί άριστα ένα ξεκάθαρο, εσωτερικά κατασταλαγμένο αντικείμενο μια μάνα και το παιδί της κατά τη διάρκεια ενός εξουθενωτικά ζεστού μεσημεριού ή ένα ηθικό δίλημμα στις αρχές του 20ού αιώνα – ξέρει πώς να το αναδείξει με όχημα μια κρίσιμη κουβέντα, πώς να το χρωματίσει με τη βοήθεια της βαρύνουσας λεπτομέρειας. Απέναντι όμως στο καινούργιο, ακαταστάλαχτο υλικό των ημερών μας, ο συγγραφέας εμφανίζεται αμήχανος μη ανήκοντας στους αφηγητές – σκαπανείς που αναζητούν τους υποχρεωτικά καινούργιους τρόπους προκειμένου να εκφράσουν το ακόμα ασύλληπτο. Μήπως ένας άνθρωπος μέσης ηλικίας που όπως ο Οδυσσέας Πολίτης σφραγίστηκε αρνητικά από τα ισχυρά ιδεολογικά πάθη του παρελθόντος ρέπει κάπως υπερβολικά προς ένα εξιδανικευμένο και εξευγενισμένο πολιτικώς ορθό; Ο αφηγητής του Θέμελη δεν μπορεί να πραγματοποιήσει παρόμοιους προβληματισμούς και διότι συνταυτιζόμενος υπερβολικά με τον ήρωά του αδυνατεί να τον αντιμετωπίσει κριτικά. Και ακόμα το κείμενο του δεν προσφέρει απαντήσεις σε κρίσιμα ζητήματα όπως γιατί περισσότερο περιγράφει παρά δραματοποιεί, γιατί περισσότερο επεξηγεί παρά υποβάλλει, γιατί ο λόγος του είναι τόσο διανοητικός, ώστε όταν οι ήρωές του κουβεντιάζουν μοιάζει να ανταλλάσσουν μικρά δοκίμια. Το αποτέλεσμα: πρόσωπα που διαρκώς σκέφτονται χωρίς να ριγούν από επιθυμίες, ούτε να γεύονται τις λεπτεπίλεπτες νοστιμιές που προτιμούν, χωρίς να βυθίζονται εκστατικά στους ήχους της μουσικής που λατρεύουν, ούτε και να πληγώνονται θανάσιμα από τα αδυσώπητα χτυπήματα της μοίρας. Να πω πως δεν διάβασα το μυθιστόρημα με μιαν ανάσα, θα έλεγα ψέματα. Οχι όμως για την λογοτεχνικότητά του, για τη μυστική συνάρθρωση των μορφικών προτάσεων με το πρωτογενές υλικό περιεχομένου – αλλά γιατί η ιστορία του αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για το πώς σκέφτεται ο διπλανός μας πάνω σε θέματα κοινού προβληματισμού και ενδεχομένως αγωνίας.