Το γεγονός της φετινής κινηματογραφικής περιόδου δεν ήταν η ατμομηχανή των «300» (που έφτασαν στα 1.200.000 εισιτήρια πανελλαδικά μέσα σε λιγότερο από 3 μήνες προβολής) αλλά οι γερμανικές «Ζωές των άλλων» στο τελευταίο βαγόνι. Η ταινία δεν μπήκε στο κλαμπ των πρωταθλητών της χρονιάς, όμως συνεχίζεται να προβάλλεται από τα Χριστούγεννα μέχρι σήμερα, έχοντας ξεπεράσει τα 200.000 εισιτήρια σε όλη τη χώρα. Εγινε η έκπληξη της χρονιάς.
Το μποξ όφις είναι ένας πίνακας με τίτλους και αριθμούς, που κρύβει πολλά για τη σχέση των ταινιών με το κοινό τους. Το μεγαλύτερο σφάλμα του είναι πως ανακαλύπτει την «έκπληξη» σε ό,τι ξεπερνάει τη φιλοσοφία μιας αγοράς, η οποία λειτουργεί αποδοτικά σχεδόν αποκλειστικά για τις ταινίες που έχουν φτιαχτεί με τη σύγχρονη αντίληψη κατασκευής μπλοκμπάστερ.
Το μποξ όφις δεν είναι ο αληθινός καθρέφτης της αγοράς. Δεδομένης της σαρωτικής εξόδου των μεγάλων παραγωγών στις αίθουσες (συνήθως παγκόσμιας, λόγω του φόβου της πειρατείας), λειτουργεί κυρίως σαν βαρόμετρο του κοινού και υποδεικνύει στα μεγάλα χολιγουντιανά στούντιο την επόμενη κίνησή τους. Υπό αυτό το πρίσμα, το μποξ όφις είναι ένα εργαλείο της αγοράς. Οι δε αριθμοί του διαμορφώνονται από τους κανόνες του «πρωταθλητισμού», που δεν αφήνει ζωτικό χώρο παρά μόνο σε θορυβώδεις υπερπαραγωγές, οι οποίες βγαίνουν σε δεκάδες αίθουσες γιατί η επιτυχία τους κρίνεται σχεδόν αποκλειστικά από το μάρκετινγκ.
Το κυνήγι του θησαυρού…
Την περίοδο 1997-98 ο «Τιτανικός» έσπασε όλα τα ρεκόρ στα χρονικά του ελληνικού μποξ όφις κόβοντας γύρω στα 1.800.000 εισιτήρια. Η πρεμιέρα της ταινίας ήταν εντυπωσιακή για τα ελληνικά κινηματογραφικά δεδομένα εκείνης της εποχής, που άλλαξαν άρδην με τα εγκαίνια του πρώτου μούλτιπλεξ στο Μαρούσι. Ο «Τιτανικός» βγήκε σε περίπου 60 αίθουσες σε όλη τη χώρα, αλλά έγινε τεράστια επιτυχία επειδή δούλεψε και σε βάθος χρόνου.
Προσφάτως, στο τετραήμερο 24-26 Μαΐου, το τρίτο επεισόδιο του σίριαλ των «Πειρατών της Καραϊβικής» βγήκε σε 201 αίθουσες σε όλη την Ελλάδα (127 στο λεκανοπέδιο της πρωτεύουσας) κόβοντας 213.124 εισιτήρια. Ρεσάλτο κανονικό. Το ίδιο τετραήμερο στην Αθήνα, από τις 219 συνολικά οθόνες, οι 36 φιλοξενούσαν το «Alter Ego» (το οποίο διήνυε την 3η εβδομάδα κόβοντας 21.126 εισιτήρια – σύνολο 157.215), ενώ οι 22 που φιλοξενούσαν το «Spiderman 3» μετρούσαν 12.523 εισιτήρια. Ο «Spiderman 3» βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση κατά την 4η εβδομάδα προβολής του, όμως, είχε γίνει ήδη μπλοκμπάστερ του καλοκαιριού (316.378 εισιτήρια πανελλαδικά) χάριν της εξόδου του σε πλήθος αιθουσών.
Το να βρεις πού προβάλλεται μια ταινία, η οποία ξεφεύγει από τις παραπάνω προδιαγραφές, πολλές φορές μοιάζει με κυνήγι χαμένου θησαυρού. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που αφορά την αμερικανική «Little Μiss Sunshine». Μια ή δυο εβδομάδες πριν από την απονομή των Οσκαρ (στα οποία η «μικρή» αυτή ταινία είχε σημαντικές υποψηφιότητες), οι αίθουσες που τη φιλοξενούσαν ήταν λιγότερες από τα δάχτυλα του ενός χεριού και οι προβολές ήταν σε ώρες «χαμηλής θεαματικότητας», γιατί στο «prime time» παιζόταν άλλη ταινία.
…και το θέατρο του παραλόγου
Παραδόξως, ο αριθμός των μικρών γραφείων διανομής στην Ελλάδα φαίνεται πως αυξάνεται αντιστρόφως ανάλογα με τις επιδόσεις των μικρών ταινιών στο μποξ όφις. Οι διανομείς πληθαίνουν (είναι κοντά στους 20) με αποτέλεσμα την ερχόμενη χειμερινή σεζόν να αναμένονται 80 με 100 ταινίες επιπλέον στις αίθουσες!
Στις τελευταίες θέσεις του μποξ όφις (με αριθμούς μεταξύ 1.000-2.000 εισιτηρίων στις καλύτερες των περιπτώσεων) αποκαλύπτεται η καταιγίδα των ταινιών που «πέφτουν» κάθε εβδομάδα στο περιθώριο της αγοράς (μεσημβρινές ή μεταμεσονύχτιες προβολές, και παραδοσιακές συνοικιακές αίθουσες που αποκτούν ως διά μαγείας σινεφίλ προφίλ) πριν βγουν «αναβαθμισμένες» στις βιτρίνες των βιντεοκλάμπ και στις προσφορές των περιοδικών και εφημερίδων. Ενδεικτικό του παραλόγου είναι ότι παραδοσιακές αίθουσες αναζητούν οξυγόνο παίζοντας 2 ή και 3 διαφορετικές ταινίες την ημέρα.
Απευθυνθήκαμε σε δύο παλιούς διανομείς, στον κ. Ζήνο Παναγιωτίδη και στον κ. Γεώργιο Σπέντζο, που δραστηριοποιούνται στον χώρο του μεσαίου και μικρού εμπορικού βεληνεκούς ταινιών, και στον διευθυντή πωλήσεων της Village Films ζητώντας: Πρώτον, να περιγράψουν την ελληνική αγορά σήμερα. Δεύτερον, να σχολιάσουν εάν το περιβάλλον που έχoυν διαμορφώσει τα multiplex λειτουργεί ανταγωνιστικά για όλες τις ταινίες. Τρίτον, να σχολιάσουν εάν η πρεμιέρα μιας ταινίας σε δεκάδες αίθουσες «κατασκευάζει», με την κατάλληλη προώθηση, μια επιτυχία. Τέταρτον, τους ρωτήσαμε πώς κρίνουν την κινητικότητα που επικρατεί στον χώρο της διανομής τους τελευταίους μήνες (συγχωνεύσεις, εξαγορές, πολλοί μικροί διανομείς).
Ζήνος Παναγιωτίδης (Rosebud)
«Κυριαρχούν οι πολυκινηματογράφοι. Το κοινό, όμως, πολλές φορές ξαφνιάζει με τις επιλογές του. Οι μικρού και μεσαίου βεληνεκούς ταινίες παλεύουν για μια «θέση στον ήλιo» σε μια αγορά ανταγωνιστική μόνο για τις ταινίες ευρείας κατανάλωσης, για τις οποίες είναι σημαντικό το νούμερο που θα γράψει το κοντέρ κατά το πρώτο τετραήμερο προβολής. Γι’ αυτό και το μπάτζετ που αφορά την προώθησή τους είναι τεράστιο. Σαν να λέμε, μαθήματα επιτυχίας made in USΑ.
Στα μούλτιπλεξ ισχύει η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων. Δεν βρίσκεις εισιτήριο στη μια αίθουσα, μπαίνεις στη διπλανή. Οι σινεφίλ, που επιλέγουν πρώτα την ταινία και κατόπιν την αίθουσα, είναι καταδικασμένοι να βλέπουν τις αυστηρές επιλογές τους σε παραδοσιακούς κινηματογράφους. Ενα «άρτπλεξ» στο κέντρο της πόλης θα έκανε τη διαφορά.
Οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Ο αριθμός των μικρών διανομέων και, κυρίως, ο απαράδεκτα μεγάλος αριθμός ταινιών που αγοράζονται για διανομή σε μια μικρή αγορά, όπως η δική μας, έχει να κάνει με το «ελληνικό δαιμόνιο». Σκεφτείτε απλά πόσο περισσότερα θέατρα έχουμε από όσα χρειάζονται».
Γιάννης Μαστρογιαννόπουλος (Village Films)
«Η ελληνική αγορά δείχνει μια σταθερότητα τα τελευταία χρόνια, μετά την εντυπωσιακή άνοδο που ξεκίνησε να διαμορφώνεται με την εμφάνιση των πρώτων μούλτιπλεξ. Ενα από τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η έλλειψη εγχώριου προϊόντος, τέτοιου τουλάχιστον που να ανταγωνίζεται σε ποιότητα τις ταινίες από το εξωτερικό. Η εγχώρια παραγωγή αποτελεί και τον τομέα με τη μεγαλύτερη κινητικότητα τα τελευταία τρία χρόνια, και μπορεί να ανεβάσει τον συνολικό αριθμό εισιτηρίων. Είναι στοιχείο κινηματογραφικής ωρίμανσης για κάθε χώρα, και εδώ βρίσκεται η μεγάλη μας διαφορά σε σχέση με τις αγορές της Ευρώπης.
Η αγορά από μόνη της είναι ανταγωνιστική, αφού κάθε εβδομάδα κυκλοφορούν νέες ταινίες. Θα έλεγα μάλιστα ότι τα μούλτιπλεξ έχουν δώσει κινηματογραφική «στέγη» σε ταινίες που δύσκολα θα έβρισκαν τον δρόμο τους στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Θα ήταν πολύ εύκολο για όλους μας να «κατασκευάζαμε» επιτυχίες απλά και μόνο με ένα μεγάλο σε αριθμό αιθουσών άνοιγμα ταινίας. Η κάθε ταινία δουλεύεται πολύ πριν βγει στις αίθουσες και χρειάζεται σωστή στρατηγική, διαφορετικό χειρισμό από ταινία σε ταινία, έξυπνη προώθηση και φυσικά δεν αρκεί απλώς να ενημερώνεις τον κόσμο πότε βγαίνει η ταινία, αλλά παράλληλα να του προκαλείς τη διάθεση να πάει να δει την ταινία.
Οι αλλαγές και η κινητικότητα δυναμώνουν την αγορά. Χαιρόμαστε που γίνονται ενέργειες παρόμοιες με αυτές που λαμβάνουν χώρα και στο εξωτερικό».
Γεώργιος Σπέντζος (Σπέντζος Φιλμς)
«Οι μικροί διανομείς, που προωθούν ανεξάρτητες ταινίες, περνούν δύσκολες στιγμές. Βρίσκονται μπροστά σε ένα αδιαπέραστο τείχος. Οταν είσαι μικρός και θέλεις να βγάλεις μια ταινία, λύνεις σταυρόλεξα και κάνεις ασκήσεις επί χάρτου αναζητώντας μια ημερομηνία καλή για την πρεμιέρα της. Το αποτέλεσμα είναι να κάνουμε «ηρωικές εξόδους».
Οι πρεμιέρες σε δεκάδες αίθουσες είναι μια επίδειξη δύναμης από τους μεγάλους, αλλά σχετίζονται και με τον φόβο της πειρατείας. Γεγονός είναι πως όλο αυτό το σκηνικό λειτουργεί σαν ένας έμμεσος εκβιασμός στον θεατή που δεν τον ενδιαφέρουν οι ταινίες «έντασης», όπως αυτές που κατακλύζουν τα μούλτιπλεξ, αλλά οι ταινίες που έχουν «βάθος» σαν τις «Ζωές των άλλων»».