Παρά τα όσα τους χωρίζουν, ένα πράγμα έχουν κοινό, Εβραίοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι. Και οι τρεις είναι Λαοί του Κειμένου. Και οι τρεις πίστεις αποδίδουν τεράστια σημασία σε λόγια, θεϊκής έμπνευσης μεν αλλά γραμμένα. Και σε ορισμένα σημεία τα γραπτά αυτά κείμενα συμπίπτουν. Τούτη η σύμπτωση είναι μια παρατήρηση που συχνά γίνεται σε δια-θρησκευτικούς, ήτοι δια-κειμενικούς διαλόγους, αλλά είναι και το πνεύμα, το οποίο, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», διαπερνά την έκθεση της Βρετανικής Βιβλιοθήκης στο Λονδίνο, με τίτλο «Το ιερό. Ανακαλύπτοντας τι συμμεριζόμαστε».
Ομοιότητες και διαφορές
Και όμως αυτό που εμφαίνει η έκθεση, δεν είναι τόσο η κοινότητα όσο η ποικιλία. Μπαίνοντας ο επισκέπτης, εισέρχεται σε ένα κυβοειδή χώρο, εν μέρει περικλεισμένο από διάφανο υλικό. Μέσα στον χώρο, παρουσιάζονται το ένα πλάι στο άλλο, ανοιχτά αντίτυπα των Εβραϊκών Γραφών, της Χριστιανικής Βίβλου και του Κορανίου.
Στη συνέχεια, ο θεατής καλείται να διακρίνει τις υφιστάμενες διαφορές όχι μόνο μεταξύ των μονοθεϊστικών θρησκειών, αλλά και εντός της καθεμιάς.
Τα εκθέματα που αναδεικνύουν τις διαφορές αυτές είναι συναρπαστικά. Ανάμεσά τους, ο Κώδικας του Λονδίνου, χειρόγραφο του 9ου αιώνα με την εβραϊκή Τόρα, ο Κώδικας του Σινά, η παλαιότερη πλήρης Καινή Διαθήκη και ένα παραπέτασμα το οποίο κάποτε κάλυπτε την είσοδο της Κάαμπα στη Μέκκα. Υπογραμμίζεται η σημασία που είχε η μεταφορά από πίστη σε πίστη των τεχνικών της βιβλιοδεσίας και της καλλιγράφησης ενός κειμένου. Χριστιανικές Βίβλοι που έγιναν σε αραβικές χώρες, διακρίνονται για τις «ισλαμικές» καλλιτεχνικές μεθόδους κατασκευής τους, ενώ εβραϊκά χειρόγραφα που έγιναν στην Ευρώπη κατοπτρίζουν ένα «χριστιανικό» περιεχόμενο.
Ιδού όμως το παράδοξο· η έμφαση στην ανταλλαγή μεθόδων και στην πολυμορφία βαίνει ακριβώς αντίθετα προς το τυφλό δέος με το οποίο οι οπαδοί της κάθε πίστης αντιμετωπίζουν τα ιερά τους κείμενα. Σε κάθε τελετουργική συνάντηση του πιστού με τον γραμμένο λόγο του Θεού, παρατηρείται όχι διασκορπισμός αλλά συγκέντρωση. Το θείο έχει εγκλωβισθεί σε μια στερεότυπη σειρά λόγων και αυτή η σειρά, ο συνδυασμός, δεν είναι μεταλλάξιμος ούτε αντικείμενο διαλόγου. Η απαρασάλευτη μνημειακότητα των λόγων των ιερών κειμένων παρατηρείται ιδιαιτέρως στο Ισλάμ όπου, σύμφωνα με την πίστη, το Κοράνι παρέδωσε στον προφήτη Μωάμεθ, ένας άγγελος. Αλλά και τα καταληκτικά λόγια της Παλαιάς Διαθήκης περιέχουν μιαν αυστηρή προειδοποίηση προς όσους θέλουν να αποτολμήσουν την αλλαγή τους. Και οι εβραϊκές παραδόσεις για τον σχηματισμό της Τόρα δεν αφήνουν περιθώρια σε υποθέσεις περί πολλών συγγραφέων ή περί ύφους, θέματα στα οποία οι σύγχρονοι μελετητές δαπανούν χρόνια αναλύοντας. Τα πρώτα πέντε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης αποκαλύφθηκαν στον Μωυσή, όλα και ταυτόχρονα, κατά την παράδοση.
Οι μη θρησκευτικοί μελετητές έχουν διαφορετική άποψη. Σε κείμενό του στον συνοδευτικό της έκθεσης κατάλογο, ο Φ. Πίτερς διατυπώνει την ιδέα που ουδέποτε θα μπορούσε να διατυπωθεί σε μια μουσουλμανική χώρα, ότι η ακριβής μορφή του Κορανίου ίσως ήταν ακόμη ασχημάτιστη, στους δύο πρώτους αιώνες μετά την ανάδυση του Ισλάμ. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να συμφιλιώσουμε τη «μοναδικότητα» που βιώνει ο πιστός αναγνώστης του λόγου του Θεού με τις ποικίλες επιδράσεις τις οποίες οι ιστορικοί ανιχνεύουν στα πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης; Αλλά και τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους παρουσιάστηκαν και έγιναν δεκτά; Τούτο είναι ένα από τα ερωτήματα που δημιουργούνται στους επισκέπτες της έκθεσης.
Εάν γίνει καταληπτό ότι «εικόνα» και «κείμενο» είναι αλληλοκαλυπτόμενες έννοιες, καθίσταται ευκολότερη η αντιμετώπιση των ερωτημάτων περί της πρέπουσας ανάγνωσης των ιερών γραπτών. Οπως έχουν αντιληφθεί τα σοφότερα θρησκευτικά πνεύματα, ο λεπτότερος τρόπος για την κατανόηση ενός ιερού κειμένου είναι η εικονιστική αναπαράστασή του ως μιας πολυεπίπεδης παράδοσης της αλήθειας της οποίας οι πολλαπλές στρώσεις, όπως σε ένα έργο ζωγραφικής, αποκαλύπτονται σταδιακά. Και πολλαπλώς μιλούν στους ανθρώπους.
Ζωογόνος γραφή
Ζούμε σε μια εποχή όπου η εμμονή στην κατά γράμμα αλήθεια των ιερών κειμένων (οι Ζηλωτές τη θεωρούν αυταπόδεικτη και αποκλείουσα κάθε άλλη αλήθεια), είναι μία από τις κυριότερες αιτίες συγκρούσεων στον κόσμο. Η ρήση του Αποστόλου Παύλου το γράμμα σκοτώνει, το πνεύμα παρέχει ζωή, ποτέ δεν ήταν αληθέστερη. Εάν σωστά κατανοηθεί όμως, και το γράμμα δίνει ζωή.