Flux Clock είναι το όνομα ενός ρολογιού που σχεδίασε και κατασκεύασε το 1969 ο καλλιτέχνης Περ Κέρκμπι. Σε πρώτο βλέμμα μοιάζει με ένα κανονικό ρολόι, σε δεύτερο όμως, βλέπει κανείς ότι οι συνήθεις αριθμοί έχουν αντικατασταθεί από μια σειρά από το 1 ώς το 17. Και δεν μετρούν ώρες και λεπτά, αλλά την ίδια την περιφέρεια του ρολογιού σε εκατοστά και χιλιοστά. Τούτο αποβλέπει στο να κάνει τον θεατή να σκεφτεί πόσο αυθαίρετοι είναι οι νόμοι που διευθετούν, ταξινομούν και κυβερνούν την εμπειρία· δηλαδή, τη ζωή την ίδια.
Ενα κομμάτι ιστορίας
Το ρολόι τούτο είναι ένα από τα πολλά και, λίγο πολύ, παρόμοιου προορισμού, αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση «Πολλαπλές στρατηγικές. Μπόις, Μασιούνας και Φλούξους» στο Μουσείο Μπους – Ράιζινγκερ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Με αυτήν, ο οργανωτής της Τζέικομπ Πρόκτορ, του τμήματος χαρακτικών του μουσείου, επιχειρεί μια σύγκριση, κατ’ ελπίδα διαφωτιστική, μεταξύ του χαρισματικού Γερμανού γλύπτη και περφόρμερ Γιόζεφ Μπόις και της διεθνούς ομάδας των ευφυών καλλιτεχνών (ή κατ’ άλλους θαυματοποιών) των οποίων ανεπίσημη ηγετική μορφή ήταν ο λιθουανικής καταγωγής καλλιτέχνης Τζορτζ Μασιούνας.
Κέντρο της έκθεσης είναι, όπως γράφει ο Κεν Τζόνσον στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», τα «πολλαπλάσια» (multiples) με τα οποία ο Μπόις, ο Μασιούνας και άλλοι καλλιτέχνες του Φλούξους επεχείρησαν στις δεκαετίες 1960 και 1970 να φέρουν την τέχνη πιο κοντά στους πολλούς και τη ζωή και να προετοιμάσουν μια πολιτιστική επανάσταση. Τα «πολλαπλάσια» είναι τρισδιάστατα αντικείμενα ή κατασκευές που μπορούν να αναπαραχθούν, όπως τα χαρακτικά, και να πουληθούν σε τιμή πολύ φθηνότερη από ό,τι ενός πρέποντος, κατά τις συμβάσεις, έργου τέχνης. Σήμερα, τα πολλαπλάσια είναι απλώς άλλο ένα σύνεργο στη μηχανή της αγοράς τέχνης, τότε όμως φαινόταν σαν ένας τρόπος εκδημοκρατισμού των ιδεών της αβάν γκαρντ που τις είχαν εγκλωβίσει τα μουσεία και οι πινακοθήκες.
Η έκθεση περιέχει περί τα 200 αντικείμενα, τα περισσότερα μικρών διαστάσεων με πολλά, ανάμεσά τους, πολύ ευφάνταστα, από οπτική άποψη. Αινιγματικά, εύθυμα ή και ανιαρά τα πολλαπλάσια του Μπόις και των καλλιτεχνών του Φλούξους, σκοπό είχαν όχι την αισθητική απόλαυση όσο την ανατροπή των κατεστημένων ιδεών. Ετσι, η έκθεση τούτη, ως μια φάση της ιστορίας της αβάν γκαρντ του 20ού αιώνα, είναι ενδιαφέρουσα. Εχει ενδιαφέρον να δει κανείς πόσο διαφορετικά είναι τα δημιουργήματα του Μπόις από του Φλούξους· τα πρώτα μοιάζουν με προϊόντα που μπορεί να αγοράσει κανείς σε ένα κατάστημα σιδηρικών, ενώ τα δεύτερα με παιχνίδια τα οποία συναντά κανείς σε κατάστημα παιχνιδιών.
Τα οράματα
Η μεγάλη τους διαφορά όμως βρίσκεται στο πώς συνδέονται με το κοινό. Το Φλούξους αποβλέπει να γεννήσει σκεπτικισμό για όλες τις κυρίαρχες συμβάσεις, αλλά ο Μπόις προσπαθεί να εμπνεύσει πίστη στο δικό του όραμα. Την τέχνη του την αποκαλούσε «κοινωνική γλυπτική» και με τις περφόμανς, τις διαλέξεις, την κατασκευή των πολλαπλασίων» και άλλες δράσεις, επιθυμούσε να φέρει πιο κοντά το όραμα ενός δημοκρατικού κόσμου όπου ο καθένας θα μπορούσε να είναι, από πιόνι, ένας δημιουργικός συμμέτοχος.