Ζαν Εσενόζ
Ραβέλ
μτφρ.: Α. Κυριακίδης
εκδ. Πόλις, 143 σελ.
Μετά το «Προπαντός όχι Σοπέν» ο Ζαν Εσενόζ επιστρέφει με ένα ακόμα μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τον χώρο της σοβαρής μουσικής. Αφηγούμενος τα τραγικά τελευταία χρόνια του Γάλλου συνθέτη Μορίς Ραβέλ, σκιαγραφεί με μεγάλη λεπτότητα και οικονομία το πορτρέτο ενός ιδιαίτερου ανθρώπου.
Ο Ραβέλ γεννήθηκε το 1875, τη χρονιά που η «Κάρμεν» του Μπιζέ προσέβαλε τα χρηστά ήθη της εποχής, έναν χρόνο πριν ο Βάγκνερ εγκαινιάσει το Φεστιβάλ του Μπάιροϊτ. Εζησε σε μία από τις πιο γόνιμες περιόδους για τη μουσική και συνέβαλε στη διαμόρφωση της γλώσσας του μοντερνισμού. Δεκατρία χρόνια νεότερος του Ντεμπισύ και επτά πρεσβύτερος του Στραβίνσκι, ήταν μαζί τους στο Παρίσι, όπου στις αρχές του 20ού αιώνα συνέβαιναν μαγικά πράγματα. Η πόλη του διαφωτισμού, των ιμπρεσιονιστών, του Μαλαρμέ, του Ντιάγκιλεφ, του Νιζίνσκι και της Ιντας Ρούμπινσταϊν παλλόταν από τους ήχους των συνόλων γκαμελάν της Ιάβας αλλά και της τζαζ των μαύρων της Αμερικής. Σε αυτό το κλίμα ο Ραβέλ συνεισέφερε έργα όπως το μπαλέτο «Δάφνις και Χλόη» και το περίφημο «Μπολερό».
Η αφήγηση του Εσενόζ ξεκινά αρκετά αργότερα, από το ταξίδι στις ΗΠΑ το 1928, όταν ο Ραβέλ ήταν ήδη διάσημος. Η περιγραφή όσων ο συγγραφέας φαντάζεται ότι θα μπορούσαν να είχαν συμβεί στο πλοίο, στα τρένα, στα ξενοδοχεία, πλάθουν με εξαιρετική ακρίβεια έναν πειστικό χαρακτήρα. Παρότι αναφέρεται σε εξαντλητικές λεπτομέρειες, ο λόγος όχι μόνον δεν κουράζει, καθώς υπάρχει θεατρική οικονομία, αλλά αντιθέτως πετυχαίνει μιαν αίσθηση αέρινη, διάφανη, ταιριαστή προς τη μουσική του συνθέτη. Παρ’ όλα αυτά, ο Εσενόζ δεν συνδέει -και κυρίως δεν ερμηνεύει- το έργο του Ραβέλ μέσα από τις πτυχές της προσωπικότητας και των εμπειριών του. Δεν πλάθει μια μορφή με τον τρόπο που θα φανταζόταν κανείς ότι ταιριάζει στη συγκεκριμένη μουσική. Ισως μάλιστα σε αυτό το στοιχείο βρίσκεται η μεγαλύτερη γοητεία του βιβλίου.
Από τη στιγμή της πτώσης
Ο Εσενόζ πιάνει το νήμα από τη στιγμή της πτώσης, από τη στιγμή που, αν και στην κορυφή, ο Ραβέλ δεν μπορούσε να χαρεί την επιτυχία. Η υγεία του χειροτέρευε διαρκώς και παρά τη στήριξη, ηθική και οικονομική, των φίλων του δεν υπήρχε περίπτωση ανάρρωσης. Η μνήμη έπαιζε ολοένα πιο σκληρά παιχνίδια στον συνθέτη, που πέθανε το 1937 ύστερα από εγχείρηση στον εγκέφαλο. Στις αρχές του 20ού αιώνα αυτού του τύπου οι επεμβάσεις ήσαν περίπου αδιανόητες.
Ο συγγραφέας στέκεται σε κρίσιμες στιγμές της ζωής του Ραβέλ. Μεταφέροντας την ένταση, δίχως να δραματοποιεί, αναδεικνύει την τραγικότητα των καταστάσεων. Παρότι η οπτική του είναι αυτή ενός παρατηρητή, ο αναγνώστης αισθάνεται διαρκώς παρών στα γεγονότα.
Η γραφή και η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη συναρπάζουν με την καθαρότητά τους και, περισσότερο, συγκινούν. Στο ειδικό κοινό το βιβλίο έρχεται να προσθέσει συμπαθητικές διαστάσεις στο προφίλ μιας μάλλον απόμακρης προσωπικότητας. Ομως, διαθέτοντας εξαιρετική αφήγηση, που έχει αποδοθεί στα ελληνικά με γλαφυρό τρόπο, ο «Ραβέλ» του Εσενόζ συνεπαίρνει πολύ περισσότερους από τους στενά φιλόμουσους.
