Φίλιπ Ροθ: «Καθένας». Εκδόσεις «Πόλις», 2006, σελ. 214.
Οσοι γνωρίζουν να εκτιμούν σε βάθος το έργο του πολυβραβευμένου αυτού Αμερικανού συγγραφέα και είναι εξοικειωμένοι με τις κυριότερες εμμονές του, θα συναντήσουν και εδώ τα ποικίλα ινδάλματά του, θα έρθουν αντιμέτωποι με τους ισχυρότατους κειμενικούς δαίμονές του και θα ερευνήσουν μαζί του άλλη μια φορά διάφορες πτυχές της θλιβερής παθολογίας της ανθρώπινης περιπέτειας. Μάλιστα, με τη συμβολοποιημένη ανθρώπινη μονάδα, τον «Καθένα», δηλαδή τον «Ανθρωπο έναν από χιλίων», που διακρίνει ο Εκκλησιαστής (7, 29), ο Φίλιπ Ροθ έχει από χρόνια ανοικτούς λογαριασμούς. Είναι ενδεικτική η αποστροφή από το προγενέστερο, θεμελιώδες μυθιστόρημά του, που τιτλοφορείται «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή» (εκδόσεις Πόλις, 2000), όπου δηλώνεται με ιδιάζουσα ένταση η αρχετυπική αποστροφή: «Ολα όσα γνωρίζουμε προέκυψαν όχι από την τυραννία των τυράννων, αλλά από την τυραννία της απληστίας, της άγνοιας, της θηριωδίας και του μίσους του ανθρώπου. Ο τύραννος του κακού είναι ο Καθένας!» (βλ. ως άνω σελ. 127).
Συνοψίζοντας τη θεματολογία του, ο Φίλιπ Ροθ μάς δείχνει τώρα πώς μπορεί να γραφτεί ένα μυθιστόρημα κατ’ απόλυτη οικονομία των διατιθέμενων μέσων. Αυτό το «επίγραμμα», αν λάβει κανείς υπόψη του τα όσα ευμεγέθη προηγήθηκαν, αποτελεί κατ’ ουσίαν τη σπουδή μιας εκδοχής της σύγχρονης ιλαροτραγωδίας, όπως τη βιώνουν οι κάτοικοι του Νέου Κόσμου σήμερα. Γι’ αυτό και απουσιάζουν οι δευτερογενείς τεκμηριώσεις του (πολιτικού) χώρου, οι αποδελτιώσεις του (συνειδησιακού) χρόνου, οι εξαντλητικές αναφορές στις συγκυρίες των τεκταινομένων και οι λεπτομερείς περιγραφές της ζωής όλων ει δυνατόν των κλώνων της οικογένειας του ανώνυμου, αεικίνητου πρωταγωνιστή. Αν όλα αυτά και άλλα τόσα είχαν καταγραφεί με την ομολογούμενη ικανότητα του Φίλιπ Ροθ, θα μας εχορηγείτο άλλο ένα μυθιστόρημα-ποταμός, σαν και αυτά που χαρακτηρίζουν την «αμερικανική σχολή» της γραφής στο σύνολό της.
Βεβαίως, ο «Καθένας» είναι ομογάλακτος αδελφός του υπαρξιακά απελεύθερου Ντέιβιντ Κέπες (βλ. τόσο τον «Καθηγητή του πόθου» όσο και «Το ζώο που ξεψυχά»), του ερωτομανούς Κόλμαν Σιλκ (βλ. «Το ανθρώπινο στίγμα») και φυσικά του εμβληματικού χαρακτήρα Νέιθαν Ζούκερμαν (βλ. το «Ζούγκερμαν δεσμώτης», κυκλοφορεί μεταφρασμένο στη γλώσσα μας, όπως και τα τρία προαναφερόμενα, από τις εκδόσεις «Πόλις»), ο οποίος, ως γνωστόν, αποτελεί το alter ego του ίδιου του Φίλιπ Ροθ. Είναι προφανές ότι ο εβδομηντατετράχρονος Φίλιπ Ροθ δεν παραλείπει να φωτίσει μέσα από τις σελίδες του τα αυστηρά δικά του βιώματα. Το σώμα, αυτή η αντικειμενικοποίηση της βούλησης, όπως κατέδειξε ο Αρθούρος Σοπενχάουερ, και οι λέξεις δεν αλληλοϋποβλέπονται ούτε αλληλοακυρώνονται, αλλά συνυπάρχουν παραγωγικά. Η συγγραφική μηχανή είναι συστηματικά συγχρονισμένη στις μαρτυρίες του (βιολογικού) καιρού. Η άποψη του προαναφερόμενου Γερμανού φιλοσόφου είναι εν προκειμένω ακριβής: «Γενικά θα έλεγε κανείς ότι τα πρώτα σαράντα χρόνια της ζωής μας απαρτίζουν το κείμενο, τα επόμενα τριάντα το σχόλιο σε αυτό – σχόλιο που μόνον αυτό μας επιτρέπει να κατανοήσουμε σωστά το αληθινό νόημα και την αλληλουχία του κειμένου, και ακόμη το ηθικό δίδαγμα και τα άλλα λεπτά σημεία του».
Το συγγραφικό εγώ μιλάει, γράφει και κινείται ευρισκόμενο ήδη πολύ κοντά στην αντίπερα όχθη των όντων και στα συμφραζόμενά της. Ο «Καθένας» αναφέρεται κατ’ εξοχήν στα φαντάσματα του (έτσι κι αλλιώς ανύπαρκτου πλέον) παρελθόντος και στις πραγματικές αξίες του θανάτου. Αυτό γνωρίζουμε από την πράξη ότι αποτελεί κοινό τόπο της συμπεριφοράς των ανά τον κόσμο δημιουργικών συγγραφέων εν γένει. Το 1962, να θυμίσω, εκδίδεται στο Τόκιο το ημιαυτογραφκό «Ημερολόγιο ενός τρελού γέρου» (εκδόσεις «Καστανιώτη») του εβδομηνταεξάχρονου τότε Τζουνίτσιρο Τανιζάκι. Οι δε ηλικιωμένοι, στοχαστικοί αλλά εσωτερικά διονυσιακοί ήρωες ονόματι Εγκούτσι και Ούτσουγκι Τοκούσουκε των Γιασουνάρι Καβαμπάτα (βλ. το μυθιστόρημα «Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών», επίσης στις εκδόσεις «Καστανιώτη») και Τζουνίτσιρο Τανιζάκι (ό.π.) αναζητούν όπως ακριβώς ο «Καθένας» να εξωραΐσουν τα δεινά του βίου, να εμπεδώσουν προς το τέλος της ζωής την ηρακλείτεια σύγκλιση των αντιθέτων και να επανεκτιμήσουν τα διδάγματα από τη συνύπαρξή μας με τη μυστηριώδη πάντα ετερότητα, τη Φύση. Ο,τι δηλαδή υπογράμμισε ο ίδιος ο Γιασουνάρι Καβαμπάτα στην ομιλία του, την οποία απηύθυνε κατά την τελετή της απονομής του Βραβείου Νομπέλ, το 1968.
Στον «Καθένα», ο αναγνώστης μυείται και σε κάτι άλλο: στην αξιοποίηση των όποιων δίσημων στοιχείων της διάβρωσης και της συναπαγόμενης ολικής φθοράς της ύπαρξης του ανθρώπου στη μάταιη προσπάθειά του να καταστεί επιτέλους αυτό που ηθικά όφειλε να γίνει. Ενα καθόλα σημαντικό έργο.
