O Βίλεμ βαν Χεϊτχούιζεν γέρνει πάνω στην πλάτη της καρέκλας όπου κάθεται με μιαν έκφραση στο πρόσωπο και σε όλη του τη στάση σαν να κέρδισε τα αμύθητα πλούτη του κόσμου. Από μιαν έννοια, δεν έχει άδικο να νιώθει έτσι. Το μικρών διαστάσεων αυτό έργο του Φρανς Χαλς κρύβει ένα λαβύρινθο αποδόσεων. Η μαζεμένη κουρτίνα στα δεξιά και το βιβλίο κάτω της ακουμπισμένο σε ένα τραπέζι ή σεντούκι, κατά τους ειδικούς, σίγουρα δεν προέρχονται από το χέρι του ζωγράφου· ενώ το πρόσωπο του μεγαλοαστού είναι καθαρός Χαλς. Καμωμένο με ελεύθερες πινελιές, αλλά παρά πολύ ζωντανό και εκφραστικό.
Σπουδαίες
προσωπογραφίες
Και όμως, το έργο τούτο, το 2004, θεωρήθηκε αντίγραφο και πουλήθηκε σε πλειστηριασμό στη Βιέννη, αντί 440 χιλιάδων ευρώ. Τώρα οι δενδροχρονολογικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι το ζωγράφισε ο μεγάλος Ολλανδός ζωγράφος γύρω στο 1630. Και το Μουσείο Φρανς Χαλς του Χάαρλεμ ελπίζει πως θα το αποκτήσει από τον παρόντα, ιδιώτη, κάτοχό του. Ενας έμπορος έργων τέχνης από το Λονδίνο, υπολόγισε ότι αν το έργο έβγαινε τώρα σε πλειστηριασμό θα έφθανε τα 10 εκατομμύρια δολάρια.
Το πορτρέτο του Βαν Χεϊτχούιζεν είναι ανάμεσα στα 60 τόσα έργα, τα οποία παρουσιάζονται σε έκθεση ολλανδικών προσωπογραφιών στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Από εκεί τον Οκτώβριο η έκθεση θα μεταφερθεί στη Χάγη. Τα περισσότερα από τα έργα είναι, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», δάνεια από μεγάλα μουσεία του κόσμου, από την Πράγα έως την Ουάσιγκτον και από συλλογές στη Βρετανία και την Ολλανδία. Και πρόκειται, με τα λόγια της Μπέτσι Ουάιζμαν, εφόρου Ολλανδικής Τέχνης, στην Εθνική Πινακοθήκη, για την πρώτη μεγάλη, μετά τη δεκαετία του 1950, έκθεση όπου συγκεντρώνονται τόσο σπουδαίες προσωπογραφίες από τον χρυσό αιώνα (17ο) της ολλανδικής ζωγραφικής. Σχεδόν τυχαία γεννήθηκε η τέχνη της προσωπογραφίας στην Ολλανδία των αρχών του 17ου αιώνα. Ο Ρέμπραντ και οι σύγχρονοί του, αρχικά προτιμούσαν να συγκεντρώνονται σε ιστορικές σκηνές. Η ανεξαρτησία από την Ισπανία, την οποία ακολούθησε μια γενναία άνθηση του εμπορίου, δημιούργησε μια πλούσια αστική τάξη. Οι αστοί τούτοι ήθελαν να βλέπουν τις μορφές τους και αυτές των συγγενών και φίλων τους, αποτυπωμένες σε πίνακες τους οποίους μπορούσαν να αναρτήσουν στα σπίτια τους. Και ευτυχώς, και τούτο είναι ένα από τα ευτυχέστερα φαινόμενα της ιστορίας της τέχνης, δεν απέλειπαν οι μεγάλοι ζωγράφοι για να φέρουν το έργο αυτό σε πέρας. Και το αποτέλεσμα δεν είναι τίποτα άλλο από το μάθημα που δίνει η αρμονική συγχώνευση του ουμανιστικού πνεύματος στον ευρωπαϊκό πολιτισμό γενικά, πέραν της Αναγεννησιακής Ιταλίας.
Στις προετοιμασίες της έκθεσης ορισμένοι πίνακες λουστραρίσθηκαν εκ νέου μεταξύ τους, τα λαμπερά πορτρέτα από τον Φρανς Χαλς, τον Γιάκομπ Ολικάν και της γυναίκας του Αλέτας Χάνεμαν, τα οποία ανήκουν στη συλλογή του Μαουριτσχούις.
Σύμφωνα με τη Σαμπρίνα Μελόνι, αναστηλώτρια της Πινακοθήκης, τα δύο τούτα πορτρέτα δεν ήταν σε κατάσταση για να εμφανισθούν σε μείζονα έκθεση. Το βερνίκωμα ήταν φριχτό και τα διάφορα ρετούς δημιουργούσαν προβλήματα. Το κιτρινισμένο παλιό βερνίκι είχε καταστρέψει τις ανταύγειες των χρωμάτων. Το νέο βερνίκι επανέφερε τη λάμψη των χρωμάτων και ξανάδωσε ζωή στο έργο.
Τρεις από τους Ρέμπραντ της έκθεσης ανήκουν στη συλλογή της ίδιας της Εθνικής Πινακοθήκης. Δύο άλλοι μεταξύ τους και το «Μάθημα ανατομίας του δρος Νικολάες Τουλπ» (1632) ήρθαν από το Μαουριτσχούις. Ενας άλλος Ρέμπραντ, ο «Ναυπηγός και η γυναίκα του», είναι δάνειο από τη συλλογή της Βασίλισσας Ελισάβετ. Από Ρεϊκσμουζέουμ του Αμστερνταμ προέρχονται του Ρέμπραντ «Το Συνδικάτο των υφαντουργών» (1662) και η «Φτωχή παρέα» του Χαλς, ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων τον οποίο συμπλήρωσε ο Πίτερ Κόντε (η αριστερή πλευρά είναι έργο του Χαλς).
Αλλά το άστρο της έκθεσης θα εμφανισθεί μόνο στο Μαουριτσχούις της Χάγης.
Πρόκειται για το πορτρέτο του Γιαν Σιξ (1654) του Ρέμπραντ. Ο Γιαν Σιξ ήταν ένας από τους πιο πλούσιους πολίτες του Αμστερνταμ και ο Ρέμπραντ του ζωγράφισε το πορτρέτο μάλλον για να ξεπληρώσει κάποιο χρέος του. Η μορφή του Σιξ δείχνει ότι έζησε καλή ζωή, αλλά έχει και μια θλίψη που μοιάζει να κρύβει κάποια μυστικά. Είναι ένα από τα πιο εσωτερικά πορτρέτα στην ιστορία της ζωγραφικής. Θα συμπεριληφθεί στην έκθεση της Χάγης μόνο μετά ειδική συμφωνία με την οικογένεια των Σιξ του Αμστερνταμ, γιατί το έργο σπανιότατα εγκαταλείπει το σπίτι τους εκεί.
Σπάνια ευκαιρία
Μια εξαίρεση κάνουν τώρα για το Μαουριτσχούις μια και η Χάγη βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη της ώρας από το Αμστερνταμ. Η εξαίρεση προσφέρει τη σπάνια ευκαιρία να δει κανείς το αριστούργημα αυτό του Ρέμπραντ δημόσια. Και ίσως για ορισμένους η σπάνις αυτή να αξίζει την τιμή ενός ταξιδιού στην Ολλανδία.
