Συνάντησα κάποτε τον Αντι Γουόρχολ, στα εγκαίνια του κλαμπ Regine’s, στο Λονδίνο. Κρατούσε μικρόφωνο και κασετόφωνο, ενώ ένας βοηθός του κινηματογραφούσε με βιντεοκάμερα πίσω από τον ώμο του. Τον ρώτησα τι σκαρώνει. Με φωνή ηχογραφημένης ανακοίνωσης, μου είπε: «Είστε στην τηλεόραση! Ολοι βγαίνουν στην τηλεόραση! Ολοι θα βγουν στην τηλεόραση!» Και χωρίς άλλη κουβέντα, ο ιδιοφυής δανδής, ωχρός σαν φάντασμα, χάθηκε μέσα στο ημίφως της νυχτερινής ζωής του ’80.
Ο Γουόρχολ προφήτεψε την εποχή της επιτήρησης. Στο Σάλφολντ έχουν τώρα ειδικούς τροχονόμους (επιμελητές στάθμευσης τους αποκαλούν) με κάμερες στερεωμένες στο κεφάλι τους. Αυτά τα παιδιά του Γουόρχολ δεν θα κινηματογραφούν απλώς τις παράνομες σταθμεύσεις, αλλά, εξουσιοδοτημένοι από καινοτόμες κυβερνητικές διατάξεις, θα συλλαμβάνουν επίσης με τον φακό τους όσους πετάνε σκουπίδια στον δρόμο ή επιτρέπουν στον σκύλο τους να αφοδεύει σε λάθος μέρος. Οπλισμένοι με αποδεικτικά στοιχεία, θα επιδίδουν στους παραβάτες κλήσεις για πληρωμή προστίμου.
Και πολύ καλά θα κάνουν, θα πείτε. Δεν συμφωνώ. Αν κάποιος ένστολος τύπος με τον φακό μιας κάμερας να εξέχει από το καπέλο του αρχίσει να με βιντεοσκοπεί, δεν θα φέρω ευθύνη για τις πράξεις μου. Και ελπίζω με όλη μου την ψυχή ότι οι κάτοικοι του Σάλφολντ θα φερθούν σ’ αυτούς τους κατασκόπους των δρόμων με την αγενή περιφρόνηση που τους αξίζει. Γιατί μου φαίνεται ότι η παραβίαση δικαιωμάτων που συνεπάγεται η κινηματογράφησή μου χωρίς την άδειά μου υπερβαίνει κατά πολύ οποιοδήποτε έγκλημα μπορεί να διαπράξουμε εγώ ή ο σκύλος μου. Με λίγα λόγια, χάνουμε περισσότερα απ’ όσα κερδίζουμε. Και αυτή η απώλεια χτυπάει κατάκαρδα την κάποτε θαρραλέα, αυθάδη, ατομικιστική κουλτούρα μας, την οποία τώρα επιβλέπουν, παρενοχλούν, νουθετούν και νταντεύουν οι παιδονόμοι ενός πολιτικού κατεστημένου που πνευματικός οδηγός του είναι η Αδελφή Ράτσεντ.
Η Αδελφή Μίλντρεντ Ράτσεντ, όπως ίσως θυμόσαστε, ήταν η φοβερή εκείνη νοσοκόμα στη «Φωλιά του κούκου», την ταινία του Μίλος Φόρμαν (από το ομώνυμο βιβλίο του Κεν Κέζεϊ) που εκτυλίσσεται σ’ ένα ψυχιατρείο του Ορεγκον. Είναι ένα πανίσχυρο σύμβολο αυθαίρετης εξουσίας -και κακοήθους διακυβέρνησης- που ασκεί απόλυτο έλεγχο στη ζωή των τροφίμων, μέχρις ότου έρχεται στο ψυχιατρείο κάποιος Ραντλ Μακ Μέρφι. Αντιστέκεται στην εξουσία της κι εκείνη συντρίβει την αντίστασή του με μια λοβοτομή – όμως η τάξη που είχε επιβάλει στους ασθενείς ποτέ δεν θα αποκατασταθεί πλήρως.
Με την απλοϊκή πίστη μας ότι η συνεχώς επεκτεινόμενη άσκηση ελέγχου είναι κάτι καλό για μας, μοιάζουμε όλο και περισσότερο σ’ αυτούς τους τροφίμους. Την περασμένη εβδομάδα είδα την τοποθέτηση της πρώτης αστυνομικής κάμερας που θα κατασκοπεύει τους κατοίκους του Μάντσεστερ. Νέες κάμερες «επιτήρησης ταχύτητας» τοποθετούνται στο Λονδίνο. Δεν τυφλώνουν με φλας τους οδηγούς, ωστόσο καταγράφουν την εικόνα τους. Μόνιτορ ενέργειας πρόκειται να τοποθετηθούν στα σπίτια μας για να δείχνουν την κατανάλωση ρεύματος ανά συσκευή και τρία εκατομμύρια σπίτια θα αποκτήσουν μικροτσίπ στους σκουπιδοντενεκέδες τους, που θα αποκαλύπτουν πόσα σκουπίδια «παράγει» το κάθε νοικοκυριό.
Το να χαρακτηρίσεις τα τελευταία αυτά ως παραβιάσεις της ελευθερίας είναι υπερβολικό, έρχονται όμως να επιτείνουν το αίσθημα ελέγχου στην προσωπική μας ζωή. Πολύ μεγαλύτερης σημασίας είναι η είδηση ότι δείγματα DNA 100.000 εφήβων -πολλοί από τους οποίους δεν έχουν κάνει τίποτα παράνομο- έχουν ληφθεί και αποθηκευθεί στην εθνική βάση δεδομένων της αστυνομίας. Το γενετικό τους υλικό θα βρίσκεται εκεί για όλη τους τη ζωή: δεν θα έχουν κανένα δικαίωμα να ελέγξουν το πώς θα χρησιμοποιηθεί και, όπως όλοι μας, αδυνατούν να προβλέψουν τι μπορεί στο μέλλον να αποκαλύψει γι’ αυτούς η γενετική επιστήμη. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει σοβαρά ότι αυτό αποτελεί κατάφωρη παραβίαση δικαιωμάτων, σε οποιοδήποτε κώδικα κι αν έχουν ποτέ διατυπωθεί;
Εκείνο που κάνει πιο εντυπωσιακή την απάθειά μας είναι ότι ακόμα και αξιωματικοί της αστυνομίας έχουν αρχίσει να μιλάνε για την προβληματική κατάσταση που δημιουργείται. Ο Ιαν Ρέντχεντ, επικεφαλής της Ενωσης Αξιωματικών στην ομάδα προστασίας δεδομένων της αστυνομίας, προειδοποίησε ότι βαδίζουμε προς μια «οργουελιανή κατάσταση», με κάμερες να τοποθετούνται σε ήσυχα χωριά όπως το Στόκμπριτζ στο Χαμσάιρ, όπου υπηρετεί. Ο κ. Ρέντχεντ είπε ότι αν εξακολουθήσουν να πληθαίνουν οι κάμερες παρακολούθησης, η Βρετανία θα πάψει να είναι μια χώρα στην οποία θα θέλει να ζει.
Το ζήτημα της παρακολούθησης και των βάσεων δεδομένων είναι κρίσιμο για το μέλλον μας, για το μέλλον των παιδιών μας και για τη προάσπιση μιας υγιούς και διαφανούς διακυβέρνησης. Οσο περισσότερες πληροφορίες επιτρέπουμε να αποκτά η κυβέρνηση για τις κινήσεις μας και τη ζωή μας, τόσο περισσότερη δύναμη παραχωρούμε σε μια συγκεντροποιημένη εξουσία η οποία, χωρίς καμιά αμφιβολία, θα λειτουργεί όλο και πιο προστατευμένη από τον έλεγχο των πολιτών.
Εκφράζοντας σε άρθρα μου την ανησυχία για τη διάβρωση των πολιτικών ελευθεριών, έχω κατά καιρούς δεχτεί επίθεση από ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πιο χαλαρά τη διαρκή, εδώ και μια δεκαετία, έφοδο στα δικαιώματά μας. Μια αρθρογράφος στους Τάιμς του Λονδίνου υποστήριξε ότι εκείνοι που ανησυχούν για τα μέτρα παρακολούθησης εκδηλώνουν ένα είδος ματαιοδοξίας – ότι έχουν την ψευδαίσθηση πως το κράτος ενδιαφέρεται για την ασήμαντη ζωή τους. Αυτό δεν αληθεύει καθόλου. Δεν πιστεύω ότι το κράτος ενδιαφέρεται ούτε στο ελάχιστο για μένα, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι με την εμμονή της στην παραβατικότητα και τη διασάλευση της τάξης, η κυβέρνηση οικοδομεί μια χώρα από τις πιο αυστηρά ελεγχόμενες στον ελεύθερο κόσμο.
Οι θιασώτες του κρατικού ελέγχου, με πολλή πονηριά, διατυπώνουν το ζήτημα σαν μια αντιπαράθεση ανάμεσα στις ατομικές ελευθερίες και το συλλογικό καλό. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζεται από μια αυτοαποκαλούμενη «κοινωνική» σχολή σκέψης, που προβάλλει την ιδέα ότι χρωστάμε στο κράτος και στην κοινότητα όσα μας χρωστάει το κράτος και η κοινότητα. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι να σμικρύνεται το άτομο και να φορτωνόμαστε με υποχρεώσεις προς το κράτος. Πρέπει να αποδεικνύουμε θετικά την αθωότητά μας, να υποβαλλόμαστε σε κάθε λογής ελέγχους και να επιτρέπουμε σε διάφορες υπηρεσίες να συλλέγουν πληροφορίες για τις κινήσεις μας – όλα στην προσπάθεια να είμαστε καλοί, νομοταγείς πολίτες.
Η Αδελφή Ράτσεντ νικάει. Πίσω από τη γυάλινη οθόνη ακούω το θρόισμα της στολής της, κι ένα χαμόγελο ικανοποίησης απλώνεται στο πρόσωπό της καθώς οι τρόφιμοι συμμορφώνονται πειθήνια στις διαταγές της.
Υπάρχει ακόμα χρόνος, όμως, γιατί οι περισσότεροι γνωρίζουμε βαθιά μέσα μας ότι το κοινό καλό θα υποστεί πλήγματα όσα και οι ατομικές ελευθερίες εάν εξακολουθήσουμε να βαδίζουμε σ’ αυτόν τον δρόμο, με τη Βρετανία να ηγείται των άλλων χωρών της Δύσης. Οι κυβερνήσεις δεν θα μπορούσαν να εφαρμόσουν τη στρατηγική της Αδελφής Ράτσεντ χωρίς τη βοήθειά μας. Οι φόβοι μας, η υποχωρητικότητα και η τεμπελιά μας έχουν οδηγήσει τα πράγματα ώς εδώ. Πού είναι ο Ραντλ Μακ Μέρφι όταν τον χρειαζόμαστε;