Τι είναι η εφηβεία, ποιοι είναι οι έφηβοι, ποια η σημασία τους; Είναι το ψυχικό ανάλογο της εποχής στην οποία ζουν. Στη σημερινή εποχή είναι το ηδονοθηρικό, καταναλωτικό κοινό που ενσαρκώνει τη νέα, παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου η αποδοχή αγοράζεται με εξουσία. Αυτό αναπτύσσει ο John Savage στο νέο βιβλίο του Teenage: The Creation of youth 1875-1945» (εκδ. Chatto and Windus, 549 σελ., 20 στερλίνες), εννοώντας ότι η εφηβεία σαν κατάσταση μετράει κυρίως σε κοινωνίες πλούτου και ευδαιμονίας.
Οι ατίθασοι νέοι
Η θέση του είναι ότι μεταξύ 1875 και 1945 όλα όσα σχετίζονταν με την ευμετάβολη, φευγαλέα αυτή ηλικία είχαν ένα προηγούμενο στην ιστορία. Και το βιβλίο στο σύνολό του είναι η πανοραμική προϊστορία της εφηβείας σε χώρες όπως η Βρετανία, η Αμερική, η Γαλλία, η Γερμανία και οι προσπάθειες των ενηλίκων να ελέγξουν, να απελευθερώσουν ή να εκμεταλλευτούν την πορεία της. Ξεκινάει με τον ύστερο 18ο αιώνα του Ρουσό και του Γκαίτε. Και οι δυο τους έγραψαν (ας θυμηθεί κανείς τον Βέρθερο) για την κυκλοθυμικότητα και τη μελαγχολία της νιότης. Στην ηλικία αυτή η ενηλικίωση είναι ένας άλλος κόσμος. Ακόμη πιο διαφορετικό τον κατέστησαν οι κοινωνικές αλλαγές της εποχής (βιομηχανική επανάσταση κ.ά.) που απομάκρυναν περισσότερο την ενηλικίωση καθιστώντας την κάτι ξένο και εχθρικό, έναν κόσμο εργασίας ταυτισμένο με την ωριμότητα, μακριά από το στοργικό βλέμμα των γονιών. Ενας κόσμος μοναξιάς και αγώνα. Οι έφηβοι μπροστά σε αυτόν τον τρόμο έγιναν ατίθασοι. Η έκφραση «ανήλικος εγκληματίας» ή «παραβάτης» γεννήθηκε στην Αμερική του 1810. Στο τέλος του 19ου αιώνα, συμμορίες εφήβων με κώδικες ομιλίας, συμπεριφοράς και ντυσίματος, γέμιζαν τις ειδήσεις των εφημερίδων και εμφανίζονταν στα κοινωνικά υποψιασμένα μυθιστορήματα.
Αυτού του είδους οι έφηβοι πρωταγωνιστούν στο πρώτο μέρος του βιβλίου και ο συγγραφέας τούς φέρνει στη ζωή με γραφική ζωντάνια. Αργότερα όμως η αφήγηση διευρύνεται με την είσοδο κυρίως του Αμερικανού κοινωνιολόγου και ψυχολόγου Τζο Στάνλεϊ Χολ, ο οποίος το 1898 δημιούργησε τον όρο «εφηβεία», ορίζοντας ως τη δεκάχρονη περίοδο από 12 (ή 14) ώς τα 21 (ή 25). Ο συγγραφέας αποκαλύπτει ότι η βιομηχανία της εφηβείας -από τραγούδια, δυναμωτικά έως χορευτικά κλαμπ- ανθούσε στην Αμερική και πριν από την έλευση του 20ού αιώνα.
Αυτή η εμπορευματοποίηση της εφηβείας αφορούσε τόσο την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών της, όσο και την τιθάσευσή της. Δεν ήταν πάντα ακύμαντη. Στην κηδεία του Ρούντολφ Βαλεντίνο στη Νέα Υόρκη το 1926, ομάδες νέων συγκρούσθηκαν με την αστυνομία. Στα μεσοπολεμικά χρόνια η αμερικανική εκδοχή της επαναστατημένης νεολαίας εξήχθη και στο εξωτερικό όπου συγκρούσθηκε ή συγχωνεύθηκε με εντόπιες εκδοχές, όπως με τους Woodetaft Folk στη Βρετανία που πρέσβευαν την επιστροφή στη φύση και στις συλλογικές αξίες υιοθετώντας συχνά και δικές τους φορεσιές, αντίθετες προς εκείνες του μαζικού πολιτισμού.
Τη στάση τούτη ακολούθησε η πολιτική ένταξη. Από τα ημερολόγια Γερμανών νέων της δεκαετίας του 1930, τα οποία αναφέρει ο συγγραφέας, είναι φανερή η γοητεία που ασκούσαν οι ναζιστικές ιδέες μέσω της χιτλερικής νεολαίας. Οι ναζιστές επιδέξια διέσπειραν τις ιδέες τους ως μια μορφή νεανικής επανάστασης απέναντι στις συμβατικές, αστικές ιδέες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και της δημοκρατίας γενικά. Η πραγματικότητα απέβη εντελώς διαφορετική. Σε μια φωτογραφία ο επικεφαλής της χιτλερικής νεολαίας Μπάλντουρ φον Σίραμ επιθεωρεί, το 1938, μια ομάδα νέων που τον κοιτάζουν με δέος. Οι περισσότεροι από αυτούς, ένα χρόνο αργότερα, έγιναν η τροφή της γερμανικής στρατοκρατίας και της πολεμικής μηχανής.
Τούτο δεν σημαίνει ότι οι ναζιστές αφομοίωσαν ολόκληρη τη γερμανική νεολαία. Υπήρξαν και εκείνες οι ομάδες που μέσω της αγάπης τους για την τζαζ και την αμερικανική μουσική, η οποία θεωρούνταν παρακμιακή, κατάφεραν να επιζήσουν από τις επιθέσεις, εναντίον τους, του κρατικού μηχανισμού. Για μια τέτοια ομάδα, τους Kittelbach Pirates, ένας ναζιστής αξιωματούχος γράφει το 1941 ότι πετροβολούσαν τις περιπόλους που πήγαιναν να τους ελέγξουν. Και όταν ο πόλεμος άρχισε να δείχνει χαμένος, ενώθηκαν με λιποτάκτες και φυγάδες στρατοπέδων και η δράση τους κορυφώθηκε με τη δολοφονία του αρχηγού της Γκεστάπο της Κολωνίας.
Ο θρίαμβος της αμερικανικής συμπεριφοράς μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει μιαν ενδιαφέρουσα αμφισημία. Ο συγγραφέας, όπως οι περισσότεροι Βρετανοί μεγαλωμένοι τις δεκαετίες εκείνες, αγαπά τον αμερικανικό κινηματογράφο, τη μουσική και τα ρούχα. Δεν παραβλέπει όμως τον τυφλό υλισμό και την ομοιομορφία που διέκριναν τη μεταπολεμική αμερικανική ζωή. «Μολονότι δημοκρατικός», γράφει, «ο αμερικανικός νεανικός πολιτισμός μεταξύ 1875 και 1945 υιοθέτησε και αποκρυστάλλωσε ένα μεγαλοαστικό όραμα, αφήνοντας έξω όσους δεν ήταν σε θέση να το πραγματοποιήσουν».
Μια διαφορετική άποψη
Παρά τις ελλείψεις, όπως είναι η εκλαΐκευση και εκμετάλλευση των αφροαμερικανικών παραδόσεων και ιδεών που βρίσκονται πίσω από ένα μεγάλο μέρος του νεανικού πολιτισμού, το βιβλίο τούτο μπορεί να κάνει τους ενηλίκους να σκεφθούν διαφορετικά τους εφήβους και την εφηβεία.