Εχουν ακουστεί πολλά όλες αυτές τις μέρες. Για ποιους λόγους η φωτιά έφτασε στην Αρχαία Ολυμπία, για τα μέτρα που είχαν ή δεν είχαν ληφθεί, για την επάρκειά τους, για το πόσο, εν τέλει, προφυλάσσονται οι αρχαιολογικοί χώροι ανά την Ελλάδα. Ο αρχαιολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πέτρος Θέμελης, ανασκάπτει τα τελευταία χρόνια την Αρχαία Μεσσήνη. «Η πρόληψη είναι το παν και δεν υπάρχει. Ολα θέλουν προγραμματισμό. Δεν φταίνε οι κατά τόπους έφοροι. Το ψάρι βρωμάει απ’ το κεφάλι. Υπάρχει τρομερή αδιαφορία και άγνοια. Ούτε τα πρόσωπα δεν γνωρίζουν από κοντά, οι περισσότεροι επικεφαλής και διαρκώς αλλάζουν. Δεν υπάρχει συνέχεια στο κράτος», λέει. Γνωρίζει ότι «υπάρχουν μελέτες, υπάρχουν αιτήματα των τοπικών εφοριών ανά την Ελλάδα για αγορές ακόμη και κτημάτων γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους, ώστε να φτιαχτούν ζώνες ευρύτερης προστασίας γύρω από τα μνημεία. Αλλά το θέμα είναι οικονομικό και το αίτημα πρέπει να εγκριθεί από τις κεντρικές υπηρεσίες».
Φταίνε και τα πεύκα
Θλίβεται για την Αρχαία Ολυμπία (έχει υπάρξει έφορος εκεί) και επισημαίνει: «Φταίει και το περιβάλλον, που είναι γεμάτο πεύκα, τα χειρότερα δέντρα που μπορείτε να βάλατε σε αρχαιολογικό χώρο. Η Αλτις ήταν ένα παραποτάμιο άλσος στην αρχαιότητα, αλλά δεν είχε πεύκα. Είχε λυγιές, αγριελιές, δάφνες… Παλιά το ΤΑΠΑ έδινε τακτικά κονδύλια για καθαρισμούς και αποψιλώσεις. Τώρα έχει φτωχύνει. Εκτός από την Αρχαία Ολυμπία, η Ηλεία έχει δεκάδες αρχαιολογικούς χώρους, σημαντικούς, που έπαθαν ζημιές, γιατί δεν έχουν καθαριστεί ποτέ».
Ο Πέτρος Θέμελης έχει κάνει πράξη όσα λέει στην περιοχή της Αρχαίας Μεσσήνης. Ιδρύοντας έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, απευθύνθηκε στην ιδιωτική πρωτοβουλία: στο Ιδρυμα Κωστοπούλου, στο Ιδρυμα Νιάρχου, στην Ε.Ε., κ.λπ. και αγόρασε γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης 350 στρέμματα, δημιουργώντας έτσι ζώνες ευρύτερης προστασίας, με συστήματα αυτοποτισμού και νερά. «Η Μεσσήνη δεν κάηκε ευτυχώς ακόμα, και δεν πρόκειται να καεί ποτέ», βεβαιώνει. «Τα υπάρχοντα μέτρα πυροπροστασίας που υπάρχουν στους αρχαιολογικούς χώρους δεν είναι αποτελεσματικά σε περιπτώσεις τέτοιας θύελλας που καίει τα πάντα. Είναι συσκευές που ποτίζουν το χώρο, τον κρατούν υγρό, αλλά πρέπει να συντηρούνται, να είναι σε επιφυλακή άνθρωποι ειδικοί. Δεν υπάρχει προσωπικό συντήρησης. Οι φύλακες τι να κάνουν; Να κλειστούν μέσα σ’ ένα μουσείο και να περιμένουν να έρθει η φωτιά να τη σβήσουν»;
Την άμεση ανάγκη αντιπλημμυρικών μέτρων και την έναρξη ενός προγράμματος συντήρησης των μνημείων της Ολυμπίας, που είναι κατασκευασμένα από τον εξαιρετικά ευαίσθητο κογχυλιάτη λίθο -μια πορώδη πέτρα με ιζήματα της θάλασσας- προτάσσει η αρχαιολόγος και έφορος Μεσσηνίας Ξένη Αραπογιάννη, που ήταν επί 16 χρόνια έφορος στην Ηλεία.
«Το σημαντικό στην Ολυμπία είναι η διαφύλαξη του ολυμπιακού τοπίου, το οποίο δυστυχώς έπαθε ζημιά», λέει και περιγράφει τι γινόταν κάθε χρόνο στην Ολυμπία όσο είχε την ευθύνη του χώρου: «Αυτά τα 16 χρόνια, το κύριο μέλημα ήταν να φροντίζουμε προληπτικά το χώρο, απ’ τις αρχές του καλοκαιριού. Γίνονταν ζώνες πυρασφάλειας γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο, σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία. Υπήρχαν πάντα πυροσβεστικά οχήματα και κλιμάκιο πυροφυλάκων. Είχαμε πολύ καλή συνεργασία με το στρατό που στρατοπέδευε γύρω από την Ολυμπία. Είχαμε ομάδα περιφρούρησης και πυροφύλακες και περιπολούσαν μέρα νύχτα το χώρο κι έναν αναρτημένο πίνακα με οδηγίες για το τι πρέπει να κάνει ο καθένας μας σε περίπτωση πυρκαγιάς. Μια ομάδα εργατών γύριζε διαρκώς το χώρο και τον καθάριζε απ’ ό,τι θα μπορούσε να προκαλέσει πυρκαγιά, ενώ γινόταν και λεπτομερής αποψίλωση. Αυτά ήταν τα μέτρα που παίρναμε γιατί υπήρχε πάντα μεγάλη αγωνία. Και, βέβαια. τα τελευταία χρόνια υπήρχε και το σύστημα πυρόσβεσης. Είναι ένα αρκετά προχωρημένο και πολύπλοκο σύστημα, που απαιτούσε ειδικό χειρισμό και συντήρηση. Ηταν ένας κλοιός γύρω από την Ολυμπία και τα Μουσεία. Το ανοίγαμε δύο φορές την ημέρα, ώστε να κρατάει υγρό το χώμα».
Χωρίς απάντηση
Προτάσεις και λύσεις για μέτρα πρόληψης, που δημιουργούν νέα ερωτήματα για όσα έγιναν και όσα δεν έγιναν στην Αρχαία Ολυμπία. Τι είχε προβλεφθεί; Τι πραγματοποιήθηκε; Τι αμέλειες υπήρξαν; Τι αβλεψίες; Τι λάθη; Το υπουργείο Πολιτισμού (υπεύθυνο για τη φύλαξη των αρχαιολογικών χώρων σύμφωνα με το νόμο 3028/2002, δημοσιευμένο στο ΦΕΚ τευχ. Α 153/2002) δεν έχει δώσει μια συνολική και υπεύθυνη απάντηση για το τι συνέβη στις 26 Αυγούστου.
Αντ’ αυτού εξακολουθούμε να διαβάζουμε δηλώσεις υπευθύνων, που μάλλον δημιουργούν απορίες αντί να τις λύνουν. Οπως της εφόρου Ηλείας, Γεωργίας Χατζή, στην «Κ» (4/9/07): «Το σύστημα αυτό λειτουργούσε ήδη από το μεσημέρι της 26ης Αυγούστου, δηλαδή πριν φτάσει η φωτιά στην Ολυμπία». Μόνο τότε; Ποιες άλλες ενέργειες έγιναν νωρίτερα, όταν ο ίδιος άνθρωπος, η κ. Γεωργία Χατζή, δηλώνει ότι είχε κλείσει το μουσείο 24 ώρες πριν φτάσει η φωτιά; Επαναπαύθηκε μόνο στο σύστημα πυρόσβεσης;
Το περιβόητο σύστημα πυρόσβεσης
Ο εφησυχασμός όλων στην Αρχαία Ολυμπία ακουμπούσε πάνω στο σύστημα πυρόσβεσης, που ολοκληρώθηκε το 2003 εν όψει Ολυμπιακών Αγώνων. Για την ακρίβεια πρόκειται για δύο συστήματα πυρόσβεσης: ένα στο χώρο της Ολυμπιακής Ακαδημίας, που ολοκληρώθηκε το 1993, και αποτελείται από 18 περίπου κανόνια, και ένα στον αρχαιολογικό χώρο και στο Μουσείο που ολοκληρώθηκε το 2003. Τα δέντρα που περιβάλλουν τα κτίρια της Ολυμπιακής Ακαδημίας δεν υπάρχουν πια. Το ίδιο και τα δέντρα που περιβάλλουν το Νέο Μουσείο.
Μετά τη μεγάλη φωτιά της 26ης Αυγούστου ακούστηκαν πάρα πολλά: ότι το σύστημα λειτούργησε· ότι δεν λειτούργησε καθόλου· ότι μπλόκαρε το κοντρόλ χειρισμού· ότι κάηκε. Τελικά τι συνέβη; Τι ακριβώς είναι αυτό το σύστημα; Τι εμβέλεια έχει; Τι μπορούσε, πράγματι, να προφυλάξει;
«Η σχεδίασή του ήταν ανεπαρκής για τη συγκεκριμένη φωτιά. Αυτός ήταν ένας κίνδυνος εκτός προδιαγραφών. Τώρα πρέπει να αναθεωρηθεί όλη η λογική πυροπροστασίας και πυρόσβεσης σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους. Ξέρετε, μόνο η Ολυμπία και οι Δελφοί, λόγω των Ολυμπιακών, έχουν τέτοιο σύστημα πυρόσβεσης», λέει στην «Κ» πηγή από τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, που θέλει να κρατήσει την ανωνυμία της. Και συνεχίζει: «Το σύστημα πυρόσβεσης άρχισε να σχεδιάζεται το 1998 και παραδόθηκε, έπειτα από πολλές περιπέτειες, το 2003. Ομως, αυτό δεν ήταν σχεδιασμένο για να προφυλάξει από μια τέτοια φωτιά, αλλά για ν’ αντιμετωπίσει μια έκτακτη και μικρής έκτασης κατάστασης που θα προερχόταν μέσα από το Μουσείο. Το σύστημα αποτελείται από 28 κανονάκια, όμως η πίεση του νερού επιτρέπει να δουλεύουν ταυτόχρονα τα έξι, τα οποία αντλούν από δύο δεξαμενές νερού. Οταν ήρθε η φωτιά το σύστημα δούλευε. Οταν επέστρεψαν οι υπάλληλοι, μετά την εκκένωση του χώρου, δεν δούλευε. Η Πυροσβεστική είπε ότι το έκαψε η φωτιά. Μετά δύο μέρες, η εταιρεία συντήρησης διαπίστωσε ότι είχε καεί μια ασφάλεια και το σύστημα ξαναλειτούργησε κανονικά». Οσο για τον Κρόνιο Λόφο «δεν είχε σύστημα πυρόσβεσης, γιατί το ΚΑΣ είχε αποφασίσει, για λόγους αισθητικούς, να μην εγκατασταθούν εκεί κανόνια. Είχε μόνο πυροσβεστικές φωλιές».
Λειτουργούν προληπτικά
Ενας από τους πλέον έμπειρους ηλεκτρολόγους/μηχανολόγους, που θέλει επίσης να κρατήσει την ανωνυμία του, λέει στην «Κ»: «Ολα τα συστήματα πυρόσβεσης σχεδιάζονται για να λειτουργούν ταυτοχρόνως το πολύ 5 κανόνια, απ’ όσα συνολικά υπάρχουν σε κάθε χώρο. Αν επιχειρηθεί να μπουν σε λειτουργία περισσότερα, δημιουργείται πρόβλημα. Θα μπορούσαν να λειτουργούν περισσότερα αν υπήρχαν περισσότερες δεξαμενές νερού, είναι όμως μια εγκατάσταση πολύ πιο δαπανηρή. Το θέμα είναι πώς λειτούργησε το σύστημα την κρίσιμη στιγμή και τι ακριβώς συνέβη με τις γεννήτριες, οι οποίες πρέπει να δώσουν ενέργεια, ταυτοχρόνως, και στα κανόνια νερού και στα αντλιοστάσια. Πάντως, αν το μέτωπο της φωτιάς ήταν 1.000 μέτρα δεν πιανότανε. Αν ήταν 200 μπορούσε ν’ αντιμετωπιστεί. Αυτά τα συστήματα δεν σβήνουν τέτοιες φωτιές, λειτουργούν προληπτικά».