Ευλογημένη Βενετία, κάθε χρόνο την επισκεπτόμαστε με αφορμή τη Μόστρα και μας αποζημιώνει, χωρίς ποτέ καμιά εξαίρεση, με τη φυσική της ομορφιά, τη μοναδικότητά της, την ασύγκριτη πηγή συγκινήσεων και αναμνήσεων που γεννά το σκηνικό που αντικρίζουμε από το μικρό σκάφος που μας οδηγεί στο Λίντο. Ποικιλόχρωμα κτίρια, αρχοντικά μέγαρα, ανάγλυφες προσόψεις, τρούλοι, πύργοι και καμπαναριά κυματίζουν στη γραμμή του ορίζοντα, ενώ γύρω μας, η επιβλητική λιμνοθάλασσα, πριν διεισδύσει στην πόλη σε αμέτρητα κανάλια, χαράζεται από πολυάριθμα πλεούμενα που πάνε προς όλες τις κατευθύνσεις.
Φέτος η Μόστρα έσβησε 64 κεράκια. Ομως ιδρύθηκε πριν από 75 χρόνια, το 1932, και ως εκ τούτου παραμένει το αρχαιότερο κινηματογραφικό φεστιβάλ στον κόσμο. Το γεγονός γιορτάστηκε σε περιορισμένη κλίμακα και χωρίς ιδιαίτερες τυμπανοκρουσίες. Εδωσε, ωστόσο, αφορμή για πολλά φωτογραφικά αφιερώματα στα περιοδικά ποικίλης ύλης με εικόνες αρχείου γνωστών ηθοποιών και σκηνοθετών που βραβεύτηκαν στη Μόστρα και απαθανατίζονται με το χρυσό φτερωτό λιονταράκι στα χέρια τους. Και όλοι περιμένουν το επόμενο βήμα: θα ανανεωθεί η θητεία του διευθυντή Μάρκο Μίλερ; θα δοθεί το πράσινο φως στον εκσυγχρονισμό των απαρχαιωμένων τεχνικών υποδομών; θα στηριχτεί επιτέλους το παλιότερο φεστιβάλ από τις τοπικές αρχές και την κεντρική εξουσία; Αν και πέρυσι κλυδωνίστηκε κάπως από την επικείμενη Κινηματογραφική Φιέστα της Ρώμης, τελικά αντιστάθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Ενώ η πολυδιαφημισμένη Φιέστα άφησε την εντύπωση ενός επικοινωνιακού πυροτεχνήματος του δημάρχου-εμπνευστή της, Βελτρόνι, η Μόστρα απέδειξε και φέτος, όπως και πέρυσι, την ανώτερη κλάση της, επιβεβαίωσε ότι είναι από τα λίγα πια φεστιβάλ που παραμένουν σταθερά προσηλωμένα σε μια αυστηρά καλλιτεχνική επιλογή προγράμματος εκεί που τα περισσότερα άλλα γιγαντώνονται, πολλαπλασιάζουν τον αριθμό των εκδηλώσεων, των παράλληλων προγραμμάτων και των ταινιών λες και μέσα από τον πληθωρισμό και τον σωρό θα ξεπηδήσει η ποιότητα. Επίσης, το θέμα της ανέγερσης του νέου Palazzo del Cinema φαίνεται ότι έχει λυθεί οριστικά: πραγματοποιήθηκε ο διαγωνισμός, βγήκαν τα αποτελέσματα, ήρθε και τα ανακοίνωσε στη Βενετία ο υπουργός Φραντσέσκο Ρουτέλι. Το νέο κτίριο θα είναι έτοιμο το 2011 με περισσότερες και μεγαλύτερες αίθουσες προβολών, λειτουργικούς εργασιακούς χώρους και γυάλινες κατασκευές εναρμονισμένες με το περιβάλλον. Αισιόδοξες οι αρχές, αισιόδοξη και η Μόστρα που, φέτος, θέλησε να συμβολίσει δυναμικά και ηχηρά το γεγονός. Το αξιοσέβαστο παρόν κτίριο τυλίχτηκε στα λευκά και από μια τεράστια τρύπα στη μέση, με σωρούς από μπάζα γύρω γύρω, είδαμε να ξεπροβάλλει μια πελώρια μαύρη σφαίρα, ακριβώς όπως στην «Πρόβα Ορχήστρας» του Φελίνι. Αλλωστε, εμπνευστής του όλου σκηνικού δεν ήταν άλλος από τον περίφημο σκηνογράφο του, τον Ντάντε Φερέτι!
Αγγλόφωνες ταινίες
Το φετινό πρόγραμμα, όπως και το περσινό, συνδυάζει, εκτός και εντός διαγωνισμού, μια δελεαστική πλειάδα δοκιμασμένων δημιουργών (Ανγκ Λι, Μπράιαν ντε Πάλμα, Κεν Λόουτς, Ερίκ Ρομέρ, Γούντι Αλεν, Κλοντ Σαμπρόλ, Πίτερ Γκριναγουέι, Μανοέλ ντε Ολιβέιρα, Αμος Γκιτάι, Τακέσι Κιτάνο κ.ά.) με νεότερα και αδόκιμα ονόματα όπως ο Ιταλός Βιντσένζο Μάρα, ο Ισπανός Χοσέ Λουίς Γκερίν, ο Γάλλος Αμπντελατίφ Κεσίς ή ο Νεοζηλανδός Αντρου Ντόμινικ. Με τη μόνη διαφορά ότι τη μερίδα του λέοντος κρατάνε, αυτήν τη φορά, οι αγγλόφωνες ταινίες με πάνω από μια ντουζίνα από Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ. Και επειδή σε πολλές από αυτές πρωταγωνιστούν αστέρια του Χόλιγουντ, πλήθος κόσμου συνωστίζεται έξω από τα ξενοδοχεία και ρεπόρτερ λάιφ-στάιλ κυκλοφορούν παντού. Για να μην ξεγελιόμαστε ότι ο κινηματογράφος είναι μόνο καλλιτεχνική υπόθεση, ακόμα και στη Βενετία.
Χλιαρό ξεκίνημα
Και όμως, η Μόστρα ξεκίνησε χλιαρά με την «Εξιλέωση» του Βρετανού Τζο Ράιτ, διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος του εξαίρετου Ιαν Μακ Γιούαν. Ενώ το βιβλίο διαπλέκει αριστοτεχνικά το κοινωνικό μελό (ένα ερωτικό δράμα ανάμεσα σε μια αριστοκράτισσα και έναν πληβείο, που εξελίσσεται στις δεκαετίες του ’30 και του ’40), με το θέμα της πλάνης της γραφής από έναν πανούργο και πανίσχυρο συγγραφέα έτοιμο να παραπλανήσει τους ίδιους του τους χαρακτήρες (και, κυρίως, τον ίδιο του τον εαυτό), η ταινία ποντάρει σε ευκολίες δήθεν της μόδας και σε αφηγηματικές μανιέρες, στον εντυπωσιασμό σπουδαιοφανών σκηνών και σε μια μουσική μπάντα άκρως καταπιεστική. Κατώτερη των προσδοκιών, η νέα πανέμορφη σταρ Κίρα Νάιτλι, αλλά έχει πολύ καιρό μπροστά της. Η τελευταία ταινία του Τακέσι Κιτάνο, «Δόξα στον κινηματογραφιστή», είναι μια αποστομωτική μπουρλέσκ εξομολόγηση-απομυθοποίηση ενός σκηνοθέτη (του ίδιου του Κιτάνο) που δυσκολεύεται πια να συμβιβάσει την εικόνα του λαϊκού τηλεοπτικού ειδώλου που διατηρεί στην Ιαπωνία με εκείνη του διανοούμενου δημιουργού που κατέχει στη Δύση και καταφεύγει σε χοντροειδή σκετσάκια και γκαγκ.
Ο Ανγκ Λι είναι ένας πρωτεϊκός σκηνοθέτης από την Ταϊβάν που κατάφερε να διαπρέψει στο Χόλιγουντ. Η σταθερή του αναμέτρηση με διαφορετικά είδη (την κομεντί, το ψυχολογικό δράμα, την ταινία δράσης με σπαθιά, τη μεταφορά κλασικής λογοτεχνίας κ.λπ.) τον οδηγεί σε σκηνοθετικές υπερβάσεις που αποτελούν συχνά έκπληξη (το βραβευμένο με Οσκαρ και Χρυσό Λιοντάρι «Brokeback Mountain»). To «Προσοχή! Πόθος» μας μεταφέρει στη Σαγκάη, την εποχή της γιαπωνέζικης κατοχής, αρχές της δεκαετίας του ’40. Μια ιστορία πάθους, αντίστασης, κατασκοπείας και προδοσίας βασισμένη σε νουβέλα της Κινέζας συγγραφέως Εΐλιν Τσανγκ. Εξοχη είναι η αναπαράσταση της εποχής, θαυμάσιες οι ερμηνείες του Τόνι Λενγκ και της νεαρής Τανγκ Γουέι, αλλά η ταινία χωλαίνει στη δομή της, δεν καταφέρνει να αρθρώσει ικανοποιητικά το ιστορικο-πολιτικό στοιχείο με το ερωτικό, που δεσπόζει κυριολεκτικά στο δεύτερο μέρος. Οι σκηνές καυτού σεξ, πρωτοφανείς σε κινεζική ταινία, δείχνουν τόλμη και εμπλουτίζουν με νέα εκδοχή την κάπως κορεσμένη θεματογραφία γύρω από την εξομοίωση έρωτα και θανάτου.
Γροθιά στις ΗΠΑ
Καιρό είχε να φυσήξει τέτοιος άνεμος καταγγελίας κατά της αμερικανικής πολιτικής σε φεστιβάλ κινηματογράφου. Από την εποχή του Βιετνάμ προφανώς. Η επικαιρότητα του Ιράκ έδωσε την αφορμή για δύο πολύ διαφορετικές και ενδιαφέρουσες αμερικανικές ταινίες. Το «Redacted», του Μπράιαν ντε Πάλμα, ψευτοντοκιμαντέρ με ηθοποιούς, γυρισμένο ψηφιακά αλλά καθαρή γροθιά στο στομάχι, και το «In the valley of Elah», δεύτερη μυθοπλασία του βραβευμένου σεναριογράφου και σκηνοθέτη Πολ Χάγκις (Crash) που διερευνά τους λόγους της εξαφάνισης ενός νεαρού στρατιώτη μόλις γυρίζει από το Ιράκ στο Νιου Μέξικο. Πέρα από την αστυνομική έρευνα, η ταινία μάς λέει κάτι που ίσως να μη φανεί πολύ πρωτότυπο αλλά καλό είναι να διαδίδεται στην Αμερική, πως ο εχθρός δεν είναι άλλος από τον πόλεμο του Μπους, που αποκτηνώνει τον άνθρωπο ή τον καταρρακώνει ψυχολογικά.. Στέρεη, συγκρατημένη αφήγηση, δυνατές παρουσίες του Τόμι Λι Τζόουνς και της Σερλίζ Θερόν.
Τέλος, είχαμε τη μεγάλη έκπληξη από τη Γαλλία, την τρίτη ταινία του Γάλλο-τυνήσιου Αμπντελατίφ Κεσίς, «La graine et le mulet» (το σιμιγδάλι και ο κέφαλος είναι η συνταγή του κουσκούς με ψάρι). Η προηγούμενη ταινία του Κεσίς, φορτωμένη με πολλά βραβεία Σεζάρ, «Ο Ελιγμός» (2003) ήταν ήδη αποκάλυψη (στην Ελλάδα, δεν βρήκε διανομή, μεταδόθηκε μόνο από την ΕΤ1). Μια ρεαλιστική και ταυτόχρονα παραμυθένια μυθοπλασία, ένα κράμα Ρενουάρ και Πανιόλ, μια κοινωνική ματιά πάνω σε μια οικογένεια εμιγκρέδων από το Μαγκρέμπ (που ζει σ’ ένα λιμάνι, κοντά στη Μασσαλία), ένας έξοχος συνδυασμός μελοδράματος και κωμωδίας, η ταινία του Κεσίς θα είναι σίγουρα πολύ σοβαρή υποψηφιότητα για το φετινό Χρυσό Λιοντάρι.
* Ο κ. Μιχάλης Δημόπουλος είναι κριτικός κινηματογράφου.