Ρακίνας
Ανδρομάχη
Σκην.: Δημ. Μαυρίκιος
Θέατρο: Εθνικό (στο θ. Αλσους Ηλιούπολης)
Ρακίνας
Ανδρομάχη
Σκην.: Δημ. Μαυρίκιος
Θέατρο: Εθνικό (στο θ. Αλσους Ηλιούπολης)
«…σε τι αθανασίας ψευδαίσθηση
μας παραδίδει
η πλήξη απανωτών διασώσεων»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ,
«Πεταμένα λεφτά», 2005
Επιστρέφω δειλά στη στήλη και σπεύδω να ευχαριστήσω την αυτοθυσία του φίλτατου Σπύρου Παγιατάκη, όπως και την ενθαρρυντική υπομονή της εφημερίδας, ιδίως στο πρόσωπο του φίλου Ν. Ξυδάκη.
Επηρεασμένος βαθιά από τη Βίβλο και τους αρχαίους τραγικούς, ο Ρακίνας (1639-1699) εκπροσωπεί γνήσια τον γαλλικό κλασικισμό με έργα όπως η «Θηβαΐδα» και ο «Αλέξανδρος», ο «Βρεταννικός», η «Βερενίκη», ο «Μιθριδάτης», η «Ιφιγένεια», η «Φαίδρα» και η σημερινή μας «Ανδρομάχη» (1667).
Δεν είδα την παράσταση του Εθνικού στην Επίδαυρο, αλλά, θεωρώντας τον χώρο και ιστορικά πια αρμόδιο για το αρχαίο δράμα, δεν θεωρώ ιεροσυλία τη φιλοξενία εκεί έργων που έχουν την απαρχή τους σ’ αυτό.
Εξω από τη Γαλλία ο Ρακίνας σπάνια παίζεται. Κυριότερος λόγος ο λεπτεπίλεπτος στιχουργικός alexandrin του, του οποίου η μεταγλώττιση δύσκολα θα μας μεταφέρει την αβρότητα, την ακρίβεια και την επιγραμματική του πυκνότητα. Η στιχουργική είναι άλλωστε και η κύρια απόλαυση του θεατή, αφού η απλότητα του Ρακίνα ισοδυναμεί σχεδόν με πλημμελή πλοκή. Παράλληλα, ο κόσμος του Λουδοβίκου του ΙΔ΄ από τον οποίο ο ποιητής δανείζεται τα πρότυπά του, διακατέχεται από μια δεοντολογία κοινωνική που τιθασεύει ακόμα και τους φλογερότερους έρωτες, αιχμαλωτίζοντάς τους στα δεσμά της λογικής. Κάπως έτσι τα πάθη εξευγενίζονται και «φυραίνουν».
Για τους λόγους αυτούς η Μαντάμ ντε Σεβινιέ θεωρεί τον Ρακίνα ενταφιαστή του αληθινού έρωτα και δοξάζει αντ’ αυτού τον Κορνέιγ, ενώ ο Λα Μπρυγιέρ παρατηρεί πως ενώ ο Κορνέιγ πλάθει αληθινούς χαρακτήρες, ο Ρακίνας μας τους παραδίδει όπως θα τους θέλαμε εμείς. Ο Σαιν-Σιμόν του αρνείται το πνευματικό βάθος και τον πιστώνει με την αθωότητα και την τιμιότητα και ο Σίλλερ τον θαυμάζει για την τεχνική του τελειότητα αλλά όχι και για τη δραματουργική δύναμη. Ο Ουγκώ δεν τον παραδέχεται, ο Ζιντ τον θεωρεί δέσμιο της εποχής του αλλά και προσωπικόν, τέλος, δε, ο Κλωντέλ πιστεύει ότι ο Ρακίνας έγραψε αριστουργήματα που όμως τον ίδιο ελάχιστα τον αφορούν.
Λυρικό και επικό ύφος
Θεωρώ ότι ο Δημ. Μαυρίκιος ανέδειξε τις αρετές της «Ανδρομάχης» στήνοντας μια διασκευασμένη «φλογερή» παράσταση, άλλοτε με λυρικό κι άλλοτε με επικό ύφος (σε αυτά βοήθησε και η μουσική του Ν. Κυπουργού). Παράσταση γρήγορη και θεατρική. Μετέφρασε -περικεκομμένα, βέβαια- το έργο σε επιτυχημένο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, που αν εκφερόταν απ’ όλους με σωστές συνιζήσεις, δεν θα έπασχε πουθενά. Η ματιά του σκηνοθέτη εκμεταλλεύτηκε τις αρετές του ποιητή κρύβοντας όσο γινόταν τα θεατρικά μειονεκτήματα: στόχευσε στον οίκτο του θεατή από την εξύψωση των ανθρώπινων ελαττωμάτων μέσα στο ερωτικό πάθος, υπογράμμισε τη ρακινική αληθοφάνεια που μας φέρνει τους ήρωες ως κοντινούς και καθημερινούς μας, τάχυνε την εξέλιξη της ίντριγκας, τόνισε τη δύναμη και την αδυναμία των ψυχών κατορθώνοντας ένα στυλ θωπευτικό και μαζί αισθησιακό, λεπτό, αλλά και μουσικό.
Αυτές τις διαστάσεις, με τη συνοδεία μιας μετρημένης εδώ, αλλά καταστατικής για τον Μαυρίκιο κινηματογραφογενούς εικαστικότητας, υπηρέτησαν με ισόκυρο πάθος και τεχνική όλοι οι δοκιμασμένοι ηθοποιοί: Λ. Φωτοπούλου, Ν. Καραθάνος, Χρ. Λούλης αλλά και οι Δ. Ντάσκας, Ευγ. Αποστόλου, Τατ. Παπαμόσχου. Θα ξεχώριζα ίσως σε εγκυρότερο ψυχικό βάθος και αληθινότερη φόρτιση την εκλεκτή Μ. Κεχαγιόγλου.
Κίνηση και φωτισμός
Δεν μου φάνηκαν ιδιαίτερα επιτυχείς οι σιδερένιες ντουλάπες εν είδει φυλακών που έστησε η Ελ. Μανωλοπούλου. Σαν να αντιδικούσαν με το ύφος του λόγου. Τα κοστούμια της, απλά, στήριξαν με κύρος τους χαρακτήρες. Η Αποστ. Παπαδαμάκη στην κίνηση και ο Βασ. Παπακωνσταντίνου στους φωτισμούς οργάνωσαν ένα εντυπωσιακό σύνολο για τις θεαματικές «επιθετικές» συμπεριφορές των Ελλήνων στρατιωτών. Πρέπει επίσης να πω ότι διατηρώ την απορία και την ένσταση για τον ψευδόηχο που χαρίζουν οι ψείρες σε τόσο έμπειρους τεχνίτες ηθοποιούς.
Σας μεταφέρω, τέλος, απόσπασμα κριτικής του Φώτου Πολίτη («Ελεύθερον Βήμα», 16-7-1928) για την «Ανδρομάχη» που παίχτηκε τότε από, μη αναφερόμενο όμως, ελληνικό θίασο στο Ηρώδειο. Εννοείται πως η ταπεινότης μου βρίσκει τη γνώμη αυτή υπερβολικά αυστηρή: «Παρ’ όλας τας μεγάλας των χειρονομίας οι ήρωες της «Ανδρομάχης» του Ρακίνα δεν έχουν στην ψυχή τους κόκκον ανδρισμού. Είναι εξιδανικευμένοι «petits marquis».
Πάθος τους χαρακτηρίζει αλλ’ έχουν το πάθος των νευρικών ανθρώπων, των αβοήθητων και θηλυπρεπών με περούκες, ψηλά τακούνια, δαντέλες και κορδέλες, που ερωτεύονται σαν τα σπουργίτια».
Να που μια σημερινή παράσταση μπορεί να μη δοξάζει τον περιπόθητο θεατρικό συγγραφέα, αλλά τουλάχιστον διασώζει τον ποιητή.