Σαν σήμερα πριν από τριάντα χρόνια, στις 16 Σεπτεμβρίου 1977, πέθανε στο Παρίσι η Μαρία Κάλλας, «η μεγαλύτερη λυρική τραγουδίστρια της εποχής μας» (Μπερνστάιν), «η καλλιτέχνις που πρόσφερε στην όπερα όσα και ο Βέρντι» (Τζεφιρέλι). Η Σκάλα του Μιλάνου, η λυρική σκηνή όπου η Divina γνώρισε την αποθέωση, τιμά την επέτειο αφιερώνοντάς της δύο εκθέσεις και ένα φωτογραφικό βιβλίο με τίτλο «Μαρία Κάλλας – Τα χρόνια στη Σκάλα», ενώ σήμερα το φημισμένο θέατρο έχει μετατραπεί σε κινηματογράφο, όπου προβάλλεται η βιογραφική ταινία «Απόλυτη Κάλλας», με δωρεάν είσοδο για το κοινό.
«Στο όνομα της Μαρίας Κάλλας, για να τιμήσουμε τη μεγάλη καλλιτέχνιδα, οργανώθηκαν οι δύο αυτές εκθέσεις και η κινηματογραφική εκδήλωση», δήλωσε η δήμαρχος του Μιλάνου, Λετίτσια Μοράτι. «Η δωρεάν είσοδος θα επιτρέψει ακόμα και σ’ εκείνους που δεν είναι εξοικειωμένοι με την όπερα να γνωρίσουν το θέατρο και να απολαύσουν την ταινία».
Η «Απόλυτη Κάλλας»
Το φιλμ «Απόλυτη Κάλλας», γυρισμένο από τον Γάλλο ντοκιμαντερίστα Φιλίπ Κολί, ανατρέχει στη ζωή της Μαρίας Κάλλας μέσα από πλούσιο κινηματογραφικό, ακουστικό και φωτογραφικό υλικό – παραστάσεις και σκηνές από την ιδιωτική της ζωή, συνεντεύξεις και ρεσιτάλ, μαρτυρίες ανθρώπων που την γνώρισαν, σημερινές διαδρομές σε χώρους που σημάδεψαν τη ζωή και τη σταδιοδρομία της. Εκτυλίσσεται σαν «πορτρέτο-μυθιστόρημα», όπως χαρακτήρισε το φιλμ ο σκηνοθέτης, με τους βασικούς σκηνικούς χώρους μοιρασμένους σε τέσσερις πόλεις: την Αθήνα, τη Νέα Υόρκη, το Μιλάνο και το Παρίσι. Πολλές σκηνές της ταινίας είναι γυρισμένες μέσα στη Σκάλα του Μιλάνου, όπου η Κάλλας γνώρισε στιγμές αποθέωσης τραγουδώντας «Αΐντα», «Σικελικούς Εσπερινούς», «Τραβιάτα», «Μάκβεθ», «Απαγωγή από το Σαράι» και ζωντανεύοντας με τη θεϊκή ερμηνεία της την ξεχασμένη όπερα του Κερουμπίνι «Μήδεια».
Η «Απόλυτη Κάλλας», που πρωτοπαρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα στους «Ορίζοντες» του Φεστιβάλ Βενετίας, έχει στόχο, όπως είπε ο σκηνοθέτης, «να ζωγραφίσει με ακρίβεια την εικόνα αυτής της μοναδικής γυναίκας, αυτής της μουσικής αίσθησης που λέγεται Μαρία Κάλλας». Πέρα από τις μαρτυρίες ανθρώπων που συνδέθηκαν καλλιτεχνικά και ανθρώπινα μαζί της, ανάμεσά τους ο Λουκίνο Βισκόντι σε συνεντεύξεις αρχείου, το φιλμ εστιάζει σε στιγμές που μιλάει η ίδια η Κάλλας, επιδιώκοντας να χρωματίσει την αφήγηση με τον τόνο μιας αυτοπροσωπογραφίας. Και να δώσει την ευκαιρία στον σύγχρονο κόσμο, στο κοινό των νέων που δεν γνώρισαν τη Μαρία Κάλλας, να ξαναζήσουν το ταξίδι της σε πρώτο πρόσωπο.
Κοστούμια και φωτογραφίες
Οι εκδηλώσεις στο Μιλάνο ξεκίνησαν στις 14 Σεπτεμβρίου, με τα εγκαίνια των δύο εκθέσεων. Η πρώτη, «Τα κοστούμια της σκηνής» παρουσιάζεται στο Θεατρικό Μουσείο και περιλαμβάνει αυθεντικά κοστούμια που φόρεσε η Μαρία Κάλλας σε παραστάσεις στη Σκάλα του Μιλάνου. Είναι κοστούμια που «παρακολούθησαν» τη μεταμόρφωση της μεγάλης σοπράνο από υπέρβαρο ασχημόπαπο σε κομψό κύκνο του λυρικού θεάτρου, αλλαγή που την βοήθησε να αναδείξει τη θεατρική της ιδιοφυία και να γίνει συγκλονιστικά πειστική ενσαρκώνοντας ηρωίδες σαν την Αΐντα, τη Νόρμα, τη Μαργαρίτα Γκοτιέ στην «Τραβιάτα», και τόσες άλλες.
Η δεύτερη έκθεση, «Εικόνες ανάμεσα στις κουίντες», φιλοξενείται στο φουαγιέ της σκηνής «Αρτούρο Τοσκανίνι». Παρουσιάζονται φωτογραφίες, ανάμεσά τους πολλές ανέκδοτες, με τη Μαρία Κάλλας «εκτός σκηνής»: τα παιδικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, η εφηβεία στην Αθήνα – η πρώτη γνωριμία με την πατρίδα, τα κρίσιμα για τη μουσική της παιδεία χρόνια με δασκάλα την Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, οι πρώτες σκηνικές εμφανίσεις της. Η άφιξή της αργότερα στην Ιταλία, η συνάντηση με τον μελλοντικό της σύζυγο Τζοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι, η γνωριμία με τους μεγάλους σκηνοθέτες και μαέστρους που σφράγισαν την πορεία της – από τον Τούλιο Σεραφίν και τον Αρτούρο Τοσκανίνι ώς τον Λουκίνο Βισκόντι, τον Φράνκο Τζεφιρέλι, τον Πιερ – Πάολο Παζολίνι. Η φωτογραφική διαδρομή παρακολουθεί τη Μαρία Κάλλας στην είσοδό της στο διεθνές τζετ-σετ, χαμογελαστή και απαστράπτουσα στο πλευρό του Αριστοτέλη Ωνάση, αλλά και στη δύσκολη περίοδο που ακολούθησε: από τις τελευταίες αναλαμπές του καλλιτεχνικού της άστρου έως τα μοναχικά χρόνια πριν από το τέλος.
Υπερήφανη και ευάλωτη
Μια ακόμα βιογραφία της Μαρίας Κάλλας κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες στην Ιταλία, με τίτλο «Troppo fiera, troppo fragile» («Πολύ υπερήφανη, πολύ εύθραυστη», εκδ. Mondadori), γραμμένη από τον δημοσιογράφο Αλφόνσο Σινιορίνι. Οπως είπε ο συγγραφέας, πήρε τον τίτλο του βιβλίου από μια επιστολή της Κάλλας στη φίλη και δασκάλα της, Ελβίρα ντε Ιντάλγκο. Στην ανέκδοτη αυτή επιστολή, με ημερομηνία 12 Ιουνίου 1963, η Κάλλας γράφει: «Αγαπημένη Ελβίρα… είχα μια δύσκολη χρονιά. Η εγχείρηση… Δεν έχω πλέον ιγμορίτιδα, όμως μου άφησε τόσα προβλήματα και τόσες αμφιβολίες. Τα έχω σχεδόν ξεπεράσει, αλλά όχι εντελώς. Πρέπει να δουλέψω σκληρά για να αναρρώσω, ακόμα και ηθικά. Δόξα τω Θεώ, όλα πάνε καλά. Εκανα πρόβες στο παλιό μου ρεπερτόριο και τα καταφέρνω. Πόσο θα ήθελα να είχα το δικό σου ταμπεραμέντο. Εγώ γεννήθηκα πολύ ευαίσθητη, υπερβολικά περήφανη, αλλά και υπερβολικά εύθραυστη».
Ο Σινιορίνι αφηγείται τη ζωή της σαν μυθιστόρημα, δίνοντας έμφαση σε προσωπικές λεπτομέρειες, μυστικά, ενδόμυχες σκέψεις, σαν να έγραψε το βιβλίο μαζί με την Κάλλας. Δεν δέχεται όμως ότι χρειάστηκε να καταφύγει στο κουτσομπολιό. «Οταν αναφέρεσαι σε προσωπικότητες τόσο μεγάλες, δεν έχεις ανάγκη από κουτσομπολιό». Κίνητρό του για τη δουλειά αυτή ήταν, όπως λέει, η αγάπη για την Κάλλας, το πάθος του θαυμαστή που του κληροδότησαν οι γονείς και οι παππούδες του. «Θέλησα να δώσω μια πλήρη εικόνα για τη Μαρία Κάλλας, την ντίβα και τη γυναίκα, για τις μέρες της δόξας και εκείνες της δυστυχίας. Ως ένα βαθμό, προτίμησα να παραμερίσω την Κάλλας για να αφήσω χώρο στη Μαρία». Οσον αφορά την καλλιτεχνική της υπόσταση, εκείνο που τον εντυπωσίασε ιδιαίτερα είναι όπως είπε «η γονιμότητα, η τρομερή ενέργητικότητά της. Ποια μπορούσε να τραγουδάει τον Ιούνιο στη Σκάλα και έπειτα να πηγαίνει για τουρνέ όλο το καλοκαίρι, ή να περνάει από τη «Βαλκυρία» στη «Νόρμα»; Μόνο εκείνη, η μοναδική».