H εγχώρια εικαστική κοινότητα ανέμενε την αθηναϊκή Μπιενάλε με ένα μείγμα καχυποψίας, αμηχανίας, περιέργειας και ελπίδας. Οι απορίες λύθηκαν την περασμένη Κυριακή. Πήραμε επιτέλους μια χορταστική γεύση από το μεγάλο αφιέρωμα στην Τεχνόπολι, που σχεδίασαν και υλοποίησαν τρεις τριανταπεντάρηδες: ο δημοσιογράφος Αυγουστίνος Ζενάκος, η επιμελήτρια και διευθύντρια του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ Ξένια Καλπακτσόγλου και ο καλλιτέχνης Poka Yio. Φιλόδοξη διοργάνωση από τη γέννησή της, καθώς μια ιδιωτική πρωτοβουλία διεκδίκησε (και πήρε ως χρησηκτησία) τον τίτλο της Μπιενάλε, η έκθεση είχε δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα αναμονής, υψηλών προσδοκιών και ανατροπών στα λιμνάζοντα ύδατα του ελληνικού κατεστημένου της τέχνης.
Η αρχή έγινε με τον τίτλο της, που οπωσδήποτε ήταν «πιασάρικος» για τα ΜΜΕ: «Destroy Athens» ως σύνθημα επίθεσης εναντίον των στερεοτύπων που μας περιορίζουν στην καθημερινότητά μας. Μια «γιορτή αμφισβήτησης» μέσα από την τέχνη έλεγε το επιμελητικό τρίο σ’ ένα είδος πρόχειρου μανιφέστου. Η συνέχεια δόθηκε με τη γενναιόδωρη χορηγεία της Deutsche Bank που επέτρεψε την υλοποίηση της έκθεσης και έσπειρε τη ζηλοφθονία στον εικαστικό κόσμο. Καθώς δεν επρόκειτο για μια κρατική έκθεση όπου υπάρχουν συχνά φαινόμενα αναξιοκρατίας αλλά και πιο ανοιχτοί στην δημοσιότητα μηχανισμοί επιλογής, παρέμενε εκκρεμές το ερώτημα: Ποιοι καλλιτέχνες θα λάβουν μέρος; Θα είναι συνήθως εκείνοι που εντάσσονται στην -αυτοαποκαλούμενη- νέα ελληνική σκηνή με την οποία οι τρεις επιμελητές συνδέονται στενά;
Οι απαντήσεις δόθηκαν από την ίδια τη διοργάνωση. Αν εξαιρέσει κανείς τον καταστροφολαγνικό τίτλο που μοιάζει να έρχεται στη χειρότερη συγκυρία μετά τις φωτιές, πρόκειται για μια έκθεση με ισχυρή φωνή, ξεκάθαρη θέση, καλοδεμένη και σωστά τοποθετημένη στον δύσκολο αλλά γοητευτικό χώρο του Γκαζιού. Εχει μεγάλο ενδιαφέρον τόσο σε επίπεδο ατομικών έργων όσο και στη συλλογική της παρουσίαση. Οχι, δεν είναι τόσο ρηξικέλευθη όσο φιλοδοξούσαν οι επιμελητές της ούτε έχει τόσο τη φρεσκάδα του ερασιτεχνισμού αλλά μια αύρα επαγγελματικής προσέγγισης. Δεν είναι μια γιορτή αμφισβήτησης, αλλά μια πολύ ευφυής χαρτογράφηση του τί συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στην αγορά αλλά και τις μεγάλες εκθέσεις τέχνης διεθνώς. Αναπαράγει τον ζόφο που ζούμε, δεν μπορεί να σοκάρει με τα σκληρά της βίντεο, ούτε με τις τερατώδεις μορφές στις εγκαταστάσεις της. Είναι στο πνεύμα των καιρών, το lifestyle του κυνισμού που μπλέκεται με τα γκράφιτι, την κουλτούρα του δρόμου, τα απορρίμματα, τα συνθήματα, την απογοήτευση, τα αδιέξοδα. Αυτή είναι και η πολιτικώς ορθή τέχνη σήμερα.
Ελληνες και ξένοι
Η έκθεση συμπεριλαμβάνει έργα 57 καλλιτεχνών -και καλλιτεχνικών ομάδων- εκ των οποίων οι 17 είναι Ελληνες. Αν εξαιρέσει κανείς τον Νίκο Κεσσανλή και τους μεγαλύτερους σε ηλικία Εύα Στεφανή, Γιάννη Αδαμάκο και και Θανάση Τότσικα, οι υπόλοιποι όντως ανήκουν στη «νέα ελληνική σκηνή» και έχουν αξιόλογη παρουσία. Ο γκραφιτάς Στέλιος Φαϊτάκης κλέβει την παράσταση με μια γιγαντιαία σύγχρονη αγιογραφία αν και στην ίδια αίθουσα έχει και ένα σχέδιο του Πικάσο. Ο Βασίλης Καρούκ κάνει ενδιαφέροντα σχέδια και ο Γιάννης Σαββίδης παρουσιάζει ένα ερεθιστικό πρότζεκτ για την Αθήνα στα χνάρια του Γιώργου Χατζημιχάλη. Η Γεωργία Σαγρή έκανε μια πολύ καλή περφόρμανς και ο Στέφανος Τσιβόπουλος ένα ενδιαφέρον βίντεο.
Από τους ξένους καλλιτέχνες ξεχωρίζει ο Φόλκερ ντε Γιονγκ με μια εντυπωσιακή γλυπτική εγκατάσταση, ο Γιον Μποκ με ένα βίντεο που τον δείχνει να βασανίζει έναν άνθρωπο και μια πολυθρόνα, οι Οτολιθ Γκρουπ που βρήκαν ανέκδοτα, στην Ελλάδα, μαγνητοσκοπημένα αποσπάσματα συνεντεύξεων του σκηνοθέτη Κρις Μαρκέρ με σπουδαίους Ελληνες της διανόησης όπως ο Καστοριάδης, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και ο Ιάννης Ξενάκης. Οι Temporary Services & Angelo παρουσιάζουν σχέδια και αντικείμενα που κατασκευάζει στη φυλακή ένας (πραγματικός) κρατούμενος ώστε να διευκολύνει τη ζωή του: ευφάνταστες λύσεις με ελάχιστα μέσα σε μια τραγική πραγματικότητα. Ο Τσιπριάν Μουρεσάν που σχολιάζει με ένα έργο του τη γνωστή εγκατάσταση του Μαυρίτσιο Κατελάν με τον Πάπα που τον πλάκωσε ο μετεωρίτης.
Βίντεο και εγκαταστάσεις
Η έκθεση έχει πολλά βίντεο. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό για να δει κανείς και τα 23 πρέπει να αφιερώσει πάνω από 500 λεπτά, αλλά σημασία έχει βέβαια να πάρει κανείς μια γεύση. Η ζωγραφική υποεκπροσωπείται, η φωτογραφία απουσιάζει και οι εγκαταστάσεις έχουν την τιμητική τους. Υπάρχουν αρκετές καινούργιες παραγωγές ή έργα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Αθήνα. Ερωτηθείς ο δήμαρχος Νικήτας Κακλαμάνης στη συνέντευξη Τύπου είπε ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει πρόβλεψη για να αγοραστεί κάποια καλλιτεχνική δημιουργία της έκθεσης και ότι για κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν η σύμφωνη γνώμη όλων των πολιτικών παρατάξεων του δημοτικού συμβουλίου. Οπωσδήποτε τα έργα που παρουσιάζονται έχουν συνοχή και οικοδομούν μια ιστορία, όπως υπογράμμισαν ως στόχο και οι τρεις επιμελητές στα εγκαίνια. Στην συνέντευξη Τύπου τέθηκε επίσης και το ζήτημα της λογοκρισίας. Υπάρχουν όντως κάποια έργα που μπορεί να ενοχλήσουν αν κανείς επιθυμεί βαθιά και αμετάκλητα να σοκαριστεί (μόνο όμως σε αυτήν την περίπτωση). Ποιος λ.χ. μπορεί να ταραχθεί επειδή η Εύα Στεφανή δείχνει την Ακρόπολη και στο ίδιο βίντεο ελαφρύ πορνογραφικό υλικό από το ’60; Ποιος μπορεί να θιγεί επειδή ο Θανάσης Τότσικας κάνει εμετό στο βίντεό του ή να βρει άσεμνη την προβολή του Νάρβε Χόβντεβακ που προσποιείται ότι αυνανίζεται; Μάλλον όχι. Καλού – κακού πάντως δημοτικές αρχές και επιμελητές δεσμεύτηκαν ότι δεν πρόκειται να λογοκρίνουν την έκθεση. Αλλωστε σε πονηρή πολιτική περίοδο είμαστε, και μπορεί να ανοίξει η γνώμη ορισμένων να υπεραπιστούν την πατρίδα και τα χρηστά ήθη.
Η προσπάθεια των τριών επιμελητών είναι αξιέπαινη διότι τα έβαλαν με την αδράνεια και την γκρίνια της Ελλάδας και κατάφεραν να υλοποιήσουν το εγχείρημά τους. Η έκθεση είναι ζουμερή, μπορεί να προκαλέσει συζητήσεις, όπως έγινε και με το Outlook. Την πρώτη ημέρα οι επισκέπτες ξεπέρασαν τους 1.000. Μένει να δούμε αν μπορεί να λειτουργήσει και ως πλατφόρμα για να γίνει περισσότερο γνωστή η δουλειά των Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό, μια από τις κύριες στοχεύσεις των επιμελητών. Το εισιτήριο κοστίζει 10 ευρώ και το μειωμένο 7 ευρώ. Η διάρκεια της έκθεσης είναι μέχρι και τις 18 Νοεμβρίου.