Διονύσης Ν. Μουσμούτης, Ο Ξενόπουλος, το Αριστείον, η απεργία και οι Φοιτηταί, Εκδόσεις Τρίμορφο, Ζάκυνθος, 2006, «Ανθρωπος αδιαφορών διά την γύρω του ασυνειδησίαν είνε ασυνείδητος κι’ αυτός»
Το θέατρο και η Ζάκυνθος φαίνεται να βρίσκονται (αν δεν μονοπωλούν, τουλάχιστον μέχρι τώρα) στο κέντρο των πνευματικών ενδιαφερόντων του Διονύση Μουσμούτη, ο οποίος, με το ανά χείρας βιβλίο, φτάνει στη δέκατη σχετική έκδοση που είτε έχει επιμεληθεί είτε έχει συγγράψει εξ ολοκλήρου ο ίδιος. Πρόκειται εδώ για τέσσερις επιστολές του Γρηγορίου Ξενόπουλου στον Μιλτιάδη Λιδωρίκη και μία τού Λιδωρίκη στον Ξενόπουλο, οι οποίες δημοσιεύονται με εκτενή σχολιασμό, καθώς, κατά το χρονικό διάστημα της αποστολής τους (μικρότερο, συνολικά, του ενός μηνός, 5.7.1919 – 1.8.1919) συνέβησαν γεγονότα ιδιαίτερης σημασίας, τόσο για τον Ξενόπουλο ειδικά όσο και για τον χώρο των Γραμμάτων γενικότερα. Είναι η εποχή κατά την οποία η απόφαση του πρώτου να απέχει από τη συγγραφή, αγανακτισμένος καθώς ήταν από τη συνεχιζόμενη άρνηση των αρμοδίων να του απονείμουν το «Αριστείον των Γραμμάτων και Τεχνών», συμπίπτει με το ανέβασμα των Φοιτητών του από την «Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου».
Πριν, ωστόσο, ο μελετητής εισέλθει στον κυρίως χώρο της έρευνάς του, φροντίζει να την πλαισιώσει με μία εισαγωγή, αφορώσα: πρώτον, στην προσφορά τού Γρηγορίου Ξενόπουλου στο νεοελληνικό θέατρο (ήταν αυτός που «άνοιξε το δρόμο», που «γεφύρωσε το «Θέατρο των Ιδεών» με την ηθογραφία του Μεσοπολέμου, καθιέρωσε το αστικό δράμα, μετέφερε στα καθ’ ημάς τον δραματουργικό καμβά τού καλοστημένου έργου της γαλλικής σχολής, τροφοδότησε για δεκαετίες τούς εμπορικούς κυρίως θιάσους, τις περισσότερες φορές με έργα αξιώσεων»), δεύτερον, στο προσκήνιο και το παρασκήνιο της απονομής του «Αριστείου» (όπου ο λόγος δίνεται, χάρη στη διεξοδική έρευνα του κυρίου Μουσμούτη, σε πλήθος μετέχοντες στον δημόσιο καλλιτεχνικό διάλογο της εποχής) και, τρίτον, στο έργο του Ξενόπουλου Φοιτηταί, στις κατηγορίες για «αντιγραφή», που δέχτηκε, και στη μεγάλη θεατρική επιτυχία του.
Ως προς το κεντρικό τμήμα του βιβλίου, τώρα, σημειώνουμε ότι ο συγκεκριμένος τρόπος φιλολογικής έρευνας και επιστημονικής καταγραφής είναι ήδη οικείος στον συγγραφέα Διονύση Μουσμούτη, αν κρίνει κανείς και από προηγούμενα δημοσιεύματά του, όπως, για παράδειγμα, το ανατυπωμένο από τα Επτανησιακά Φύλλα του φθινοπώρου 2003 μελέτημα με τον υποδειγματικό υπομνηματισμό των «Επιστολών του Διονύση Ρώμα στον Κωστή Μπαστιά». Τόσο εκεί όσο και στην ανά χείρας έκδοση κατατίθενται με λιτότητα και σαφήνεια οι λόγοι που οδήγησαν στη δημοσίευση των επιστολών και τον αντίστοιχο σχολιασμό, καθώς και οι στόχοι που επιτυγχάνονται με ένα τέτοιο εγχείρημα. Στόχοι που αποτελούν, αναμφισβήτητα, μέρος της ευρύτερης στοχοθεσίας, η οποία αφορά στη βιογραφική παρουσίαση ενός προσώπου και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την καλύτερη και εγκυρότερη γνωριμία τού αναγνώστη με τον αλληλογράφο και το έργο του, αλλά, επίσης, και την κατάρτιση μιας πληρέστερης εικόνας τής περί ης ο λόγος περιόδου.
Οι πέντε προαναφερθείσες επιστολές, που αποτελούν το βασικό αντικείμενο της μελέτης, συνοδεύονται και από άλλες, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, ενώ ακολουθούνται από τα τεκμηριωμένα σχόλια του μελετητή, όπως και από τις λεπτομερείς υποσελίδιες σημειώσεις του, οι οποίες παρέχουν συνολικά έναν μεγάλο πλούτο πληροφοριών. Διότι ο κ. Μουσμούτης συνηθίζει να παραθέτει πυκνά βιογραφικά σημειώματα για τα περισσότερα από τα αναφερόμενα πρόσωπα, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στον αναγνώστη για μια ακόμα πιο άμεση και σφαιρική επαφή με τα γραφόμενα· για τους θεατρόφιλους, ειδικά, η απόλαυση είναι μεγάλη.
Ανάμεσα στις ποικίλες γνώσεις που αντλούνται από το κείμενο και το παρακείμενο του βιβλίου συγκαταλέγονται και όσα αφορούν: στο αίτημα (και) εκείνης της εποχής για νέα ελληνικά θεατρικά έργα και στον γενικότερο αναβρασμό περί τα θεατρικά, στον διάλογο που αναπτύσσεται μεταξύ συγγραφέα και κριτικού, στις απόψεις τού Ξενόπουλου για το γλωσσικό ζήτημα. Στο Παράρτημα παρατίθενται τα πλήρη κείμενα απ’ όπου, κατά την έρευνα, χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν σημαντικά τεκμηριωτικά αποσπάσματα ή σχετικές νύξεις, ενώ το υλικό τής εικονογράφησης του βιβλίου προέρχεται από ιδιωτικές συλλογές και από το Αρχείο του Κέντρου Μελέτης και Ερευνας του Ελληνικού Θεάτρου.
Χρήσιμο και ελκυστικό, το βιβλίο του Διονύση Μουσμούτη συμπληρώνει, όπως κάθε έγκυρη έρευνα, την ελληνική βιβλιογραφία.