Η ομορφιά του ελάχιστου

3' 33" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ντίνος Χριστιανόπουλος
Εντευκτήριο Ι
Αρχαίοι λυρικοί/ Μεταφράσεις
εκδ. Ιανός, σελ. 55

Εντευκτήριο ΙΙ
Σύγχρονοι λογοτέχνες/ Μεταφράσεις
εκδ. Ιανός, σελ. 68

Εντευκτήριο (από το ρήμα «εντυγχάνω»): «αίθουσα που προορίζεται ειδικά για την κοινωνική συναναστροφή, συνάντηση, συγκέντρωση κ.τλ. των μελών ενός συλλόγου, σωματείου κ.τλ. και των επισκεπτών του» (από το «Λεξικό της κοινής νεοελληνικής» του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών/ΑΠΘ).

Αυτήν τη λέξη επέλεξε το 1966 ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, για να στεγάσει τις μεταφράσεις του, επιγραμμάτων ή σύντομων ποιητικών κειμένων κυρίως, που καλύπτουν ευρύ χρονικό φάσμα, ξεκινώντας από την αρχαία γραμματεία και φτάνοντας μέχρι τη δυτική λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Με την τιτλοδότηση αυτή ήθελε, όπως μου είχε εξηγήσει πριν από είκοσι χρόνια, να δηλώσει τη συνύπαρξη σε έναν έντυπο χώρο ετερόκλητων λογοτεχνικών φωνών, με κάποια κοινά όμως (στις περισσότερες περιπτώσεις) χαρακτηριστικά. Στο δοκίμιό του «Το επ’ εμοί» ο ίδιος λέει πως το «Εντευκτήριο» καθρεφτίζει τις ποικίλες ερωτικές, αισθητικές και θρησκευτικές του ανιχνεύσεις μέσα στις ξένες λογοτεχνίες.

Οταν δημοσιεύει για πρώτη φορά το «Εντευκτήριο», ο Χριστιανόπουλος ήδη έχει εμφανιστεί διαδοχικά ως ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και εκδότης λογοτεχνικού περιοδικού. Ειδικότερα όσον αφορά το λογοτεχνικό έργο του, κυρίως με τη συλλογή «Ξένα γόνατα» και έπειτα, έχει παρουσιάσει πλήρως διαμορφωμένο το ποιητικό του πρόσωπο, με τα στοιχεία που θα χαρακτηρίζουν τα ποιήματά του και τις επόμενες δεκαετίες: γλώσσα άμεση και απαλλαγμένη από περιττές «ποιητικότητες»· πεζολογικά στοιχεία· λόγος γυμνός, επιγραμματικός και εξομολογητικός, φορτωμένος με τύψεις και αισθήματα ενοχής· απογυμνωμένη έκφραση που συναιρεί ρεαλισμό και λυρισμό· καθαρή και θαρραλέα διατύπωση· δραματική ένταση.

Αυτά τα γνωρίσματα υπάρχουν και στα κείμενα που ο Χριστιανόπουλος μετέφρασε και περιέλαβε στο «Εντευκτήριό» του, που ξεκίνησε ως ένα τομίδιο για να χωριστεί πρόσφατα (και αφού μεσολάβησαν δύο εκδόσεις, από το «Μπιλιέτο» του Βασίλη Δημητράκου, του πρώτου τμήματος του «Εντευκτηρίου», με τα κείμενα της αρχαίας γραμματείας) σε δύο μικρά βιβλιαράκια, με κομψά εξώφυλλα του Κάρολου Τσίζεκ.

Δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς το κοινό κόκκινο νήμα που συνδέει τον Χριστιανόπουλο με τους ποιητές που μεταφράζει, ακόμη κι αν τους χωρίζουν οι αιώνες, οι γλώσσες και οι γεωγραφικές συντεταγμένες. Γράφει ο αρχαίος λυρικός Μελέαγρος (2ος-1ος π.Χ. αιώνας): «Είδα μεσημεριάτικα τον Αλεξι στο δρόμο / κι αρχίσαν να με πυρπολούν δύο λογιών ακτίνες: οι ακτίνες απ’ τα μάτια του κι οι ακτίνες απ’ τον ήλιο […]». Ενώ ο Τσέχος Γίρζι Βόλκερ (1901-1924) λέει: «Μού ‘πες, μόνο στα μάτια σου βρίσκεται ο κόσμος όλος / και δεν υπάρχει τίποτα για μένα έξω απ’ αυτά […]).

Με το βλέμμα του ποιητή

Ο Χριστιανόπουλος δεν υπήρξε ποτέ συστηματικός μεταφραστής κάποιου συγκεκριμένου ποιητή, πλην κατά διαστήματα μετέφραζε παλαιότερα και σύγχρονα κείμενα που αισθανόταν πως του ταιριάζουν· που θα ήθελε (ή και θα μπορούσε) να τα είχε γράψει εκείνος (εξαίρεση φυσικά αποτελεί το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο). Επίσης, δεν μεταφράζει σχολαστικά, ως φιλόλογος, αλλά ως ποιητής· μερικές φορές προσθέτει μια δική του λέξη, άλλοτε πάλι χρησιμοποιεί όχι τα μέτρα του πρωτοτύπου, αλλά κάποια άλλα που εκείνος προτιμά. Πάντως αποφεύγει τις πολλές αυθαιρεσίες, που δεν ταιριάζουν στην αυστηρότητά του.

Τα μεταφράσματά του είναι, τις περισσότερες φορές, ερωτικά ποιήματα, ορισμένα μάλιστα ιδιαίτερα τολμηρά (όπως και αρκετά ποιήματα του ίδιου), είτε προέρχονται από αρχαίους είτε από μεταγενέστερους δημιουργούς. Με το πέρασμα των χρόνων τα γούστα του αλλάζουν: στις διαδοχικές επανεκδόσεις του «Εντευκτηρίου» τα περιεχόμενα τροποποιούνται, προστίθενται ή αφαιρούνται ποιητές και ποιήματα (αλλά και ορισμένα υφίστανται διαρκώς μικροαλλαγές), όμως το μοτίβο των επιλογών του Χριστιανόπουλου παραμένει σταθερό.

Οι συγγραφείς

Στο πρώτο βιβλιαράκι περιλαμβάνονται οι αρχαίοι ποιητές. Ο Χριστιανόπουλος μεταφράζει Ομηρο, Μίμνερμο, Σαπφώ, Ανακρέοντα, Σιμωνίδη τον Κείο, Αισχύλο, Ζηνόδοτο τον Εφέσιο, Καλλίμαχο τον Κυρηναίο, Θεόκριτο τον Συρακούσιο, Ριανό, Μελέαγρο, Κριναγόρα, Αδαίο Μακεδόνα, Φίλιππο Θεσσαλονικέα, Κιλλάκτορα· από τους Ρωμαίους Οράτιο· από τους Βυζαντινούς, Αγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, Ορμίσδα, Ιωάννη Δαμασκηνό (τα λυρικά μέρη από τα νεκρώσιμα ιδιόμελά του δημοσιεύονται για πρώτη φορά σε αυτή την έκδοση) και Πέτρο τον Δαμασκηνό.

Το δεύτερο βιβλιαράκι συγκεντρώνει τις μεταφράσεις σύγχρονων συγγραφέων: Φ. Τ. Πρινς, Γ. Μπ. Στάνφορντ, Π. Ρ. Μπλάκμουρ (Αγγλία), Λούλας Αναγνωστάκη και Φαίδωνος Πολίτη (μεταφράζονται ποιήματά τους γραμμένα στα αγγλικά), Ρόμπερτ Φροστ, Εντνα Σεντ Βίνσεντ Μιλέι, Τζέιμς Λάνγκστον (Αμερική), Ραφαέλ Αλμπέρτι (Ισπανία), Γίρζι Βόλκερ (Τσεχοσλοβακία). Τα μόνα πεζά της έκδοσης είναι του Τζον Ντος Πάσος (το φημισμένο κείμενό του για την Ισαδώρα Ντάνκαν, τόσο συγγενικό με τα ιδιόρρυθμα χριστιανοπουλικά μικρά πεζά στους «Ρεμπέτες του ντουνιά»!) και ενός ανωνύμου που υπογράφει ΜΜW («Ο ζεϊμπέκικος»).

* Ο κ. Γιώργος Κορδομενίδης είναι εκδότης-διευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού «Εντευκτήριο». / [email protected]

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή