Προς τα τέλη της 12ης δυναστείας των Φαραώ ένα μίγμα σημιτικών λαών εισβάλλει κατά κύματα από την δυτική Ασία και καταλαμβάνει το Δέλτα του Νείλου. Είναι η αποκαλούμενη εισβολή των Υξώς, με την οποία γράφεται ο επίλογος του Μέσου Βασιλείου, με κατακερματισμό της χώρας και ως επακόλουθο την αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας. Η παρουσία των Υξώς προσδιορίζει την βραχείας διάρκειας Δεύτερη Μεταβατική περίοδο. Παρ’ ότι σύντομη, η αναστάτωση που προκάλεσε έφτασε σε βαθμό που θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι η φαραωνική Αίγυπτος άγγιξε τον αφανισμό. Αυτό, άλλωστε, εξηγεί και το ότι οι Υξώς αντιμετωπίζονται μετά το τέλος της κατάκτησής τους ως πραγματικοί βάρβαροι και οι πηγές της εποχής αποκαλούν τη βραχεία αυτή περίοδο «τα χρόνια της πανούκλας».
Σύντομα, όμως, γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα π.Χ., εμφανίζεται και πάλι από το νότο, από την περιοχή των Θηβών, η αναβίωση των φαραώ. Η αναγέννηση αυτή συντελείται στο πεδίο ενός κόσμου, όπου διάφοροι λαοί και φυλετικές ομάδες συγκρούονται για την ηγεμονία. Οι αιώνες αυτοί, σημαδεμένοι από πολέμους, πλούτο και δύναμη, δημιουργούν ένα αυτοκρατορικής ισχύος κράτος. Πρόκειται για την αποκαλούμενη Αίγυπτο του Νέου Βασιλείου, όπου η τέχνη έφθασε στο πιο λαμπρό σημείο της ακμής της.
Η περίοδος του Νέου Βασιλείου (14η – 20ή δυναστεία / 1570 – 1085 π.Χ.) αρχίζει με υπόταξη ή εκδίωξη των εισβολέων. Μετά την εξασφάλιση της εσωτερικής κυριαρχίας, οι Φαραώ ακολουθούν επεκτατική πολιτική. Αναδύεται ένα δόγμα ηγεμονίας και με διαδοχικές εκστρατείες η αιγυπτιακή κυριαρχία εξαπλώνεται ανατολικά ώς τα όρια του Ευφράτη και νότια ώς τη Νουβία. Αρχιζει έτσι να συρρέει από τις προσαρτημένες χώρες νέος πλούτος. Εκτός από πολύτιμα προϊόντα ζωτικής σημασίας, όπως ξυλεία, ημιπολύτιμοι λίθοι κ.ά., ο μεγάλος πλούτος εισρέει κυρίως από την καταβολή των φόρων υποτέλειας. Το δόγμα ηγεμονίας ωθεί και φθάνει τους πέντε αυτούς αιώνες στην κορύφωσή της η λατρεία ενός θεού δυνάστη με μεγαλειώδη ναό, το ναό του Αμμωνος στις Θήβες.
Εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα
Ο συνολικός απολογισμός της τέχνης των πέντε αυτών αιώνων που καλύπτει το Νέο Βασίλειο -σημείωνει στον τόμο ο Ζαν Λεκλάν- είναι εξαιρετικά δύσκολο έργο, δεδομένου ότι αυτοί οι αιώνες έχουν εγγράψει στον κατάλογο των εξαίρετων επιτευγμάτων τους κάποια από τα πιο εντυπωσιακά αρχιτεκτονήματα της παγκόσμιας ιστορίας, που εξακολουθούν να στέκονται σήμερα στη θέση τους, παρά τις καταστροφές που έχουν υποστεί από τους αιώνες και την ανθρώπινη επέμβαση.
Αυτή είναι η περίοδος που δημιουργήθηκε το τεράστιο συγκρότημα του Καρνάκ, αφιερωμένο στον δυνάστη θεό Αμμωνα, τα ιερά του Λουξόρ, του Σολέμπ και της Αβύδου, τα γιγαντιαία, υπόσκαφα μέσα στο βράχο, ιερά προς τιμήν του βασιλιά και της βασίλισσας στο Αμπού Σίμπελ, στην καρδιά της Νουβίας, οι ταφικοί ναοί του Ντέιρ ελ Μπάχρι, το Ραμέσσειο και το Μεντίνετ Χαμπού.
Εκατομμύρια λαξεμένα ανάγλυφα και ολόγλυφα έργα συγκροτούν ένα από τα πιο συνεκτικά και θαυμαστά κεφάλαια της παγκόσμιας εξέλιξης της γλυπτικής, με την κλασική τελειότητά τους, στην οποία παρεμβάλλεται, ως απλό επεισόδιο, η περίοδος της Αμάρνα, όταν ο Ακενατών (=Αμένωφις Δ΄, 1353 – 1336 π.Χ.), ο ηγεμόνας που μέθυσε από την έννοια του θείου, μέσα στην προσπάθειά του για την κατανόηση της απόλυτης αλήθειας, αναδεικνύει την ελευθερία στην τέχνη και φθάνει σε πραγματικά σουρεαλιστικές εκφράσεις της.
Αυθεντικότητα και φρεσκάδα
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί -παρατηρεί ο Λεκλάν- ένα εντελώς παράδοξο στοιχείο: η απλή ζωγραφική πάνω στο κονίαμα των τοίχων. Είναι η τεχνική που διάλεξαν οι καλλιτέχνες της εποχής για να παρακάμψουν το πρόβλημα που τους δημιουργούσε το εύθρυπο υλικό στις επιφάνειες των τοίχων, μέσα στους τάφους της νεκρόπολης των Θηβών, το οποίο δεν τους επέτρεπε να χρησιμοποιήσουν το σκαρπέλο του γλύπτη. Η ευαισθησία των σύγχρονων μελετητών της τέχνης ανακαλύπτει μέσα σ’ αυτά τα πιο ήπιων τόνων έργα την αυθεντικότητα και τη φρεσκάδα πραγματικών αριστουργημάτων.
Οσον αφορά τις ήσσονος σημασίας τέχνες, ποτέ στην ιστορία της τέχνης δεν έχουν φθάσει να παίζουν ένα τόσο σημαντικό ρόλο. Χρυσοχοΐα και κεραμική, μικρογλυπτική και ξυλογλυπτική, σκεύη, όπλα, αντικείμενα καλλωπισμού από πολύτιμα υλικά, έχουν τροφοδοτήσει με εκθέματα όλα τα μεγάλα και μικρότερα μουσεία του κόσμου, και αποτελούν μαρτυρίες ενός πολιτισμού, στον οποίον η εκλέπτυνση της καθημερινότητας κατάφερε να καταστεί αιώνια. Οι κεφαλές της εποχής που βλέπουμε στα μουσεία είναι σαν να μας εύχονται «να έχουμε μια υπέροχη μέρα» και αυτή η χαρά της ζωής που αναδίδεται, προβάλλει «στους αιώνες των αιώνων». Χάρη στον τάφο του Τουταγχαμών, ενός νεαρού βασιλιά που η ζωή του δεν έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορία της χώρας του, οι άνθρωποι της σύγχρονης εποχής μπόρεσαν, μετά την ανακάλυψή του το 1922, να αντιληφθούν την εξαιρετική μεγαλοπρέπεια που έκρυβε η αιγυπτιακή τέχνη.
Οπως στον προηγούμενο τόμο που αφορούσε την Αίγυπτο, αντίστοιχα και στον εδώ μια εξειδικευμένη πενταμελής ομάδα αρχαιολόγων, την οποία συντονίζει και πάλι ο επιφανής Γάλλος αιγυπτιολόγος Ζαν Λεκλάν, πραγματεύεται ανά καλλιτεχνικό τομέα (αρχιτεκτονική, ανάγλυφα και γλυπτική, αγαλματοποιία, χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα) τη μνημειώδη αυτή περίοδο του φαραωνικού πολιτισμού.
Ο τόμος «Αίγυπτος. Η αυτοκρατορία των κατακτητών. Απο τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.Χ.» της σειράς «Μεγάλοι Πολιτισμοί» της «Κ» κυκλοφορεί στα περίπτερα και πρακτορεία Τύπου από την Κυριακή 25 Νοεμβρίου, στην τιμή των 10 ευρώ.