Πάντα επίκαιρος ο Μπερξόν του 1907

Πάντα επίκαιρος ο Μπερξόν του 1907

4' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη δημοσίευση της Δημιουργικής Εξέλιξης, του σημαντικότερου έργου του Ανρί Μπερξόν (βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας 1928) και ενός από τα θεμελιώδη κείμενα στο πεδίο της φιλοσοφίας της ζωής και της φιλοσοφίας της φύσης. Με αυτή την αφορμή και επ’ ευκαιρία της πρόσφατης έκδοσης του έργου στα ελληνικά (εκδ. Πόλις, 2005), σε μετάφραση Κωστή Παπαγιώργη και Γιάννη Πρελορέντζου και με εκτενές επίμετρο του δεύτερου, σχετικά με την «αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη φιλοσοφία του Μπερξόν», ο Τομέας Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων διοργάνωσε την Πέμπτη 8 Νοεμβρίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, την πρώτη από τις δύο επιστημονικές ημερίδες που αφιερώνει φέτος στη φιλοσοφία του Μπερξόν (η δεύτερη θα λάβει χώρα στις 12 Δεκεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων). Στην ημερίδα της 8ης Νοεμβρίου, με θέμα: «Η φιλοσοφία του Μπερξόν και η κληρονομιά της», καθηγητές (Γ. Βώκος, Χ. Μπακονικόλα, Π. Πούλος, Χ. Μπανάκου, Α. Στυλιανού, Μ. Τσέτσος και Γ. Πρελορέντζος) και νεότεροι ερευνητές σε πανεπιστήμια της χώρας μας (Ν. Σέργης, Χ. Ταμπάκης, Π. Ξηρογιάννη), της Γαλλίας (Μ. Πάγκαλος, Θ. Δρίβας, Η. Κυβέλος) και της Αγγλίας (Μ. Καρκαγιάννη) επιχείρησαν να αναδείξουν την επικαιρότητα του στοχασμού τού σχετικώς παραγνωρισμένου στη χώρα μας μεγάλου Γάλλου φιλοσόφου.

Παραγνωρισμένος

Παραγνωρισμένος ο Μπερξόν στην Ελλάδα; Πράγματι, η εκθαμβωτική ακτινοβολία της σκέψης του κατά τις τρεις δεκαετίες πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, χάρη στην εμπνευσμένη γραφή του Ν. Καζαντζάκη (που υπήρξε μαθητής του Μπερξόν στο Παρίσι), αλλά και στον ερευνητικό μόχθο του Χ. Ανδρούτσου, της Ελλης Λαμπρίδη, του Ευ. Παπανούτσου, του Κ. Παπαλεξάνδρου και του Γιάννη Ιμβριώτη, γνώρισε μόνον αναλαμπές στη μεταπολεμική περίοδο. Τη σκυτάλη πήραν επάξια ο Γιώργος Μουρέλος, ο Ευάγγελος Μουτσόπουλος και, στη συνέχεια, ο Κωνσταντίνος Ρωμανός και η Θεώνη Αναστασοπούλου-Καπογιάννη, των οποίων όμως οι βασικές μελέτες για τον Μπερξόν είναι δημοσιευμένες στα γαλλικά και τα γερμανικά. Πέραν αυτών, ελάχιστοι ήταν οι διανοητές που, με τη μεταφραστική και (ή) την ερευνητική τους εργασία συνέβαλαν στη διάδοση πτυχών της φιλοσοφίας του Μπερξόν στη χώρα μας: ξεχωρίζει ο Βασίλειος Τατάκης με τη μετάφραση των Δύο πηγών της ηθικής και της θρησκείας.

Ετικέτες

Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να βάλουμε ετικέτες στον φιλόσοφο που κατ’ εξοχήν κατήγγειλε την οκνηρία, αν όχι την αδράνεια του πνεύματος στην οποία οφείλεται η εύκολη προσφυγή σε ετικέτες. Δεν μπορούμε όμως παρά να διαπιστώσουμε ότι, στη χώρα μας όπως και σε ολόκληρη την Ευρώπη, ορισμένες ιδέες του Μπερξόν ενέπνευσαν προοδευτικούς και συντηρητικούς διανοούμενους. Πώς να εξηγήσουμε αλλιώς το γεγονός ότι, από τη μια, ο Σορέλ, ο Γκράμσι, ο Λούκατς και ο Καστοριάδης και, από την άλλη, ο Μουσολίνι και ο Ντε Γκωλ αξιοποίησαν θεμελιώδεις αντιλήψεις του Μπερξόν;

Και τώρα; Είναι αλήθεια πως -κατά την τελευταία δεκαετία- έχει δημοσιευθεί ικανός αριθμός μεταφράσεων κειμένων του Μπερξόν στα ελληνικά (Τα άμεσα δεδομένα της συνείδησης, εκδ. Καστανιώτη· Το γέλιο, εκδ. Εξάντας· Οι δύο πηγές της ηθικής και της θρησκείας, εκδ. Νησίδες· Εισαγωγή στη μεταφυσική, εκδ. Δρόμων). Ωστόσο, οι εν λόγω μεταφράσεις έχουν δημοσιευθεί ασχολίαστες και σαφώς δεν αρκούν για να κινήσουν το ενδιαφέρον του απαιτητικού λογίου κοινού για τη φιλοσοφία του Μπερξόν.

Η «ημερίδα Μπερξόν» στο Γαλλικό Ινστιτούτο έλαβε χώρα σε μια περίοδο όπου η φιλοσοφία του Μπερξόν επανέρχεται δυναμικά στο φιλοσοφικό προσκήνιο, εν πολλοίς (κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες) λόγω της νέας πνοής που της έδωσαν, με πρωτότυπη οικείωση πτυχών της, σημαντικοί Γάλλοι φιλόσοφοι του εικοστού αιώνα, πρωτίστως ο Ντελέζ και ο Λεβινάς, και δευτερευόντως ο Μερλώ-Ποντύ και ο Ρικέρ. Αρκεί να επισημάνουμε ότι, με την ευκαιρία της εν λόγω επετείου, διοργανώθηκαν φέτος συνέδρια για τον Μπερξόν στη Γαλλία και σε πολλές άλλες χώρες, από τη Γερμανία μέχρι τη Βραζιλία και την Αργεντινή και από την Αγγλία μέχρι την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα. Η συμμετοχή μάλιστα του Frdric Worms, του σημαντικότερου αυτή την περίοδο παγκοσμίως μελετητή του Μπερξόν, στην ημερίδα με την οποία η ελληνική φιλοσοφική κοινότητα συνέβαλε σ’ αυτόν τον εορτασμό, αποτελεί ένδειξη ότι οι διοργανωτές της δεν την αντιμετώπισαν ως θνησιγενές επετειακό συμβάν, αλλά ότι την εκλαμβάνουν ως ψηφίδα ενός ανολοκλήρωτου ακόμη ψηφιδωτού.

«Φιλοσοφίες της διαφοράς»

Αντικείμενο της ημερίδας αποτέλεσαν ορισμένες από τις γονιμότερες ιδέες του Μπερξόν (σχετικά με τη διάρκεια, τη δημιουργικότητα, την ενόραση, τη συνείδηση, τη μνήμη, την «προσοχή στη ζωή» κ.λπ.) που αξιοποιήθηκαν τα μάλα στη σύγχρονη φιλοσοφία -ιδιαιτέρως από τις επονομαζόμενες «φιλοσοφίες της διαφοράς»- μολονότι τις περισσότερες φορές αποσιωπήθηκε η προέλευσή τους. Το ενδιαφέρον σειράς ομιλητών επικεντρώθηκε, αφενός, στην κριτική που άσκησαν μείζονες φιλόσοφοι του εικοστού αιώνα (Μπασελάρ και Μερλώ-Ποντύ) σε βασικές θέσεις του Μπερξόν και, αφετέρου, στην επιρροή που άσκησε η μέθοδος και ορισμένα πορίσματα της φιλοσοφίας του Μπερξόν τόσο στους φιλοσόφους αυτούς όσο και σε άλλους στοχαστές που διάκεινται ευμενέστερα απέναντι στη φιλοσοφία του (Σορέλ, Ουναμούνο, Πλέσνερ, Λεβινάς, Ντελέζ). Αναδείχθηκαν επίσης οι θεωρητικές αναζητήσεις και το ιδεολογικό στίγμα στοχαστών που ενδιαφέρθηκαν για τη φιλοσοφία του Μπερξόν στη χώρα μας (κυρίως του Γιάννη Ιμβριώτη και του Γιώργου Μουρέλου).

* Ο Γιάννης Πρελορέντζος είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή