Το να απαντάς αυτές τις εποχές σε πολιτικά ερωτήματα είναι σαν να αποτολμάς να μιλάς για ποίηση, ενώ δεν έχεις αποστηθίσει ούτε καν έναν στίχο του Σεφέρη. Το να τρέχεις στο κατόπι του πολιτικού στίγματος ενός μεγάλου κόμματος είναι κι αυτό εξίσου δύσκολο. Είναι σαν να προσπαθείς να μπολιάσεις ένα άγριο δένδρο, ενώ δεν έχει φτάσει η κατάλληλη χρονική περίοδος. Το να βγάζεις δε συμπεράσματα για την εκλογική ετυμηγορία των μελών του μεγάλου κόμματος είναι το ίδιο δυσβάσταχτη δουλειά. Μοιάζει σαν να προσπαθείς να εντοπίσεις έναν ανθεκτικό ιό σε ευαίσθητο ανοσοποιητικό σύστημα. Πού να τα βρεις τα ενδεδειγμένα φάρμακα;
Από συστάσεως του ελληνικού κράτους, η πολιτική υπήρξε σαρξ εκ της σαρκός του Ελληνα, σύμπλεγμα ιδεών και πράξεων που πολλές φορές κατάφερναν να υπερακοντίσουν ακόμη και τον τρέχοντα (τότε) ιστορικό χρόνο. Να ξεπεράσουν την τουρκοκρατία, την επανάσταση στη συνέχεια, τις έριδες των πρώτων ηγετών και τους βασιλείς αργότερα. Συνέβαλε σ’ αυτό η ρωμιοσύνη και το μεσογειακό ταμπεραμέντο, η επιδεξιότητα του πολίτη να δρασκελίζει πυρπολημένες γέφυρες, επιστρέφοντας ξανά και ξανά στη μόνιμη ερωμένη, καθότι σούπερ η κυρία! Κάπως έτσι πορεύτηκε η ελληνική πραγματικότητα, με αρχηγούς φθονερούς και αδιάφορους απέναντι στον πολίτη, με πολιτικούς που έδειχναν να νοιάζονται για τούτο τον τόπο, κι ας υπηρετούσαν συμφέροντα εκτός συνόρων, με προσωπικότητες που έγραψαν ιστορία κι ας φορτώθηκαν χαμένες πατρίδες, πολιτικοί με έντονη την αυτοσυνειδησία και την αποστολή τους, σαν έτοιμοι από καιρό, παρότι οι καιροί ήταν συχνά ανέτοιμοι.
Και να ‘μαστε σήμερα εδώ. Να ζούμε την εποποιία του αναγεννημένου ΠΑΣΟΚ, το αποκορύφωμα της ελληνικής πολιτικής φαντασίωσης και ταυτοχρόνως να μιλάμε για πολιτική. Για ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές, για Τρίτους, πιθανόν και… Τέταρτους Δρόμους. Αλλά, για σταθείτε, ώς εδώ φτάνουν οι ιαχές των οπαδών. Τι έγινε; Επιστρέφει ο Μαρξ και ο Ενγκελς; Α, μπα. Ο καβγάς για το πάπλωμα, μου φαίνεται. Πάντως, ο Γιώργος καταστρώνει καινούργια σχέδια εντός του κόμματος και… εκτός. Ενδεχομένως θέλει να πείσει την αριστερή Ελλάδα – αυτήν που υπήρξε πάντοτε αριστερή, ακόμη κι αν έριχνε ψήφο στη δεξιά – να επαναλάβουν μαζί το επίτευγμα του Ανδρέα Παπανδρέου. Τότε που ο Ανδρέας, πληθωρικός και ανατρεπτικός καθώς ήταν, αλώνιζε τον γηγενή τόπο, κέρδιζε ανθρώπους και καρδιές και αυγάτιζε τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ. Μα, καλά, όταν ο Ανδρέας σάρωνε ό,τι εύρισκε μπροστά του, οι εποχές ήταν ακόμη τέσσερις και οι άνθρωποι πίστευαν στα θαύματα. Ομως, ακόμη και η επαναστατική εποχή που έσπρωχνε τον λαό στην εξουσία δεν άντεξε στον χρόνο και η πορεία της ελληνικής περεστρόικα ήταν τελικά προδιαγεγραμμένη.
Οι σημερινές συνθήκες δεν έχουν τίποτα κοινό με τη δεκαετία του ’80. Ούτε ιδεολογικά ούτε οικονομικά, ούτε κοινωνικά. Τους ίδιους προβληματισμούς με το ΠΑΣΟΚ αντιμετωπίζουν πολλά από τα κεντροαριστερά κόμματα της Ευρώπης και φυσικά στην προκειμένη περίπτωση δεν υπάρχει Τειρεσίας, δεν υπάρχει Πυθία. Πειραματισμός υπάρχει στα τυφλά. Λέξεις, όπως σοσιαλδημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνικό κράτος έρχονται να αντιπαρατεθούν στην κεντροδεξιά, στο λιγότερο κράτος, στην παγκοσμιοποίηση και τον νεοφιλελευθερισμό. Η ευέλικτη αγορά εργασίας, τα περισσότερα χρόνια στη δουλειά, οι χαμηλότερες συντάξεις και οι μακροχρόνια άνεργοι γίνονται ψηφίδες στον εχθρικό κύκλο. Στοχοποιούνται.
Μας παροτρύνουν να μιλήσουμε πολιτικά γιατί μια αριστερόστροφη χώρα, όπως η Ελλάδα υποχρεούται να επιστρέφει συχνά στην πολιτική. Μα πότε κατέφυγαν σε σαφή πολιτικό λόγο οι υποψήφιοι, εκτός από τις μέρες που έλεγαν στον κόσμο για το αριστερό όραμά τους; Τη λέξη όραμα την πετούσαν λες και πετούσαν πετρούλες στη λίμνη! Πότε επιχειρηματολόγησαν ουσιαστικά πάνω στις διαφωνίες τους, ώστε ο κόσμος του κόμματος να αποφασίσει ποιός τον καλύπτει καλύτερα; Ζήσαμε έναν άκρατο λαϊκιστικό συναισθηματισμό του προεδρικού ΠΑΣΟΚ, αυτού που μίσησε αν και επωφελήθηκε από το σημιτικό ΠΑΣΟΚ. Αντανακλαστικά νοσταλγίας για τον Ανδρέα Παπανδρέου κι όχι για τον Γιώργο, αποκάλεσαν το σύνδρομο. Αδικο ακούγεται για κείνον και με θλίβει, γιατί δεν συνθέτει πολιτική αυτή η διαπίστωση.
Στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές χώρες, η προσωπικότητα του αρχηγού ενός κόμματος είναι καθοριστική. Ο Κώστας Καραμανλης έπαιξε σημαντικό, αν όχι πρωταρχικό λόγο στην επιλογή του ελληνικού λαού. Το ίδιο και ο θείος του παλαιότερα, ο Ανδρέας και ο Σημίτης ή ο Μητσοτάκης αργότερα. Η πατρίδα εκτρέφει προσωποπαγή – αρχηγικά κόμματα. Εντάξει, εκτρέφει και νεποτισμό. Το εμπεδώσαμε, φτάνει. Ο ηγέτης ενός κόμματος οφείλει να τοποθετεί τα πάντα στη σωστή τους διάσταση και να συνδυάζει με τρόπο φυσικό όλες τις ψηφίδες της εξουσίας. Ενας μεγάλος πολιτικός ηγέτης, όμως, μπορεί να αναλάβει στα χέρια του την τύχη του έθνους, του κράτους ή των πολιτικών ρευμάτων. Μπορεί να έχει τέτοια ατομική απόδοση, ώστε να μην ισοσκελίζεται από τις συντονισμένες προσπάθειες κοινών εγκεφάλων, όσο μεγάλος κι αν είναι ο αριθμός τους.
Αντιλαμβάνομαι τι σημαίνει προσωποπαγές κόμμα. Θα ήθελα όμως να μάθω τι άλλο, εκτός από προσωποπαγές, θέλει να είναι το ΠΑΣΟΚ. Διάβασα για τον άψογο τρόπο διεξαγωγής της εκλογικής διαδικασίας (σωστό), για το ότι κανείς πια δεν αμφισβητεί τον Γιώργο (σωστό), κατάλαβα ότι ο Βενιζέλος βάζει υποθήκη για το μέλλον (σωστό και αυτό, αν και του τραβούν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια), άκουσα ότι τώρα η Ν.Δ. πρέπει να προσέχει γιατί αρκετά αυθαιρέτησε (ακόμη πιο σωστό). Ακουσα κάτι και για ρήξεις; Με ποιους;
Δεν άκουσα, όμως, για το αν το ΠΑΣΟΚ είναι εκφραστής – κομιστής καινοτόμων ιδεών και στρατηγικών. Πώς θα αντιμετωπίσει το συνταξιοδοτικό; Διά της αποχώρησης; Τις σοβαρές πτυχές της απασχόλησης; Με απεργίες; Τι θα απαντήσει στην έννοια της ηθικής της εργασίας και της ευθύνης που θα ανταγωνίζεται την έννοια των κεκτημένων δικαιωμάτων; Θα βάλει μπροστάρηδες τα συνδικάτα; Κανείς δεν λέει τι θα γίνει με τα παιδιά που θα μοιράζονται ανάμεσα στις καταλήψεις και στις πορείες στους δρόμους (προφανώς και δικαίως), αλλά το απόγευμα θα σπεύδουν στο φροντιστήριο. Οπως δεν άκουσα πώς θα αντιμετωπιστεί η Σορβόννη που κατηφορίζει κατά κάτω, τι θα γίνει με τα πρόστιμα της Ε.Ε. για τα πτυχία;
Μα τι είδους πολιτική ειμαρμένη είναι αυτή;