Ενα φεστιβάλ αναζητεί το νέο, το καινοτόμο, το δημοφιλές. Το μεξικάνικο σινεμά τα τελευταία χρόνια συνοψίζει αυτές τις ιδιότητες. Ο Αλφόνσο Κουαρόν, ένας από τους τρεις βασικούς του εκπροσώπους, βρέθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που λήγει απόψε, όχι με την ιδιότητα του σκηνοθέτη, αλλά του πατέρα. Ο 46χρονος Κουαρόν, που δείχνει πολύ νεότερος, έχει έναν γιο 24 ετών, τον Χονάς, ο οποίος συμμετείχε στο διαγωνιστικό πρόγραμμα με την πρώτη του ταινία. Είναι σπάνιο για έναν ουσιαστικά νέο δημιουργό, όπως είναι ο Αλφόνσο Κουαρόν, που είναι στην καλύτερη φάση της καριέρας του και τον οποίο ακόμη ανακαλύπτει ο υπόλοιπος κόσμος, έπειτα από τις «Μεγάλες προσδοκίες», το «Θέλω και τη μαμά σου», το «Χάρι Πότερ και ο αιχμάλωτος του Αζκαμπάν» και τα «Παιδιά των ανθρώπων», να θεωρεί ότι αποτελεί μέρος του κατεστημένου που εμποδίζει την εξέλιξη των νέων. Ομως αυτό ακριβώς λέει ο Κουαρόν. Και δείχνει να το πιστεύει απόλυτα, μιλώντας με πάθος και επιχειρήματα.
Η γενιά του MySpace
– Είστε στη Θεσσαλονίκη ως πατέρας του Χονάς. Τον βοηθήσατε όμως στην παραγωγή;
– Οχι, καθόλου. Μάλιστα, δεν ήξερα καν ότι κάνει ταινία, μέχρι που μού την έδειξε. Νόμιζα ότι ήταν μικρού μήκους. Και ήταν έκπληξη όταν είδα ότι ήταν μια μεγάλου μήκους ταινία, αλλά και ότι ψάχνει έναν διαφορετικό τρόπο. Είναι ένα γνώρισμα της γενιάς του. Να μη θέλει να κάνει κάτι με συμβατικό τρόπο, ζητώντας χάρες ή χρηματοδότηση. Του είπα λοιπόν: «Δεν ήξερα ότι ήθελες να κάνεις ταινίες». Και μου απάντησε: «Θέλω, αλλά όχι όπως τις κάνεις εσύ». «Ευχαριστώ πολύ!» απάντησα, αλλά αυτό που μου είπε ήταν ότι οι ταινίες μου είναι εντάξει, απλώς δεν του αρέσει ότι για κάθε μου ταινία περνάω δύο χρόνια στα τηλέφωνα. Το να κάνεις μια ταινία είναι ήδη αρκετά δύσκολο και αυτό που με εντυπωσιάζει είναι ότι βρήκε έναν φρέσκο τρόπο για να το κάνει. Αυτό που θαυμάζω στη γενιά του Χονάς είναι ότι δεν χρειάζεται να ζητήσουν άδεια για να κάνουν τα πράγματα που θέλουν. Είναι η γενιά που γεννήθηκε με κάμερες μέσα στην αίθουσα τοκετού. Που διασκεδάζει βλέποντας DVD με extras από τα γυρίσματα των ταινιών. Που ξέρει όλα τα κόλπα. Δεν είναι λοιπόν μια γενιά που εντυπωσιάζεται εύκολα. Αυτά τα παιδιά έχουν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση για το σινεμά. Μια φόρμα που τους επιτρέπει να γυρίζουν ταινίες όσο νέοι κι αν είναι και να αναζητούν νέους τρόπους διανομής. Για τη δική μου γενιά, το σινεμά ήταν κάτι μακρινό και δύσκολο, για το οποίο χρειαζόσουν πολλά λεφτά και επαφές.
Πολλά σκουπίδια, πολλά διαμάντια
– Ξέρουν, λοιπόν, όλα τα τεχνικά. Ομως, τι γίνεται με τη βαθύτερη αίσθηση του σινεμά; Την έχουν; Περιμένετε σπουδαίες ταινίες απ’ αυτή τη γενιά;
– Η παραγωγή είναι μεγάλη. Και όπου υπάρχουν πολλά πράγματα, υπάρχουν και πολλά σκουπίδια. Αν πάτε στο ΥouΤube ή στο MySpace θα δείτε πολλά σκουπίδια. Ομως υπάρχουν και πολλά διαμάντια. Το μειονέκτημα είναι ότι δεν είναι σχολαστικοί στη δουλειά τους. Ομως οι πραγματικά ταλαντούχοι θα το καταφέρουν. Αυτό που βλέπω για το μέλλον, είναι ότι θα γίνουν διαφορετικές ταινίες, όχι από την πλευρά της τεχνολογίας, αλλά της θεματολογίας. Αν ήξερα τι θα είναι αυτό, θα δημιουργούσα το μοντέλο. Και μάλλον θα ήμουν 23 ετών… Η εικόνα γι’ αυτά τα παιδιά είναι κάτι πολύ άμεσο και πολύ προσιτό. Για να αφηγηθούν λοιπόν μια ιστορία δεν χρειάζονται μεγάλα σκηνικά και ψευδαισθήσεις. Η δική μου γενιά μεγάλωσε με το φιλμ των 35 χιλιοστών. Ετσι, τα μάτια μου έχουν συνηθίσει σ’ αυτό και η ψηφιακή εικόνα μερικές φορές μού φαίνεται άγρια. Για τη νέα γενιά, η ψηφιακή εικόνα είναι κάτι οργανικό. Την κατέχουν και δεν φοβούνται να τη χρησιμοποιήσουν για το όραμά τους. Και επιπλέον, είναι η πρώτη γενιά που έχει τόσο άμεση σχέση με την πραγματικότητα. Τους περικυκλώνει από παντού. Την τηλεόραση, το Ιντερνετ… Εχει ενδιαφέρον να δούμε λοιπόν πώς το αντιμετωπίζουν από την πλευρά του δημιουργού.
– Εκτός από σκηνοθέτης, έχετε και την ιδιότητα του παραγωγού. Πώς επιλέγετε τις παραγωγές σας;
– Τώρα το κάνω λιγότερο, γιατί ασχολούμαι περισσότερο με τις δικές μου ταινίες. Ομως προτιμώ να στηρίζω νέους σκηνοθέτες με πρώτες και δεύτερες ταινίες. Και το σημαντικότερο είναι να έχουν κάποιο όραμα. Δεν αναζητώ ανθρώπους που απλώς θέλουν μια δουλειά. Πιστεύω στους νέους, όπως και ότι θα έχουν λύσεις για τα πράγματα που συμβαίνουν σήμερα στον κόσμο. Αυτό που μπορεί να κάνει η δική μου γενιά είναι να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε οι νέοι να πλάσουν τα νέα μοντέλα. Οχι να υποκρινόμαστε ότι μπορούμε να τα δημιουργήσουμε εμείς.
Είμαστε πια κατεστημένο
– Τι τους εμποδίζει να δράσουν;
– Ποιο είναι το εμπόδιο; Μα η δική μου γενιά. Η σημερινή κατάσταση χρειάζεται ριζοσπαστικές αλλαγές. Κι αυτές δεν θα έρθουν από τους ανθρώπους της γενιάς μου, που παριστάνουν ότι μπορούν να τις φέρουν. Η νέα γενιά ζει μια πολύ δυσκολότερη πραγματικότητα. Εχουν μεγαλύτερα μέσα επικοινωνίας, που έχουν γίνει μεγάλα μέσα αποξένωσης. Τα πιο δημοφιλή sites δίνουν μια ψεύτικη αίσθηση κοινότητας, φιλίας και οικειότητας. Περιμένω λοιπόν να δημιουργηθούν κάποιες νέες «κρύπτες» πιο ειλικρινούς επικοινωνίας.
– Είναι λίγο παράξενο, πάντως, να λέτε ότι ανήκετε στα εμπόδια, αφού η γενιά σας βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην πρώτη γραμμή της δημιουργίας.
– Το ξέρω και δεν νιώθω καθόλου γέρος. Είμαι νέος. Ομως καταλαβαίνω απόλυτα ότι είμαι ένα πλάσμα του 20ού αιώνα και των ιδεολογιών. Και μού είναι ακόμη κάπως δύσκολο να συνειδητοποιήσω ότι οι λύσεις δεν πρόκειται να έρθουν από τις ιδεολογίες. Η γενιά μου, όπως και οι αμέσως προηγούμενες, είμαστε εμπόδια, επειδή ήμαστε οι γενιές της απόλαυσης, χωρίς να νοιαζόμαστε για τις συνέπειες. Η κατάσταση του περιβάλλοντος είναι μια προφανής απόδειξη. Είμαστε το κατεστημένο πια, γι’ αυτό το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες για εκείνους που μπορούν να ανακαλύψουν τις λύσεις.
– Η περασμένη χρονιά ανήκε στους Μεξικάνους δημιουργούς. Εσάς, τον Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, τον Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου. Ηταν απλώς μια ευτυχής σύμπτωση ή σημαίνει κάτι άλλο για το μεξικάνικο σινεμά;
– Οι τρεις μας έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές. Ετυχε να έχουμε ταινίες που γυρίστηκαν και προβλήθηκαν στα φεστιβάλ την ίδια περίοδο και κέρδισαν υποψηφιότητες μαζί. Οι τρεις μας δεν πιστέψαμε ποτέ ότι ανταγωνιζόμαστε ο ένας τον άλλον, αλλά ότι αλληλοσυμπληρωνόμαστε. Ηταν λοιπόν μια σύμπτωση, αλλά μετά την πήραν στα χέρια τους τα Μέσα που χρειάζονται ιστορίες σαν κι αυτή. Δεν πιστεύω στο μεξικάνικο σινεμά, όπως δεν πιστεύω στο ελληνικό, το αγγλικό ή το γαλλικό σινεμά. Δεν με αφορούν αυτοί οι τίτλοι. Με αφορούν οι κινηματογραφιστές και όχι οι εθνικές ταυτότητες. Αυτό που καταφέραμε μπορεί να έχει μια επίδραση στη μεξικάνικη κοινότητα και είναι κάτι καλό για την τοπική κινηματογραφική βιομηχανία, γιατί αυξημένη παραγωγή σημαίνει και καλύτερες ταινίες. Και κάτι άλλο που δείξαμε είναι ότι αλλάξαμε την αντίληψη του συναγωνισμού: αντί για φθόνο φέραμε τη συνεργασία και τον θαυμασμό.
Στο Παρίσι… για υλικά
– Εσείς τι σκοπεύετε να συνεχίσετε να κάνετε; Ταινίες με πολυεθνικά καστ σε μεγαλύτερες παραγωγές ή και μικρότερες ταινίες στο Μεξικό;
– Δεν ξέρω πόσο μεγάλες θα είναι οι παραγωγές που θα κάνω στη συνέχεια. Δεν έχει αυτό σημασία. Αυτό που θέλω, είναι να κάνω ταινίες σε διαφορετικά μέρη. Κάποια στιγμή θα ξαναπάω στο Μεξικό, γιατί είμαι Μεξικάνος και μου αρέσει να βρίσκομαι εκεί. Είμαι σε μια καλή στιγμή, νιώθω ότι έχω γύρω μου ανθρώπους που με αγαπούν, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, τεχνικούς, με μια αίσθηση κοινότητας, που μπορούν να με βοηθήσουν όποτε αποφασίσω να αρχίσω να ασχολούμαι με κάτι. Δεν έχω αποφασίσει ακόμη τι ακριβώς θα είναι το επόμενο σχέδιο. Υπάρχουν πολλά πιθανά. Γι’ αυτό και θα ταξιδέψω τώρα στο Παρίσι για να ψωνίσω υλικά για το «μαγείρεμα» που σχεδιάζω να κάνω. Εχω στο μυαλό μου διάφορες συνταγές που θα ήθελα να δοκιμάσω. Η μια θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα επιδόρπιο, ή άλλη ένα κυρίως πιάτο, μια άλλη, μια απλή σαλάτα. Μπορεί όμως, αν έχω αρκετή διάθεση, να κάνω και ολόκληρο το μενού!
Digital πειραματισμοί με πολλές δυσκολίες
Το τμήμα Digital Wave του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, που φέτος λειτούργησε για δεύτερη χρονιά, δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί ως προθήκη της δουλειάς των σκηνοθετών, που πειραματίζονται με νέα μέσα, χωρίς να καταφύγουν στο ακριβό φιλμ. Διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να προβληθούν καθόλου στο φεστιβάλ, αφού ένας από τους όρους συμμετοχής στα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας (ανάμεσα στους πολλούς που χρειάζονται αναθεώρηση) είναι ότι οι ταινίες πρέπει να υποβληθούν σε φιλμ, προκειμένου να διεκδικήσουν ένα από τα βραβεία. Το Digital Wave δίνει την ευκαιρία της προβολής αυτών των ταινιών και η συμμετοχή είναι ευάριθμη, αφού τη στιγμή που οι πρεμιέρες σε φιλμ ήταν μόνο επτά στη Θεσσαλονίκη, οι ψηφιακές πρεμιέρες έφτασαν τις 12.
Για την ώρα, ωστόσο, η πλειονότητα των ταινιών δείχνει ότι οι σκηνοθέτες ακόμη πειραματίζονται με αυτό το φτηνό και εύκολο μέσο, χωρίς να το αξιοποιούν για ένα πλήρες κινηματογραφικό έργο. Η ποικιλία είναι αρκετά μεγάλη σε θεματολογία. Από ντοκιμαντέρ, όπως η «Πολλαπλότητα του πιθανού» του Πολ Γρίβα, μέχρι σπονδυλωτές ταινίες («@thens blogs» των Θανάση Σκρουμπέλου, Λένας Βουδούρη, Αλέξανδρου Παπαηλιού, Δέσποινας Καρβέλα και Γιώργου Καρυπίδη, «Την καρδιά μου πλήγωσες» των Λουκίας Ρικάκη, Αγγελου Σπάρταλη, Γιώργου Μπακόλα, Γιώργου Ακσεχερλίδη), προσωπικά «πονήματα» σαν τα «Ερωτικά μαθήματα για μια επαναστατική δράση» του Νίκου Αλευρά και απόπειρες για επικό σινεμά βιντεοκάμερας από παίκτες ριάλιτι («Γιαγκόναν, οι σκοτεινές μέρες του χαμού» του Γιάγκου Ραυτόπουλου).
Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα; Η ευκολία του μέσου δεν σημαίνει και ευκολία στην έμπνευση. Η ψηφιακή κάμερα μπορεί να είναι ένα νέο παιχνίδι στα χέρια των σκηνοθετών, όμως και για αυτές τις ταινίες ισχύει ό,τι και για οποιαδήποτε άλλη. Οτι δηλαδή, για να κερδίσουν το μυαλό και την καρδιά του θεατή και να ξεφύγουν από το επίπεδο του πειραματισμού home cinema, χρειάζονται ιδέες, σχεδιασμό και δομή. Ψηφιακή ή αναλογική.