Ο Αντόνιο Κανόβα (1757-1822), Ιταλός γλύπτης και ο διασημότερος εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού στη γλυπτική, παραμένει ένα αμήχανο μείγμα στη μνήμη. Η εικόνα του αποτελείται από δύο αταίριαστα πράγματα, την επιβλητικότητα των δύο τεράστιων αγαλμάτων του Ναπολέοντα ως ήρωα της αρχαιότητας και τον αισθησιασμό των μυθολογικών και μη, γυναικείων γλυπτών του.
Νύμφες και Αφροδίτες
Σε αυτό το δεύτερο, δείχνει επικεντρωμένη η έκθεση του έργου του, που παρουσιάζεται στην Γκαλερία Μποργκέζε της Ρώμης. Μπαίνοντας ο επισκέπτης, τα πρώτα πράγματα που βλέπει, καθώς γράφει ο «Εκόνομιστ», είναι δύο καλλίγραμμα, καμπυλωτά γυναικεία, γυμνά κορμιά, ιδωμένα από την πλάτη, ώστε η άποψη των γλουτών να είναι (το λιγότερο) θεαματική. Βλέπει κάτι γνωστό και οικείο από τις ποικίλες αναπαραγωγές του, αλλά από ασυνήθιστη γωνία. Είναι οι «Τρεις Χάριτες» του Κανόβα που η μόνιμη θέση τους είναι το Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης. Στη Βίλα Μποργκέζε, τις πλαισιώνουν και από τη μια και από την άλλη πλευρά καμπύλες εξίσου αισθησιακές, που ανήκουν σε νύμφες, δάνεια και αυτές από το Μουσείο Αλβέρτου και Βικτωρίας στο Λονδίνο και από το Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης.
Προφανώς, οι διοργανωτές της έκθεσης θέλουν έτσι κάτι να αποδείξουν. Τι είναι αυτό; Ο Κανόβα είναι ωραίος γλύπτης, αλλά υπάρχουν άλλοι σπουδαιότεροι. Ο Μπερνίνι π.χ. Μόνο τούτου τα έργα να δει κανείς που βρίσκονται εγκατεσπαρμένα στην αίθουσα μαζί με του Κανόβα, καταλαβαίνει ότι ο δεύτερος, δεν έφτασε ποτέ την εκφραστικότητα του πρώτου, ιδιαίτερα στην απόδοση της κίνησης. Ο Κανόβα όμως, και αυτό θέλουν να δείξουν οι διοργανωτές της έκθεσης, είχε ένα ξεχωριστό τρόπο να δείχνει την ύλη αποπνευματωμένη. Ενα βήμα πριν από την απόλυτη, την ιδανική, ομορφιά, όπως έλεγε ο φίλος του Γερμανός ιστορικός της κλασικής τέχνης, Βίνκελμαν. Τη μνημείωση δηλ. της εφήμερης τελειότητας.
Ενα από τα πιο φημισμένα έργα του είναι η Παυλίνα Βοναπάρτη – Μποργκέζε (αδελφή του Βοναπάρτη) ως Αφροδίτη (1807), ημίγυμνη σε πόζα Αφροδίτης. Ηταν σύζυγος του πρίγκιπα Κάμιλο Μποργκέζε και το άγαλμά της, το οποίο βρίσκεται σε μόνιμη θέση, στην κάποτε ιδιωτική πινακοθήκη του Μποργκέζε, τώρα είναι το κεντρικό έκθεμα του αφιερώματος. Οταν τούτη η Αφροδίτη πρωτοπαρουσιάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, ένας σύγχρονος έγραψε ότι «οι ξένοι, παρακινημένοι από την περιέργεια, αθρόα συνέρρεαν να τη δουν». Αποκορύφωση ήταν να φωτίζεται μόνο από αναμμένα κεριά, γιατί έτσι έδειχνε πιο πραγματική. Αξιοπαρατήρητο ίσως είναι ότι ακόμη πιο αληθινά, από τις καμπύλες της Αφροδίτης, δείχνουν το στρώμα και τα μαξιλάρια που πάνω τους γέρνει.
Απαλές,
γλυκιές γραμμές
Ο Κανόβα εργάστηκε κυρίως στη Ρώμη, ευνοούμενος πολλών Παπών. Η προς αυτούς αφοσίωσή του ανταμείφθηκε τελικά με τη θέση του προέδρου στην Ακαδημία Σαν Λούκα (ένα από τα κυριότερα πολιτιστικά ιδρύματα της Ρώμης), με σύνταξη και με τον τίτλο του μαρκήσιου. Κι όμως, τα κλασικά και παγανιστικά θέματά του αποπνέουν έναν ερωτισμό που σχέση δεν έχει με τη θρησκεία. Ισως ήταν ο αισθησιακότερος από τους γλύπτες, πριν από τον 20ό αιώνα. Ενα είδος Χέλμουτ Νιούτον της εποχής του, που ενδιαφερόταν όμως περισσότερο για την απαλότητα και γλυκύτητα γραμμών και σωμάτων.