Βαθιά τομή στο έργο του Ντοστογιέφσκι

Βαθιά τομή στο έργο του Ντοστογιέφσκι

3' 47" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μαξιμίλιαν Μπράουν

Ντοστογιέφσκι, Η ζωή του μέσα από το έργο του

μετ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος

εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2008

Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται ιδιαίτερο ενδιαφέρον είτε επανέκδοσης μυθιστορημάτων του Ντοστογιέφσκι (1821-1881), όπως το έργο του Οι δαιμονισμένοι (εκδόσεις Ινδικτος, 2007), είτε έκδοσης των Ημερολογίων του (Τα ημερολόγια του συγγραφέα, τρεις τόμοι, εκδ. Αρμός, 2006 και 2007), ενώ παράλληλα σε αθηναϊκές θεατρικές σκηνές παίζονται με επιτυχία έργα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, όπως Ο Ηλίθιος και Η Ημερη. Παλαιότερα, το 1994, είχε κυκλοφορήσει Η Αλληλογραφία του (1834-1859) από τον Γκοβόστη. Αλλά και τα μελετήματα γύρω από τη ζωή και την προσωπικότητά του έρχονται να προστεθούν ως παράλληλα κείμενα, τα οποία ρίχνουν φως στα έργα του καθώς και στην ψυχοσύνθεσή του. Σημαντική συνεισφορά στην ανάλυση των χαρακτήρων του συγγραφέα υπήρξε το έργο του Μιχαήλ Μπαχτίν Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδ. Πόλις, 2000), ενώ μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε το εκτενές μελέτημα ενός σπουδαίου, ρωσικής καταγωγής, Γερμανού καθηγητού Σλαβολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτιγκεν, του Μαξιμίλιαν Μπράουν (1903 Αγ. Πετρούπολη-1984 Γκέτιγκεν), ο οποίος ξετυλίγει μέσω των ηρώων την ιδιοσυστασία του ιδιαίτερου συγγραφέα, τις θέσεις του, τις επιλογές του, τη στάση ζωής του, τη σχέση του με τους ομοτέχνους του καθώς και το ενδιαφέρον του για τα προβλήματα της εποχής και της χώρας του. Παράλληλα, παρακολουθούνται τα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του, στιγμιότυπα από την ταραχώδη δράση του, τα οποία επέδρασαν στον τρόπο σκέψης του και διαμόρφωσαν το πνευματικό του σύμπαν. Στα έργα του, άλλωστε, διαφαίνονται η προτίμησή του στις «συμβολικές συλλήψεις», η τάση του να αναδειχθεί η φύση των ηρώων του, καθώς και να προβληθούν οι οριακές καταστάσεις, ο διχασμός της προσωπικότητας, οι αντιφάσεις της.

Ο Μπράουν ξεκινά από την επίδραση που δέχτηκε ο συγγραφέας από τον Νικολάι Γκόγκολ και μάλιστα παραθέτει στοιχεία για να υποστηρίξει την άποψή του. Η διαφορά, ωστόσο, που διακρίνεται στα έργα τους έγκειται στο γεγονός ότι ο Γκόγκολ μάς δείχνει πώς υπό ορισμένες προϋποθέσεις ένας άνθρωπος γίνεται κάτι που «πια δεν είναι άνθρωπος», ενώ ο Ντοστογιέφσκι επιμένει στην αρχή ότι κάποιος «μπορεί να παραμείνει άνθρωπος ακόμα και όταν κάτω από δεδομένες συνθήκες τούτο φαίνεται να μην είναι δυνατόν».

Ο Ντοστογιέφσκι, όπως μας πληροφορεί ο Μπράουν, διάβαζε λογοτεχνία από μικρή ηλικία, Ρώσους και δυτικούς συγγραφείς: Γερμανούς, Αγγλοσάξονες, Γάλλους. Γνώριζε πολύ καλά το έργο του Ουγκώ, του Μπαλζάκ, των Χόφμαν, Σίλερ, Ντίκενς, Ράντκλιφ, Σκοτ, και πολλών άλλων. Μάλιστα, ο Μπράουν παρατηρεί ότι ο Ντοστογιέφσκι «γεννήθηκε ταυτόχρονα με τη ρωσική λογοτεχνία», και το πάθος του για δημιουργία τον οδήγησε στην απόφασή του να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη γραφή. Με συνέπεια διόρθωνε και επεξεργαζόταν τα κείμενά του, τα οποία κάθε άλλο παρά είχαν αφρόντιστη μορφή.

Πλοκή χαρακτήρων

Τα έργα του Ντοστογιέφσκι διακρίνονται για την ξεχωριστή και σύνθετη πλοκή τους αλλά και για την ανάδειξη μοναδικών χαρακτήρων. Ετσι, οι ήρωές του είναι μέθυσοι, ιδεολόγοι, επαναστάτες, έκφυλοι, πατροκτόνοι -να αναφερθεί σ’ αυτό το σημείο το μελέτημα του Φρόυντ Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία, 1929 (βλ. κριτική του Σπ. Παγιατάκη, εφ. «Η Καθημερινή», Κυριακή 3.2.08)-, άτομα που έχουν πάθος με τα τυχερά παιχνίδια. Νοσηρές προσωπικότητες ζουν σε τυπικό κατά τα άλλα περιβάλλον, ενώ τα συναισθήματα και οι ιδέες τους έχουν σχέση με την πραγματικότητα και με ό,τι απορρέει απ’ αυτήν. Και προς επίρρωσιν αυτής της θέσης, ο Μπράουν παραθέτει την άποψη του σημαντικού κριτικού και δοκιμιογράφου Μπερντάγιεφ, σύμφωνα με τον οποίο «σκοπός της τέχνης του Ντοστογιέφσκι είναι, υπερβαίνοντας την εμπειρική πραγματικότητα, να εκφράσει την πραγματικότητα που παραμένει κρυμμένη. Δεν κατορθώνει ποτέ μολαταύτα να την εκφράσει με τρόπο άμεσο, αλλά μόνο μέσω συμβόλων και ιδεατών μορφών». Οι χαρακτήρες του με την ακραία συμπεριφορά τους συμβολίζουν ανθρώπινους τύπους όλων των εποχών, δεν περιορίζονται στα όρια του συγκεκριμένου τόπου και χρόνου, και γίνονται αρχετυπικά πρότυπα. Το κέντρο βάρους των έργων του Ντοστογιέφσκι εντοπίζεται «σε ψυχολογικά προβλήματα… στο ασυνήθιστο, το αλλόκοτο», ή όπως τονίζεται αλλού από τον μελετητή, δεν υπάρχει τίποτα τόσο φανταστικό όσο η πραγματικότητα, καθώς η ουσία της ζωής βρίσκεται στις εξαιρέσεις και όχι στους κανόνες. Εξάλλου, το τυπικό ή «κανονικό» και το παράδοξο ή ασύνηθες δεν συγκρούονται, αλλά το ένα τροφοδοτεί το άλλο και σχηματίζουν από «κοινού το φαινόμενο άνθρωπος».

Ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποιεί την περιπέτεια, την πλοκή και τη μεταπλάθει σε διανοητικά και ψυχολογικά πρότυπα, τα οποία συνδέονται με προβλήματα της ύπαρξης. Μα το σημαντικό, κατά τον Μπράουν, βρίσκεται στην τάση του συγγραφέα να θέτει ερωτήματα μέσω των ηρώων του, τα οποία μένουν αναπάντητα, καθώς ο ίδιος σε όλους τους τόνους διακηρύσσει το δικαίωμα του ατόμου στην ελευθερία, στην ανεξαρτησία της σκέψης, αλλά και την προσήλωσή του στο αλλόκοτο, το παράδοξο πνευματικό ή ψυχικό υπόβαθρο του ανθρώπου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή