Στις αρχές του 2008, ο Φιλίπ ντε Μοντεμπέλο, επί 31 χρόνια διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης, ανακοίνωσε ότι αποσύρεται. Η θητεία του είχε αφήσει ισχυρό αποτύπωμα σε μια θέση με αυτοκρατορική επιρροή. Ο απολογισμός ήταν υπέρ του, η στάση του Τύπου γενναιόδωρη μαζί του εκτιμώντας την επιμονή, την αποτελεσματικότητα και τους (πολιτικούς) χειρισμούς του. Το θέμα της διαδοχής ακανθώδες. Οι συζητήσεις ζωήρεψαν: Ποια προσόντα πρέπει να διαθέτει ο νέος διευθυντής; Αρκεί η ακαδημαϊκή κατάρτιση ή απαιτούνται και γνώσεις μάρκετινγκ, μια προσωπικότητα χαρισματική κοινωνικά, με επιχειρηματικό νου και πολιτική σκέψη; Τα μουσεία σήμερα, εκτός από ναοί της τέχνης, είναι και «οικονομικές μηχανές». Απαιτούν διευθυντές πολυμήχανους και πολυπράγμονες.
Την περασμένη εβδομάδα, στη Βουλή, ο υπουργός Πολιτισμού πέρασε τροπολογία στον νόμο για την αρχαιοκαπηλία, σύμφωνα με την οποία οι διευθυντές του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης θα λειτουργούν «υπό την εποπτεία του διοικητικού συμβουλίου, το οποίο θα χαράσσει την πολιτική και θα καθορίζει τον καλλιτεχνικό και επιστημονικό προγραμματισμό». Θα «επιβλέπουν» την εκτέλεση των αποφάσεων του Δ.Σ. (αντιγράφουμε από σχετικό ρεπορτάζ της «Ελευθεροτυπίας», 7/4). Η τροπολογία απασχόλησε την εικαστική κοινότητα αλλά η κουβέντα δεν διευρύνθηκε. Ποιον να απασχολήσει εξάλλου και γιατί; Η πολιτιστική πολιτική είναι «συζήτηση» (σε πολλά εισαγωγικά) προεκλογική και στη συνέχεια περιορίζεται στο στενό – στενάχωρο καλλιτεχνικό περιβάλλον των άμεσα ενδιαφερομένων. Ο συνειρμός του «προεκλογικού» μάς έφερε σε ένα κείμενο του κριτικού και ιστορικού τέχνης, καλλιτεχνικού διευθυντή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Ντένη Ζαχαρόπουλου, μέρος του οποίου είχε δημοσιευτεί στην «Κ» το 2004. Θέμα του: Προτάσεις για την πολιτιστική πολιτική του ΥΠΠΟ σχετικά με τη σύγχρονη εικαστική δημιουργία. «…Το σύνολο της δημόσιας πρωτοβουλίας στον χώρο της σύγχρονης τέχνης φαίνεται να λειτουργεί ακόμα ερήμην ουσιαστικής κριτικής διαδικασίας, σεβασμού της εξειδίκευσης και κατανομής γνώσης ανάμεσα στην επαγγελματική πείρα, την πνευματική ευθύνη, την επιστημονική κατοχύρωση, την ιστορική τεκμηρίωση και τον φιλοσοφικό λόγο. Συχνά αντιμετωπίζεται ως ανεξέλεγκτο προϊόν υπουργικών εμπνεύσεων, συμβατικού γούστου, λαϊκίστικης μεγαλοστομίας», έγραφε ο κ. Ζαχαρόπουλος. «Ο ουσιαστικός ρόλος του καλλιτέχνη και του έργου του αγνοούνται συστηματικά ενώ πριμοδοτούνται ο «μέσος όρος», ο «παραγοντισμός», η «γραφικότητα» έως και ο «μαϊντανός εορτασμών και επετείων»».
Τέσσερα χρόνια αργότερα, υπό διαφορετικές συνθήκες, για λόγους εντελώς ανεξάρτητους από εκείνους για τους οποίους γράφτηκε, το κείμενο φωτογραφίζει και πάλι την πραγματικότητα. Σαν να μην πέρασε μια μέρα…
Ενώ στη Ν. Υόρκη, λοιπόν, ο προβληματισμός στρέφεται γύρω από τη σύνθεση προσόντων του νέου Μοντεμπέλο, στην Αθήνα η πολιτική παρέμβαση εξαντλείται στον ασφυκτικό έλεγχο (κοινώς καπέλωμα μέχρι ακινησίας) των διευθυντών μουσείων σύγχρονης τέχνης. Η σύγκριση δεν αφορά τα μεγέθη. Θα ήταν άτοπο και αφελές. Απορία εκφράζει, μετρώντας ιλιγγιώδεις αποστάσεις: Ανάμεσα σε έναν μηχανισμό που στηρίζει τον ρόλο του διευθυντή και έναν άλλον που τον αποδομεί. Αλλά και στα περισσότερα ξένα μουσεία ο οικοδεσπότης δίνει τον τόνο υπό την αιγίδα των διοικητικών συμβουλίων. Συμβούλια ενεργά, με λόγο δημιουργικό, παρεμβατικό, ενισχυτικό. Συμβούλια που συγκροτούνται βεβαίως από ανθρώπους που δεν ανήκουν στην κατηγορία των «παραγόντων» ή των «μαϊντανών». Συμβούλια που συνεργάζονται (συχνά διαφωνώντας αιματηρά) με τους διευθυντές, αλλά γνωρίζουν ότι η επάρκεια δεν συνάδει τόσο με τον χαρακτήρα όσο με τη σύνθεση προσόντων. Δεν κρίνεται, εν ολίγοις, ο χαρακτήρας αλλά η δουλειά. Νωπή ακόμη στη μνήμη η εκπαραθύρωση του Στέφανου Λαζαρίδη από τη Λυρική Σκηνή ύστερα από τη ρήξη του με το Δ.Σ. λόγω «αυταρχικής συμπεριφοράς». Στη χώρα μας, η ανατροπή είναι πλήρης: Πολιτική χαράζουν οι παρέες. Αν ο διευθυντής είναι μέλος τους, έχει καλώς. Αν όχι…