ΟΖαν Νουβέλ δεν μπορεί να πει ποιο κτίριό του ήταν αυτό που μέτρησε περισσότερο από άλλα στην απόφαση να τιμηθεί φέτος με το Βραβείο Πρίτσκερ. «Η επιτροπή είπε ότι εκτίμησε τη στάση μου: τη συνεχή αναζήτηση. Κι εγώ αισθάνομαι ότι περιγράφομαι σωστά», είπε σε συνέντευξη που έδωσε στον «Ελ Παΐς». «Ενα κτίριο είναι όπως μια πόλη. Δεν θα ήξερα να πω ποια είναι καλύτερη – το Παρίσι, η Νέα Υόρκη ή η Βενετία; Στις πόλεις μού αρέσουν οι διαφορές τους, όπως και στα πρόσωπα. Εχουν ελαττώματα, σίγουρα· αν σου αρέσουν, όμως, σου αρέσουν ως σύνολο. Η δουλειά μου είναι σαν μια οικογένεια, και καμιά οικογένεια δεν είναι τέλεια».
Πριν τιμηθεί με την ανώτατη διεθνή διάκριση στο πεδίο της αρχιτεκτονικής, ο Νουβέλ είχε κερδίσει τα τελευταία χρόνια την αναγνώριση που ονειρεύεται κάθε αρχιτέκτονας και που εκφράζεται με σημαντικές αναθέσεις σε όλο τον κόσμο: σχεδιάζει αυτή τη στιγμή το παράρτημα του Λούβρου στο Αμπού Ντάμπι, συναυλιακά κέντρα στο Παρίσι και στην Κοπεγχάγη, έναν πύργο 75 ορόφων στον οποίο θα στεγαστεί και η επέκταση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Διαφορετικό ύφος
Εχει στο ενεργητικό του αρχιτεκτονικά δημιουργήματα πολύ διαφορετικού ύφους και έμπνευσης, όπως το Ιδρυμα Καρτιέ και το Μουσείο του Κε Μπρανλί, στο Παρίσι, ο Πύργος Αγκμπαρ στη Βαρκελώνη, το Θέατρο Γκάθρι στη Μινεάπολη. Το πρώτο κτίριο χάρη στο οποίο απέκτησε διεθνή φήμη ήταν το Ινστιτούτο του Αραβικού Κόσμου στο Παρίσι, δίπλα στον Σηκουάνα: ένα εξαιρετικά πρωτότυπο οικοδόμημα που τα παράθυρά του ανοιγοκλείνουν με ψηφιακή ρύθμιση, σαν τους φακούς φωτογραφικής μηχανής, για να φωτίζεται το εσωτερικό του σε συνάρτηση με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην πόλη. «Είναι ένας φόρος τιμής στον αραβικό πολιτισμό, χρησιμοποίησα λοιπόν τα δύο κύρια στοιχεία της αραβικής αρχιτεκτονικής, τη γεωμετρία και το φως», είπε ο Νουβέλ. «Στις αραβικές χώρες όμως υπάρχει πάντα ήλιος, ενώ στο Παρίσι οι μισές τουλάχιστον μέρες είναι συννεφιασμένες – γι’ αυτό έπρεπε να φανταστώ έναν τρόπο ώστε η γεωμετρία να προσαρμόζεται για να έχουμε το σωστό φως».
Αγάπη για το ρίσκο
Οπως είπε ο Φρανκ Γκέρι, ο διάσημος συνάδελφος και φίλος του, η βράβευση του Νουβέλ ήρθε αρκετά καθυστερημένα, κι αυτό οφείλεται στην ανακολουθία που χαρακτηρίζει τη δουλειά του. «Είναι απρόβλεπτος. Δοκιμάζει διάφορα, και δεν βγαίνουν όλα σε καλό. Κάνει πράγματα που άλλοτε είναι εξαιρετικά, άλλοτε πειραματικά, άλλοτε με αμφίβολο αισθητικό αποτέλεσμα. Αλλά ο Ζαν θέλει να κάνει άλματα, να δοκιμάζει, κι αυτό είναι μια μεγάλη αρετή».
Πράγματι, ο Νουβέλ στη δουλειά του αγαπάει το ρίσκο – το προσωπικό του στυλ είναι ακριβώς αυτή η ριψοκίνδυνη νοοτροπία. «Κάθε πρότζεκτ είναι μια περιπέτεια», λέει. «Ποτέ δεν ξέρω από πριν αν θα είναι άσπρο ή μαύρο. Και αυτή η αβεβαιότητα μ’ αρέσει». Στο Μουσείο Μπρανλί, όπου στεγάζονται συλλογές τέχνης από την Αφρική, την Ωκεανία και την προκολομβιανή Αμερική, χρησιμοποίησε πολύ το χρώμα -σκούρους κόκκινους και καφέ τοίχους με υποβλητικό φωτισμό- για να περιβάλει τα εκθέματα με μυστηριακή ατμόσφαιρα. «Σίγουρα έχω κάνει και κτίρια χωρίς χρώματα, όπως το Ιδρυμα Καρτιέ, εκεί όμως παίζουν ρόλο οι αντανακλάσεις που δίνουν την πρωτοκαθεδρία στο περιεχόμενο», λέει.
Προσωπικότητα
Στα 62 του χρόνια, ο Νουβέλ είναι ένας εντυπωσιακός άντρας, με ξυρισμένο κεφάλι, μαύρα φρύδια, διεισδυτικό βλέμμα. Φοράει πάντα μαύρα ρούχα, συμπληρώνοντας συχνά την αμφίεσή του με ένα μαύρο καπέλο με φαρδύ μπορ. Παρά την έντονη προσωπικότητά του, έχει την ικανότητα να αφήνει τα κτίριά του να αποκτούν τη δική τους προσωπικότητα.
Το φετινό βραβείο Πρίτσκερ είναι το 30ό στη σειρά, όσο περίπου αριθμούν και τα χρόνια της περιπετειώδους σταδιοδρομίας του Ζαν Νουβέλ. Οι συνεχείς αναζητήσεις του δεν αφορούσαν μόνο την αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Εχει αλλάξει συνεργάτες, στούντιο, ακόμα και σύντροφο – τρεις φορές. Με την πρώτη γυναίκα του, την κινηματογραφίστρια Οντίλ Φιλόν, απέκτησε δύο γιους, τον Μπερτράν και τον Πιερ, και με τη δεύτερη, την Κατρίν Ρισάρ, μια κόρη, τη Σάρα. Τώρα συζεί με τη Σουηδή αρχιτέκτονα Μία Χαγκ, η οποία εργάζεται στην εταιρεία της (Habiter Autrement) στο Παρίσι.
Καινοτομία και σεβασμός
«Η δουλειά μου, από την ερευνητική φύση της, είναι υποκείμενη σε αλλαγές. Είμαι φιλόδοξος, το αναγνωρίζω, αλλά πρέπει να είναι κανείς σοβαρός όταν οικοδομεί. Ενας αρχιτέκτονας πρέπει να δουλεύει με κέφι. Παρότι, όμως, μου αρέσει να δημιουργώ αναπάντεχες καταστάσεις, οφείλω να δέχομαι τις αλλαγές που επιβάλλει η ζωή».
Σε πολιτικές ερωτήσεις δεν απαντάει. Λέει πως είναι αριστερός, αλλά πιστεύει ότι η πολιτική είναι κι αυτή κάτι που σχεδιάζεται. Για τον Σαρκοζί δεν εκφέρει γνώμη, σημειώνει ωστόσο ότι κάλεσε 12 αρχιτέκτονες για να τους πει ότι επιθυμεί να θέσει την αρχιτεκτονική στο κέντρο της κυβερνητικής του δραστηριότητας. Και έχει οργανώσει έναν διαγωνισμό για την αναμόρφωση των προαστίων στην ευρύτερη περιφέρεια της γαλλικής πρωτεύουσας. «Το ζήτημα είναι αν θα θεωρηθεί η αρχιτεκτονική πολιτικό ζήτημα, δηλαδή ζήτημα που αφορά την πόλη, τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία από τα εντυπωσιακά κτίρια».
«Μ’ αρέσει να παίζω με την ιστορία μιας πόλης, ωστόσο η αρχιτεκτονική οφείλει να σέβεται τα συμφραζόμενα», λέει ο Νουβέλ. «Αναζητώ πάντα το κομμάτι που λείπει από το παζλ». Το αποκαλεί αυτό «πολιτική της κατάστασης»: οι γείτονες είναι σημαντικοί. «Πρέπει να μάθουμε να συμβιώνουμε μαζί τους, ακόμα κι αν μας ενοχλούν. Τα κτίριά μου δεν θέλω να είναι τα πιο όμορφα, θέλω να συμβάλουν ώστε να δημιουργείται ο πιο όμορφος τόπος».