Ακούγοντας τον Στάνλεϊ Κοβάλσκι να ουρλιάζει «Στέλλα!» χρόνια τώρα σε διάφορες παραστάσεις του έργου «Λεωφορείον ο Πόθος», ο Τομ Οπενχάιμ έχει επανειλημμένως αναρωτηθεί αν ο Τενεσί Ουίλιαμς δεν διάλεξε αυτό το όνομα σαν μια μυστική ανθοδέσμη στη γιαγιά του Οπενχάιμ, τη Στέλλα Αντλερ, τη δασκάλα η οποία δίδαξε τον εμβληματικό Κοβάλσκι, τον Μάρλον Μπράντο, με τη δική της εκδοχή της «Μεθόδου».
Το οικογενειακό κληροδότημα είναι καθοριστικό στη ζωή του Οπενχάιμ. Είναι η τέταρτη γενιά των Αντλερ στο θέατρο της Νέας Υόρκης. Ο πάτερ-φαμίλιας ήταν ένας Εβραίος μετανάστης από τη Ρωσία, ο Τζέικομπ Αντλερ, από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς του νεοϋορκέζικου θεάτρου «γίντις» και ο κύριος αναμορφωτής του. Η κόρη του, η Στέλλα, έγινε θρύλος ως δασκάλα υποκριτικής, διδάσκοντας η ίδια ή παράγοντας καθηγητές που δίδαξαν μια λαμπερή σειρά αστεριών του αμερικανικού θεάτρου και κινηματογράφου: Ρόμπερτ ντε Νίρο, Γουόρεν Μπίτι, Χάρβεϊ Καϊτέλ, Σέλεϊ Γουίντερς, Σούζαν Σάραντον, Μάρτιν Σιν, Μπενίσιο ντελ Τόρο. Η Ελεν Αντλερ, η κόρη της, είναι ζωγράφος αλλά διατηρεί την επαφή της με τον θεατρικό κόσμο ως διευθύντρια στο Stella Adler Studio of Acting, στο Μανχάταν.
Φιλόδοξη ανανέωση
Και ο γιος της Ελεν Αντλερ, ο 48χρονος Τομ Οπενχάιμ, είναι ο πρόεδρος και καλλιτεχνικός διευθυντής της σχολής εδώ και δέκα χρόνια και έχει αναλάβει τώρα αυτό που ελπίζει ότι θα αποτελέσει την πιο φιλόδοξη ανανέωσή της. Συγκεκριμένα, βρίσκεται στα πρώτα στάδια της συγκέντρωσης 303 εκατομμυρίων δολαρίων μέσα στην επόμενη δεκαετία προκειμένου η σχολή να μετακομίσει από τους δύο ορόφους μιας πολυκατοικίας στην 27η Δυτική Οδό σε έναν πολυχώρο που προτίθεται να ονομάσει Κέντρο Τεχνών Αντλερ και που πλην του θεάτρου θα περιλαμβάνει στο μενού μουσική, χορό και ποίηση.
Καθώς πλησιάζει η 60ή επέτειος της σχολής, το 2009, το στούντιο τα πάει πολύ καλά. Εκπαιδεύει 500 σπουδαστές σε πρόγραμμα 2½ χρόνων, προσφέρει μια ετήσια σειρά βραδινών μαθημάτων καθώς και θεατρικά μαθήματα σε σπουδαστές του Tisch School of the Αrts.
Η σχολή λειτουργεί με αρκετά παραπλήσιο τρόπο με αυτόν που αρχικά επινόησε η Στέλλα Αντλερ, η οποία πέθανε το 1992 στα 91 της χρόνια. Ενώ η φωνή, η ομιλία και η σωματική κίνηση είναι βασικής σημασίας, η φιλοσοφία της σχολής δίνει έμφαση στην κατανόηση του κειμένου και τη σε βάθος μελέτη των σημαντικών σκηνών. Οι σπουδαστές παίζουν τις σκηνές και προσπαθούν να αποδώσουν τα θέματα που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας και να αναλύσουν τα κίνητρα των ηρώων.
Η έμφαση δίνεται στο κτίσιμο των χαρακτήρων, όχι όμως με τον τρόπο που επεδίωκε ο Λι Στράσμπεργκ, οπαδός κι αυτός του Κονσταντίν Στανισλάφσκι, του Ρώσου σκηνοθέτη που έγινε διάσημος για τις ερμηνευτικές τεχνικές που ανέπτυξε. Ο Στράσμπεργκ, ο οποίος έγινε το 1951 διευθυντής του περίφημου Ακτορ’ς Στούντιο, παρακινούσε τους ηθοποιούς που προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν μια τραγική συναισθηματική κατάσταση να ανακαλούν δραματικές στιγμές από την προσωπική τους εμπειρία. Η Στέλλα Αντλερ υποστήριζε τη βαθιά κατανόηση των ιδεών του έργου. Η λέξη που την εξέφραζε περισσότερο ήταν η φαντασία και όχι η μνήμη.
«Το να σκέφτεσαι τον θάνατο της δικής σου μητέρας κάθε φορά που θέλεις να κλάψεις πάνω στη σκηνή, είναι νοσηρό», έλεγε.
Ωστόσο, ο Αντρέας Μανωλικάκης, διευθυντής της δραματικής σχολής στο Πανεπιστήμιο Πέις, η οποία είναι παράρτημα του Ακτορ’ς Στούντιο, λέει ότι οι διαφορές ανάμεσα στις δύο σχολές έχουν υπερτιμηθεί. Και οι δύο προσεγγίσεις, λέει, στηρίζονται στις περιστάσεις που αντιμετωπίζει ο ήρωας του έργου και αμφότερες επίσης αξιοποιούν τη συναισθηματική ζωή του ηθοποιού.
Τις προάλλες, η Μορίν Μέγκιμποου, καθηγήτρια στη σχολή Αντλερ, η οποία σπούδασε κοντά στη Στέλλα, καθοδηγούσε μια τάξη 20 σπουδαστών σε σκηνές από το έργο του Στρίντμπεργκ «Δεσποινίς Τζούλια». Δύο σπουδαστές έπαιζαν τη σκηνή όπου ο υπηρέτης, ο Ζαν, αφήνει να εννοηθεί ότι, εφόσον η Τζούλια ατίμασε την αριστοκρατική οικογένειά της κάνοντας έρωτα μαζί του, δεν έχει άλλη επιλογή παρά να αυτοκτονήσει. Η Μέγκιμποου τόνισε ότι οι ηθοποιοί πρέπει να κατανοήσουν ότι η Τζούλια είχε αυτοκτονικές τάσεις από την αρχή του έργου και ότι οι «παραινέσεις» του υπηρέτη μπορεί να είναι ένας προσχηματικός παράγοντας στον δικό της εσωτερικό προβληματισμό.
«Ακόμα κι αν η Τζούλια δεν ξέρει τι θέλει, η ηθοποιός πρέπει να το μαντέψει», είπε η Μέγκιμποου. «Είναι καλό να συζητάμε διαφορετικές επιλογές. Δεν υπάρχει απάντηση στην τελευταία σελίδα του έργου. Πάντα αναζητάς μια εύλογη ψυχολογική κατάσταση που θα είχε ο ήρωας μέσα στον κόσμο του έργου. Η Στέλλα μιλούσε πολύ για τον κόσμο του έργου».
Στο Γκρουπ Θίατερ
Η ρήξη ανάμεσα στην Αντλερ και τον Στράσμπεργκ ανέκυψε όταν και οι δύο εργάζονταν, προπολεμικά, στο Γκρουπ Θίατερ, που είχαν ιδρύσει ο Στράσμπεργκ, η Τσέριλ Κρόφορντ και ο Χάρολντ Τσάρμαν, ο οποίος αργότερα παντρεύτηκε την Αντλερ. Εκείνη πήγε στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα πέντε εβδομάδων με τον Στανισλάφσκι και επέστρεψε υποστηρίζοντας ότι ο Στράσμπεργκ λανθασμένα απέδιδε στον γκουρού τους τις ασκήσεις «συναισθηματικής μνήμης» που εφάρμοζε με τους σπουδαστές του.
Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 οι ηθοποιοί που μελετούσαν τη «Μέθοδο» -έναν όρο που λάνσαρε η Αντλερ- μπορεί να ευθυγραμμίζονταν φανατισμένα με το ένα ή το άλλο στρατόπεδο, σήμερα όμως οι ηθοποιοί επωφελούνται και από τις δύο απόψεις. Η Ελεν Μπέρνστιν, συνδιευθύντρια του Ακτορ’ς Στούντιο, η οποία σπούδασε με την Αντλερ και τον Στράσμπεργκ, λέει: «Η μόνη διαφορά που μπόρεσα ποτέ να διακρίνω είναι ότι ο Λι νοιαζόταν περισσότερο για την άμεση εμπειρία, ενώ η Στέλλα τόνιζε πολύ το «σάμπως»: Σου έλεγε να παίξεις «σάμπως» να είχες εκείνη την άμεση εμπειρία».
Ο Τομ Οπενχάιμ λέει πως δεν θέλει να γίνει το στούντιο «ένα μουσείο προς τιμήν της Στέλλας». Θεωρεί σημαντικό επίτευγμα της διαχείρισής του ότι αναζωογόνησε το σύνολο των καθηγητών με νέο αίμα. Η δραματική σχολή του, για παράδειγμα, περιλαμβάνει τον Σαμ Σακτ, ο οποίος πέρασε 25 χρόνια συνεργαζόμενος με τον Στράσμπεργκ. «Μαθαίνεις από τους ανθρώπους», λέει. «Και ένας μεγάλος δάσκαλος της τεχνικής ενός άλλου είναι καλύτερος από έναν κακό δάσκαλο της τεχνικής Αντλερ».