Αννα Χατζηγιαννάκη (επιμ.)
Η τέχνη στην εποχή της βιοτεχνολογικής επανάστασης
εκδ. Futura, σελ. 224
«Αν το πέρασμα από τον 20ό στον 21ο αιώνα σημαδεύτηκε από το ραντεβού της τέχνης με την ψηφιακή τεχνολογία, η είσοδος στον 21ο συμπίπτει με την επίσημη είσοδο της τέχνης στη βιοτεχνολογική εποχή», σημειώνει στο «Η τέχνη στην εποχή της βιοτεχνολογικής επανάστασης» η Αννα Χατζηγιαννάκη. Για να συμπληρώσει: «Μια εποχή, που μπορεί να εξελιχθεί σε κόλαση ή σε παράδεισο, ανάλογα με τη χρήση της γνώσης που ο Ανθρωπος κατέκτησε μέσα από την επιστημονική έρευνα». Βιοτεχνολογία, γενετική, γονίδια, πλαστική χειρουργική, προσθετική, μετάλλαξη, εξωσωματική γονιμοποίηση, κλωνοποίηση, καλλιέργεια ιστού και άλλες έννοιες και όροι της βιολογίας και της ιατρικής, καθώς επίσης όροι των τηλεπικοινωνιών (από τα κινητά έως το Διαδίκτυο), εδώ και χρόνια έχουν περάσει στην τέχνη, μέσα από καλλιτέχνες που στην επιστήμη και την τεχνολογία ανακαλύπτουν ένα ανεξερεύνητο, συναρπαστικό τοπίο, ενώ στα έργα τους πειραματίζονται πάνω στα όρια, στις αντοχές, στη ρευστή φύση και το ανοιχτό μέλλον του ίδιου του ανθρώπινου σώματος. Πρόκειται για τη λεγόμενη Bio-Art, προέκταση, μετεξέλιξη της Body Αrt.
Η έκδοση «Η Τέχνη στην εποχή της βιοτεχνολογικής επανάστασης» εστιάζει στην Bio Art και αποτελεί ένα είδος «πρακτικών» της σχετικής έκθεσης «In Vivo-In Vitro», που είχε επιμεληθεί η Α. Χατζηγιαννάκη και είχε πραγματοποιηθεί στην αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής» της Σχολής Καλών Τεχνών, από τις 9 Φεβρουαρίου έως τις 12 Μαρτίου του 2006. Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα των ίδιων των καλλιτεχνών καθώς και κείμενα μελετητών για τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην έκθεση (Critical Art Ensemble, Daniel Lee, Eduardo Hac, Stelarc, Karl Sims, Eva Sutton, Susan Alexjander, Polona Tratnik, Joe Davis). Η ανά χείρας έκδοση είναι δίγλωσση, στα ελληνικά και στα αγγλικά, και περιλαμβάνει ενδιαφέρον οπτικοακουστικό υλικό (DVD) με στιγμιότυπα από την έκθεση εκείνη και τα έργα που περιλάμβανε.
«Φρικιά»
Το ξέρουμε όλοι σήμερα: από τη μία, οι διαρκείς εξελίξεις στον μακρόκοσμο της αστροφυσικής και της κοσμολογίας και, από την άλλη, η επανάσταση στον μικρόκοσμο της σάρκας, του ανθρώπινου κορμιού, έχουν ανατρέψει δεδομένα, ειδικά όσον αφορά το δεύτερο. Εχουμε περάσει πια σε μια περίοδο κατά την οποία, στο τέλος κάθε πρότασης που αφορά το σώμα την τελεία την αντικαθιστά πολύ συχνά το ερωτηματικό. Εννοείται ότι φλέγοντα ζητήματα ηθικής, δικαίου και θρησκευτικής πίστης υπεισέρχονται ακατάπαυστα στην όλη κουβέντα, η οποία έχει πάψει να αφορά αποκλειστικά την επιστημονική κοινότητα.
Για την ακρίβεια, οι πειραματισμοί των επιστημόνων δείχνουν να πηγαίνουν χέρι χέρι με αυτούς διαφόρων καλλιτεχνών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αντιμετωπίζονται ακόμα ως γραφικοί ή σαν «φρικιά». Παράδειγμα, η προσβλητική συμπεριφορά μερίδας του ελληνικού κοινού προς τον Stelarc, όταν πέρυσι τον Απρίλιο μίλησε στην Ελληνοαμερικανική Ενωση, στο πλαίσιο εκδηλώσεων με τίτλο «Από την επιστημονική φαντασία στην πραγματικότητα». Η ουσία είναι ότι, είτε μας αρέσει είτε όχι, το μέλλον είναι ήδη εδώ. «Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ο Hommo Sapiens, που όταν έγινε 200.000 χρόνων, βάλθηκε να ξαναγράψει τη Γένεση με τη γνώση της επιστήμης του», αναφέρει στην εισαγωγή της η Αννα Χατζηγιαννάκη, κάνοντας λόγο για τον «transhuman» (μεταβατικό άνθρωπο) και όπως εύστοχα γράφει, βρισκόμαστε σε μια φάση κατά την οποία «η επιστημονική πραγματικότητα έχει ήδη ξεπεράσει κατά πολύ την επιστημονική φαντασία».
Αλλες εκδόσεις
Τεράστιο το θέμα που ανοίγει το βιβλίο της Αννας Χατζηγιαννάκη και πολλά είναι βέβαια τα επί μέρους ζητήματα που προκύπτουν μέσα από τα κείμενα των συγγραφέων του τόμου. Δική μας πρόταση, η ανάγνωσή του να γίνει συνδυαστικά με ορισμένες ακόμα εκδόσεις, παλαιότερες και πιο πρόσφατες. Για τους αγγλόφωνους, τελευταία κυκλοφόρησε ένα ακόμα εξαιρετικό συλλογικό έργο με τίτλο: «The Prosthetic Impulse. From a Posthuman Present to a Biocultural Future» (The MIT Press, 2007, σελ. 300). Την επιμέλεια έχουν οι Marquard Smith (Senior Lecturer, Visual Culture, Kingston University, London) Joanna Morra (Senior Lecturer Historical and Theoretical Studies, University of Arts, London), το οποίο, θεματικά «συγγενεύει» με τον τόμο που επιμελήθηκε η Α. Χατζηγιαννάκη. Βεβαίως, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν και σε δύο παλαιότερες ελληνικές εκδόσεις: στο «Το Σώμα. Ικεσία και απειλή» (Πλέθρον, 2003, σελ. 630) της Πέπης Ρηγοπούλου, και στο συλλογικό «Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις» (Νήσος, 2004, σελ. 424) σε επιμέλεια και εισαγωγή της Δήμητρας Μακρυνιώτη. Δύο τόμοι που αποτελούν ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η ελληνική βιβλιογραφία πάνω στη συζήτηση για το σώμα σήμερα.