Κάποιοι αποκαλούν το Διεθνές Κέντρο Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου της Αϊόβα «ΟΗΕ των Συγγραφέων». Ισως ακούγεται υπερβολικό αλλά μέσα στα 40 χρόνια της λειτουργίας του έχει φιλοξενήσει στις ΗΠΑ πάνω από 1.100 λογοτέχνες απ’ όλον τον κόσμο. Οι συμμετέχοντες ζουν στην πολιτεία για τρεις μήνες, γνωρίζονται μεταξύ τους, δημιουργούν δίκτυα αλληλοϋποστήριξης, ανταλλάσσουν απόψεις και εμπειρίες.
Πριν από λίγες ημέρες ο επικεφαλής του προγράμματος, Κρις Μέριλ, βρέθηκε στη χώρα μας καθώς το International Writing Program σε συνεργασία με το Ιδρυμα Fulbright στην Ελλάδα και τον δήμο της Πάρου διοργάνωσε για τρίτη συνεχή χρονια το «Νέο Συμπόσιο», το οποίο φιλοξένησε 15 ξένους συγγραφείς στο «Σπίτι της Λογοτεχνίας» στο χωριό Λεύκες. Ο Μέριλ -που άφησε τη μαχόμενη δημοσιογραφία για την ποίηση- μίλησε στην «Κ» για το πρόγραμμα, τον απόηχο της 11ης Σεπτεμβρίου στην αμερικανική λογοτεχνία, τη σύγχρονη Αμερική αλλά και τα δύο του βιβλία που αφορούν την κάλυψη του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
– Τι είναι το Διεθνές Κέντρο Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου της Αϊόβα;
– Το πρόγραμμα αυτό ιδρύθηκε το 1967 και εγώ ανέλαβα τη διεύθυνσή του το 2000. Ο στόχος είναι να προσκαλούνται στην Αϊόβα επαγγελματίες συγγραφείς απ’ όλον τον κόσμο. Για να συμμετάσχουν πρέπει να έχουν εκδώσει τουλάχιστον ένα βιβλίο και να βρίσκονται στο μέσον της καριέρας τους. Ο τελευταίος όρος βέβαια δεν είναι αυστηρός. Εχουμε φιλοξενήσει συγγραφείς από 25 έως 70 ετών. Εχει σημασία για μας να βρίσκουμε ενδιαφέροντες ανοιχτόμυαλους ανθρώπους, που είναι διατεθειμένοι να αφήσουν το σπίτι τους για μερικούς μήνες και να έρθουν στην Αϊόβα να γράψουν και να δώσουν διαλέξεις, να συζητήσουν, να γνωρίσουν άλλους συγγραφείς. Γενικά είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συνύπαρξη. Αυτή η ζύμωση εθνικοτήτων, λογοτεχνικών παραδόσεων, πολιτικών πιστεύω είναι το σημαντικότερο στοιχείο του προγράμματος.
– Ποιος είναι ο στόχος του συμποσίου στην Πάρο;
– Εδώ και τρία χρόνια, λοιπόν, με την υποστήριξη του προγράμματος Fulbright στην Ελλάδα, διοργανώνουμε κάθε Μάιο ένα συμπόσιο στην Πάρο όπου έρχονται Αμερικανοί και ξένοι συγγραφείς. Πριν από τη διαμονή τους καθορίζουμε ένα θέμα εργασίας -φέτος καταπιαστήκαμε με το ζήτημα «Σπίτι – Πατρίδα»- και τους ζητάμε να γράψουν κάτι γι’ αυτό. Στην Πάρο κάνουμε μια γόνιμη συζήτηση πάνω στα ποιήματα, τα δοκίμια, τα διηγήματα των συμμετεχόντων. Ολα τα γραπτά παίρνουν την τελική τους μορφή μετά την επίσκεψη στην Ελλάδα και γίνονται ηλεκτρονικό βιβλίο αλλά και πραγματική έκδοση.
Η 11η Σεπτεμβρίου
– Με όλα αυτά που συμβαίνουν στην Αμερική, αισθάνεστε ότι η πατρίδα σας είναι ένα φιλόξενο σπίτι για πνευματικούς ανθρώπους;
– Ως επικεφαλής ενός προγράμματος που φέρνει στις ΗΠΑ άτομα από όλον τον κόσμο, γνωρίζω από πρώτο χέρι τον αντιαμερικανισμό που επικρατεί παντού. Από την άλλη πλευρά, ένα σημαντικό κομμάτι των Αμερικανών αισθάνεται ότι τα τελευταία οκτώ χρόνια τα πράγματα έχουν πάει καταστροφικά στραβά. Προχθές διάβαζα ένα γκάλοπ, στο οποίο οκτώ από τους δέκα συμπατριώτες μου νιώθουν ότι έχουμε πάρει λάθος δρόμο ώς χώρα. Οι ΗΠΑ αλλάζουν ραγδαία, με έναν τρόπο που δεν αναγνωρίζουμε και δεν μας αρέσει. Ομως ο αμερικανικός λαός έχει μεγάλη παράδοση στο να αναγνωρίζει και να διορθώνει τα λάθη του. Είμαστε μια χώρα με πολλά κατορθώματα στην πολιτική μας ιστορία: Τις μάχες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον διαχωρισμό Εκκλησίας – κράτους, τον σεβασμό των διαφορετικών απόψεων, την ελευθερία λόγου. Τώρα με τον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία βλέπουμε θεμελιώδη πιστεύω μας να απειλούνται, και οι συγγραφείς και οι άνθρωποι του πνεύματος είναι οι πρώτοι που το αντιλαμβάνονται.
– Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν ένα ισχυρό σοκ. Είδατε τον απόηχό του να αντικατοπτρίζεται στα γραπτά των Αμερικανών συγγραφέων;
– Σίγουρα. Τα πρώτα δύο χρόνια όλα ήταν πολύ μουδιασμένα και ελάχιστοι καταπιάστηκαν με το θέμα αυτό. Κυρίως, το ανέπτυξαν κάποιοι Αμερικανοί ποιητές όπως ο Φρανκ Μπάνταρτ, αλλά και ξένοι συγγραφείς που ήρθαν στην Αμερική. Τελευταία όμως βλέπουμε ότι οι Αμερικανοί άρχισαν επίσης να γράφουν. Ο Ντε Λίλο, π.χ., έγραψε ένα καταπληκτικό βιβλίο με διηγήματα για την 11/9. Ο Τζον Απνταϊκ το ίδιο. Τώρα έχει γίνει και λίγο της μόδας. Η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους μάς άφησε μια ουλή όχι μόνο για τη βία αλλά για τον πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας που ξεκίνησε τότε. Η απειλή χρησιμοποιήθηκε για να τρομοκρατηθούν τελικά οι Αμερικανοί και να παραμείνουν σε καθεστώς τρόμου για πολλά χρόνια. Τώρα πια βλέπουμε πολλούς Αμερικανούς συγγραφείς να γράφουν εναντίον αυτής της μόνιμης φοβίας που συντηρείται στην Αμερική.
Από το Σεράγεβο
– Πώς αποφασίσατε να αφήσετε τη μαχόμενη δημοσιογραφία και να αναλάβετε το πρόγραμμα;
– Εχω αλλάξει πολλές δουλειές και τα βλέπω όλα ως πρόκληση. Στην αρχή εργαζόμουν ως κηπουρός για πολλά χρόνια. Υστερα ξεκίνησα ένα διδακτορικό, που δεν το τελείωσα ποτέ. Αργότερα έγινα επιστάτης σε μια μεγάλη φάρμα στο Νέο Μεξικό. Τότε άρχισα να δουλεύω και σαν δημοσιογράφος και έγραψα ένα βιβλίο για το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου στην Ιταλία. Εκείνη την περίοδο άρχισαν τα προβλήματα στα Βαλκάνια και βρέθηκα στην τέως Γιουγκοσλαβία το ’92. Εμεινα σχεδόν μέχρι το τέλος του πολέμου και έγραψα δύο βιβλία για τα γεγονότα στο Σεράγεβο.
– Ποια είναι η άποψή σας για τον πόλεμο στην τέως Γιουγκοσλαβία;
– Τότε οι Αμερικανοί είχαν δαιμονοποιηθεί στην Ελλάδα και τη Σερβία. Μη νομίζετε όμως ότι με τους Κροάτες ήταν καλύτερα τα πράγματα. Ο κόσμος με κοίταζε με καχυποψία παντού. Χρειάστηκε να νοσηλευτώ σε ένα κροατικό νοσοκομείο και ήμουν ανάμεσα σε δύο φαντάρους όπου σχεδόν κανείς δεν ήθελε να με περιποιηθεί γιατί ήμουν Αμερικανός και δημοσιογράφος. Βέβαια, ποτέ δεν είχα ψευδαισθήσεις ότι η μία πλευρά ήταν καλύτερη από την άλλη. Στον πόλεμο δεν μετράει ποιος έχει δίκιο αλλά περισσότερα όπλα. Εγραψα άλλα δύο βιβλία από την εμπειρία μου στα Βαλκάνια.
– Πώς κρίνετε τον ρόλο των ΜΜΕ στη σύγχρονη Αμερική;
– Καθώς τα αμερικανικά ΜΜΕ δεν αναπαράγουν πολλές ειδήσεις από τον υπόλοιπο κόσμο, είναι χρέος των Αμερικανών που ταξιδεύουν να μιλούν για τις εμπειρίες τους. Από τη γέννηση του κράτους μέχρι σήμερα πιστεύαμε ότι ήμαστε ένα ξεχωριστό κομμάτι του πλανήτη. Η 11η Σεπτεμβρίου μας βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε με τον πιο τραγικό τρόπο ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Ακόμα πάντως και αν εκλεγεί ο Μπαράκ Ομπάμα, δεν νομίζω ότι θα αλλάξουν τα πράγματα από τη μία ημέρα στην άλλη. Πάντα υπάρχουν εθνικά συμφέροντα.
Συγγραφικά ταλέντα
– Πώς ξεχωρίζετε ένα νέο συγγραφικό ταλέντο;
– Φαίνεται αμέσως. Και το διαθέτουν πολλοί. Αλλά, ξέρετε, δεν αρκεί. Αν ένας συγγραφέας δεν έχει μέσα του αυτόν τον πυρετό της δημιουργίας που θα τον κάνει να ξυπνάει χαράματα για να γράψει, να διαβάζει συνέχεια και να μην το βάζει κάτω όταν δεν του έρχεται η έμπνευση, δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Και αυτός ο πυρετός δεν διδάσκεται. Πρέπει να τον έχεις μέσα σου…