Τζων Μπάνβιλ
Σάβανο
μετ. Τόνια Κοβαλένκο
εκδ. Καστανιώτης
Ο Χαλίλ Γκιμπράν (1883-1931) είχε γράψει ότι κάθε φορά που προσπαθούμε να μετατρέψουμε τη σκέψη σε λόγο, χάνεται κάποιο μέρος της. Κι όμως. Διαβάζοντας κανείς το μυθιστόρημα «Σάβανο» του σπουδαίου Ιρλανδού συγγραφέα Τζων Μπάνβιλ (γενν. 1945), διαπιστώνει ότι ο λόγος του μεταφέρει με ακρίβεια και την πιο μικρή, αλλά καθόλου ασήμαντη, λεπτομέρεια. Ο συγγραφέας στοχάζεται για άλλη μία φορά, όπως και σε προηγούμενα έργα του, τα του βίου μας και καταγράφει στιγμές, χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης, αφουγκράζεται τις εσωτερικές περιπέτειες των ηρώων του, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν εκδοχές του όντος. Και τότε ο εξωτερικός κόσμος δεν είναι παρά η προέκταση των συναισθημάτων και των φαντασιώσεων. Η ιστορία, άλλωστε, του πρωταγωνιστή του, του Αξελ Βάντερ, δεν είναι παρά η πορεία αυτογνωσίας, ένα ταξίδι στον χρόνο, από το παρελθόν στο παρόν, και μέσω συνειρμών από το παρόν στο παρελθόν, ενώ τα όνειρα και οι ψευδαισθήσεις, ακόμα και οι παραισθήσεις, φαίνεται να παραποιούν την πραγματικότητα. Και τότε τίθεται το ερώτημα: Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας; Η αναζήτηση της αλήθειας και της πραγματικής ταυτότητας του ήρωα μπορούν να ιδωθούν ως μια προέκταση των άλλων ερωτημάτων: ποιοι είμαστε, πού βρίσκεται η αλήθεια σε όσα σκεφτόμαστε και πράττουμε και πού το ψέμα, ποιο το νόημα της ζωής εφόσον το μόνο σίγουρο είναι ο θάνατος.
Αλλαγή ταυτότητας
Ο διάσημος ακαδημαϊκός Αξελ Βάντερ ζει σ’ ένα ειδυλλιακό μέρος, την Αρκαδία, στη Νότια Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όταν λαμβάνει επιστολή από μια άγνωστη γυναίκα, η οποία του υπαινίσσεται ότι γνωρίζει πολύ καλά ποιος είναι, το παιχνίδι του με την αλλαγή ταυτότητας, την ανέντιμη συμπεριφορά του και γεγονότα που αποκάλυπταν την κρυφή ζωή του κατά τη διάρκεια των ταραγμένων χρόνων στην Ευρώπη, με την άνοδο του ναζισμού. Εκείνος αναστατώνεται και προκειμένου να εκμαιεύσει όσα στοιχεία κατέχει η άγνωστη γυναίκα, η Κλιβ, της ζητεί να συναντηθούν στο Τορίνο, πόλη στην οποία φυλάσσεται το σάβανο του Χριστού και για το οποίο έχουν ειπωθεί πάρα πολλά σχετικά με την αυθεντικότητά του. Ψεύτικη η ταυτότητα του ήρωα, ο οποίος κινείται σ’ έναν τόπο όπου κάποιο κειμήλιο, το σάβανο του Χριστού, αμφισβητείται ως προς τη γνησιότητά του. Ο Βάντερ άφησε την Αρκαδία του, για να περιπλανηθεί σε μια ευρωπαϊκή πόλη με σκοπό να διαφυλάξει τα καλά έως τότε κρυμμένα μυστικά του.
Η επιλογή μιας μικρής πόλης, που ονομάζεται Αρκαδία, πιθανόν να μην έγινε τυχαία από τον συγγραφέα. Κι αυτό γιατί τονίζεται ότι ακόμα και σ’ αυτήν την ήσυχη κωμόπολη δεν λείπουν οι αρρώστιες, η κατάθλιψη, ο θάνατος, το ψέμα και η αδικία, μια αναφορά που ανακαλεί στη μνήμη τον εξαιρετικό πίνακα του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου Nicolas Poussin (1594-1665), έργο το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και ονομάζεται «Οι ποιμένες της Αρκαδίας». Σε αυτόν παριστώνται οι ποιμένες να διαβάζουν σε επιτύμβια στήλη την επιγραφή: «Et in Arcadia Ego», επιγραφή, που σύμφωνα με την άποψη ορισμένων τεχνοκριτικών, αναφέρεται στον θάνατο, ότι δηλαδή ακόμα και σ’ ένα τόσο όμορφο μέρος, όπως είναι η Αρκαδία, υπάρχει θάνατος. Και στην Αρκαδία του ήρωα του Μπάνβιλ, αλλά και παντού, όπου κι αν πάει αυτός, η φθορά και το τέλος τον ακολουθούν.
Από θύτης, θύμα
Η Κλιβ, που ταξιδεύει από την Αμβέρσα στο Τορίνο, για να συναντήσει τον κίβδηλο «ήρωά» της, γοητεύεται από τη δαιμονική ευφυΐα του και μετατρέπεται από διώκτης σε θήραμα. Γίνεται το υποχείριό του. Αλλωστε, η τραυματική σχέση με τον πατέρα της αναδύεται από την πρώτη στιγμή που συναντά τον Βάντερ, και τότε αυτή η οποία επρόκειτο να γίνει η Ερινύα του, οδηγείται σε αδιέξοδο. Εξάλλου, η ίδια φέρει με τον πιο οδυνηρό τρόπο το βάρος της σύγκρουσης του ψεύδους και της αλήθειας, καθώς καταδιώκεται από «φωνές», που την οδηγούν στον παραλογισμό -ή αυτές είναι απόρροιά του;- και εν τέλει στην αυτοκαταστροφή.
Η διαμάχη ανάμεσα σε δύο κόσμους που έχουν κοινό το ψεύδος αποδεικνύεται ολέθρια, καθώς το «άλλο», τη διαφορετική ταυτότητα, ο Βάντερ την αποδέχεται συνειδητά και τη χρησιμοποιεί προς ίδιον όφελος, ενώ η Κλιβ είναι έρμαιο του παράδοξου εσωτερικού της κόσμου, για τον οποίο δεν ευθύνεται. Αντίθετα μετατρέπεται σε θύμα του.
Το μυθιστόρημα του Μπάνβιλ «Σάβανο» είναι ένα στοχαστικό δοκίμιο για τις αντικρουόμενες δυνάμεις της ύπαρξης, ένα σχόλιο, με φιλοσοφικές παραμέτρους, για τη σύνθετη φύση του όντος.
Η κ. Τόνια Κοβαλένκο, όπως πάντα, απέδωσε εξαιρετικά στη γλώσσα μας ένα δύσκολο και ιδιαιτέρως απαιτητικό κείμενο. Μια μικρή ένσταση όμως για τη χρήση ή κατάχρηση του ρήματος «υλοποιώ».