Edouard Launet
Στο βάθος του εργαστηρίου, αριστερά
μετ. Ειρήνη Ραζή
επιμέλεια: Νίκος Μπληζιώτης
εκδ. Ενάλιος, σελ. 160
Αναρωτηθήκατε ποτέ αν μπορεί ένα περιστέρι να μάθει να ξεχωρίζει τον Πικάσο από τον Μονέ; Αν υπάρχει κίνδυνος μεταδοτικότητας της ανεργίας; Εχετε προβληματιστεί για το κατά πόσο είναι εφικτό να υπάρξει ένα είδος φασολιών που να μην προκαλεί αέρια; Ή μια συσκευή που να εμποδίζει τη γάτα σας να πατάει τα πλήκτρα του υπολογιστή; Οι απαντήσεις σε αυτές τις απορίες, και σε πολλές άλλες το ίδιο απίθανες, έχουν απασχολήσει κατά καιρούς σοβαρούς ερευνητές και έχουν γίνει αντικείμενο δημοσιεύσεων σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά όπως το Nature και το Journal of Experimental Social Psychology. Ενίοτε τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν είναι καταφανώς γελοία (όπως η μελέτη που υποστήριξε πολύ σοβαρά ότι οι άνδρες έχασαν το τρίχωμά τους επειδή οι προϊστορικές γυναίκες δεν ήθελαν να κολλάνε ψείρες). Αλλοτε πάλι δίνουν ακριβείς αλλά εντελώς άχρηστες πληροφορίες (το ποσοστό των εισαγωγών στα νοσοκομεία τραυματιών από καρύδες κοκοφοίνικα που έπεσαν στο κεφάλι τους είναι 2,5% στον κόλπο Παπούα και 3,4% στα νησιά του Σολομώντα). Αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου μαθαίνουμε πράγματα ενδιαφέροντα και πολύ διδακτικά – όπως το πείραμα που απέδειξε ότι ρίχνοντας, με δεμένα μάτια, σαΐτες στις οικονομικές σελίδες μιας εφημερίδας μπορείς να επιλέξεις ένα χαρτοφυλάκιο μετοχών εξίσου αξιόπιστο με εκείνα που επιλέγουν οι ειδικοί.
Ο Εντουάρ Λονέ, μηχανικός και δημοσιογράφος επιστημονικού ρεπορτάζ προτού γίνει τακτικός αρθρογράφος επί πολιτιστικών θεμάτων στη γαλλική εφημερίδα Λιμπερασιόν, συγκέντρωσε σε αυτό το βιβλίο 54 περιπτώσεις τέτοιων ερευνητικών πονημάτων. Υποστηρίζει ότι μέσα στην πληθώρα των δημοσιευμάτων στα επιστημονικά και τεχνικά περιοδικά ανά τον κόσμο, ελάχιστα είναι εκείνα που πραγματεύονται σημαντικές ανακαλύψεις, από αυτές που αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ή που, εν πάση περιπτώσει, συμβάλλουν στη λύση σοβαρών προβλημάτων της ζωής μας. Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία δημοσιευμάτων που αξίζει να διαβαστούν: τα άρθρα που χαρακτηρίζονται από μια ακούσια αίσθηση χιούμορ και γίνονται εξαιρετικά ευχάριστα στον αναγνώστη, ιδίως αν δεν κατέχει το εκάστοτε επιστημονικό θέμα. Σε αυτά επικέντρωσε την προσοχή του, προσφέροντάς μας μια, ομολογουμένως, πολύ διασκεδαστική ανθολογία.
Οπως λέει, αυτή η κάπως ιλαρή καταγραφή της επιστημονικής και τεχνικής προόδου υπάρχει κίνδυνος να κατηγορηθεί για κυνισμό και ελαφρότητα. Η πρόθεσή του όμως δεν είναι να γελοιοποιήσει την επιστήμη, η οποία καθόλου δεν υποτιμάται αν θελήσουμε να δούμε και την αστεία της πλευρά. Αλλωστε, ορισμένες από τις εργασίες που αναφέρει, και εκ πρώτης όψεως φαίνονται αστείες και άχρηστες, στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου ανώφελες. Οπως αυτή των Ιαπώνων ερευνητών, οι οποίοι εκπαιδεύουν (με επιτυχία) περιστέρια ώστε να ξεχωρίζουν τον κυβισμό από τον ιμπρεσιονισμό – μπορεί να γελάμε, αλλά το πείραμά τους ενδέχεται να συμβάλει στην κατανόηση του δικού μας οπτικού συστήματος. «Δεν καταγγέλλουμε το χάος», γράφει ο Λονέ, «αλλά αποτίουμε φόρο τιμής στην αστείρευτη φαντασία των ερευνητών».